Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
Хвалістыя і спадзістахвалістыя флювіягляцыяльныя раўніны сожскага зледзянення
Узгорыста-западзінныя камавыя масівы сожскага зледзянення
Сладзістахвалістыя флювіягляцыяльныя раўніны дняпроўскага зледзянення
Плоскія і спадзістахвалістыя азёрна-ледавіковыя раўніны паазерскага зледзянення
Плоскія азёрна-алювіяльныя раўніны паазерскага зледзянення
Алювіяльныя раўніны паазерска-галацэнавага ўзросту
“= _ Забалочаныя паверхні
1 Паверхні, перакрытыя лёсападобнымі пародамі
Ф 0 Р М Ы Р Э Л b Е Ф У
Канцова-марэнныя грады
• Камы
Озы
Флювіягляцыяльныя дэльты
• • .•:> Эолавыя бугры і грады
/to Яры і лагчыны
Сляды блукання рэчышчаў
..Абразійныяўступы
•’—-гСтаражытныя даліны
М Е Ж Ы ЗЛЕДЗЯНЕННЯЎ
паазерскага (валдайскага)
—— сожскага (маскоўскага)
Карта складзена і аформлена ў лшені 1983 г. Падпісана да друку 25.11.1983 г.
ІНЖЫНЕРНАГЕАЛАГІЧНЫЯ РЭГІЁНЫ
A
Цэнтральнабеларускі (Цэнтральнабеларускі масіў і яго схілы. Латвійская, Жлобінская і Палеская седлавіны)
Б
В
ПрыпяцкІ (ПрыляцкІ прагін, Брггінска-Лоеўская седлавіна)
Брэсцкі ( Брэсцкая ўладзіна)
АршанскІ (Аршанская ўпадзіна)
ІНЖЫНЕРНА-ГЕАЛАГІЧНЫЯ ВОБЛАСЦІ
Беларуская града
паазерскага зледзянення
II
III
IV
VI
VII
VIII
Цэнтральнабярэзінская раўніна
Беларускае Паазере
Гомельскае Палессе
Мазырскае Палессе
Прыпяцкае Палессе
Брэсйкае Палессе
V
Аршанска-Магілёўская раўніна
ІНЖЫНЕРНА-ГЕАЛАГІЧНЫЯ РАЁНЫ
У МЕЖАХ КРАЯВЫХ МАРЭННЫХ УТВАРЭННЯЎ
дняпроўскага зледзянення
сожскага зледзянення
паазерскага зледзянення
У МЕЖАХ ВОБЛАСЦІ . МАРЭННЫХ АДКЛАДАЎ
дняпроўскага зледзянення
сожскага зледзянення
паазерскага зледзянення
У МЕЖАХ ФЛЮВІЯГЛЯЦЫЯЛЬНЫХ АДКЛАДАЎ
дняпроўскага зледзянення
сожскага зледзянення. якія падсцілаюцца адкладамі сожскага, дняпроўскага I бярэзінскага зледзяненняў
’. 9 '.
• 40.
праблематычнага ўзросту
сожскага зледзянення, якія падсцілаюіша адкладамі днялроўскага і бярэзінскага зледзяненняў
паазерскага зледзянення. якія падсцілаюіша адкладамі сожскага. дняпроўскага і бярэзінскага зледзяненняў
—■ паазерскага зледзянення, якія падМ сйілаюцйа марэннымі адкладамі паi-J азерскага зледзянення
У МЕЖАХ ЛІМНАГЛЯЦЫЯЛЬНЫХ АДКЛАДАЎ
Y МЕЖАХ АЛЮВІЯЛЬНЫХ АДКЛАДАЎ ДРУГІХ НАДПОЙМАВЫХ ТЭ-
РАС, ЯКІЯ ПАДСЦІЛАЮЦЦА ПЕРАВАЖНА АДКЛАДАМІ
LI II дняпроўскага I бярэзінскага зледзя-
1 I ненняў
сожскага, дняпроўскага і бярэзін'скага зледзяненняў
У МЕЖАХ АЛЮВІЯЛЬНЫХ АДКЛАДАЎ ПЕРШЫХ НАДПОЙМАВЫХ ТЭРАС, ЯКІЯ ПАДСЦІЛАЮЦЦА ПЕРАВАЖНА АДКЛАДАМІ
дняпроўскага I бярэзінскага зледзяненняў
сожскага. дняпроўскага і бярэзінскага зледзяненняў
У МЕЖАХ АЛЮВІЯЛЬНЫХ АДКЛАДАЎ ПОЙМАЎ, ЯКІЯ ПАДСЦІЛАЮЦЦА ПЕРАВАЖНА АДКЛАДАМІ
18 першых надпоймавых тэрас
19
20
дняпроўскага і бярэзінскага зледзяненняў
паазерскага, сожскага. дняпроўскага I бярэзінскага зледзяненняў
У МЕЖАХ АЗЁРНА-БАЛОТНЫХ АДКЛАДАЎ. ЯКІЯ ПАДСЦІЛАЮЦЦА ПЕРАВАЖНА
Т 21 т
флювіягляцыяльнымі адкладамі сож скага I днялроўскага зледзяненняў
флювіягляйыяльнымі адкладамі паазерскага і сожскага зледзяненняў I марэннымі адкладамі сожскага зледзянення
флювіягляцыяльнымі. лімнагляцыяльнымі і марэннымі адкладамі лаазерскага зледзянення
Карта складзена і аформлена ў лілені 1983 г. Падпісана да друку 25.11.1983 г.
марэннымі адкладамі паазерскага зледзяненпя.
Разведаныя запасы 472 тыс. м3. Пясчана-жвіровая парода шэрая, жаўтаваташэрая, месцамі гліністая, з праслоямі розназярністага пяску; жвіру буйней за 5 мм у ёй 23,5—67,2 %. Пяскі-адсевы пераважна сярэднезярністыя, палевашпатава-кварцавыя. Магутнасць карыснай тоўшчы 2—5,8 м, ускрышы (пяскі, супескі) 0,2—2,5 м. Падсцілаюць паклад дробныя пяскі, супескі 1 гліны. Жвір і пясок прыдатныя ў дарожным буд-ве, на выраб бетону. Радовішча распрацоўваецца Мін-вам буд-ва і эксплуатацыі аўтамаб. дарог БССР.
ДУБШЦА, рака, правы прыток Нёмана, у Мастоўскім р-не. Даўж. 9 км. Пачынаецца паміж вёскамі Сухінічы і Заполле. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,9 %о. Вадазбор (32 км2) нізінны, пад лесам 33 %. ДУБНЯКІ, тое, што дубовыя лясы. ДУБОВАЕ БАЛОТА, нізіннага тыпу, на Пд Іванаўскага р-на, у вадазборы Дняпроўска-Бугскага канала. Пл. 1,5 тыс. га, у межах прамысл. паклада 0,6 тыс. га. Глыб. торфу да 3,7 м, сярэдпяя 0,9 м, ступень распаду 40 %, попельнасць 15,3 %. Першапачатковыя запасы торфу 1,1 млн. т, на 1.1.1978 0,9 млн. т; sapae не распрацоўваецца. Балота асушана адкрытай сеткай, выкарыстоўваецца пад сенажаць.
ДУБбВА-ЦЕМНАХВбЙНЫХ ЛЯСбУ ГЕАБАТАНІЧНАЯ ПАДЗОНА, шыракаліста-яловых лясоў геабатанічная падзона, ахоплівае паўн. ч. Беларусі: Бел. Паазер’е, цэнтр. ч. Бел. грады, Аршанска-Магілёўскую раўніну, паўн. ч. Цэнтральнабярэзінскай раўніны (гл. карту па ўкл. да арт. Геабатанічнае раянаванне). На Пд набліжаецца да паўн. мяжы пашырэння грабу. У падзоне вылучаны 3 геабат. акругі — Заходне-Дзвінская, Ашмяпска-Мінская, АршапскаМагілёўская (гл. адпаведпыя арт.), у складзе якіх 11 геабат. раёнаў.
Клімат падзоны найб. халодны і вільготны на Беларусі. Сярэднегадавая т-ра паветра ад 5,7 на ПдЗ да 4,4 °C на ПнУ, абе. мінімум -44, абс. максімум 37 °C. Сума ападкаў за год 540—700 мм. Вегет. перыяд 180—190, безмарозны 140— 155 сут. На тэр. падзоны знаходзяцца водападзелы басейнаў Зах. Дзвіны, Дняпра 1 Нёмана, сканцэнтравана болып за 80 % азёр рэспублікі. Глебы пераважна дзярнова-падзолістыя. Забалочанасць тэр. каля 13 %. Тут самая вял. колькасць вярховых балот на Беларусі. Пашыраны 1115 відаў вышэйшых раслін, з іх 75 растуць толькі ў гэтай падзоне (бяроза карлікавая. багноўка чорная, асака шарападобная, марошка, граздоўнік ланцэтападобны, гарлачык малы, гусялапка голасцябловая, фіялка лясная, вастралодачнік валасісты, чарнакорань Рупрыхта і інш.).
Расліннасці характэрны рысы ўсх.-еўрап. лясоў паўд.-таежнага
тыпу, дзе найб. поўна прадстаўлены расліны барэальнай флоры і менш зах.-еўрап. відаў. Пераважаюць хваёвыя (52 % лясоў падзоны), яловыя (17%) і драбналістыя (20 %) лясы. Сярод хваёвых найб. пашыраны бары імшыстыя і верасовыя (на вяршынях узгоркаў і іх схілах), значныя плошчы займаюць чарнічныя і даўгамошпыя, у западзінах — багуновыя і сфагнавыя лясы. Дрэвастоі хвойнікаў часцей монадамінантныя з нязначным дамешкам бярозы, асіны і елкі. Таежны характар лясам надае елка, якая ўваходзіць у склад асн. і падпарадкаванага ярусаў дрэвастою (акрамя лішайшкавага і верасовага тыпаў), а таксама значнае пашырэнне імшыстых і сфагнавых хвойнікаў. У падлеску хваёвых лясоў шмат ядлоўцу, растуць рабіна, крушына ломкая, на ўвільготненых месцах — вербы казіная і попельная. У наглебавым покрыве верас, талакнянка, аўсяніца авечая, брусніцы, чарніцы, лішайнікі, імхі. У мяшаных ялова-хваёвых лясах (субары), дзе ўрадлівасць глеб крыху вышэйшая, фарміруюцца больш складаныя паводле структуры і яруснасці фітацэнозы. У падзоне знаходзяцца асн. плошчы ельнікаў (71 % усіх яловых лясоў БССР). Гэта пераважна чыстыя монадамінантныя яловыя (чарнічнага, імшыстага і даўгамошнага тыпаў) і шыракаліста-яловыя (кіслічныя і сніткавыя) лясы. Дрэвастоі іх з дамешкам дубу, клёну, ліпы. У падлеску ляшчына, брызгліна бародаўчатая, рабіна, бружмель, крушына ломкая. У наглебавым покрыве часта трапляюцца барэальныя віды (лінея паўн., кіс-
Дубовая губка: 1— агульны выгляд; 2— гіменафор грыба.
ліца, майпік двухлісты і інш.), радзей — зах.-еўраіі. віды (падалешнік еўрап., медуніца няяспая, дабраполь жоўты). Шыракалістыя лясы пашыраны нязначна (2 % лясоў падзоны), сярод іх невял. плошчы дубовых, ясянёвых, ліпавых і кляновых лясоў. У складзе драбналістых вытворных лясоў бародаўчатабярозавыя, асінавыя, шэраальховыя. Бародаўчатабярозавыя лясы растуць на месцах высечак карэнных хвойнікаў і ельнікаў, найб. пашыраны кіслічныя, чарнічныя і імшыстыя тыпы, У падзоне сканцэнтравана 65 % асінавых лясоў рэспублікі, якія змянілі пераважна карэнныя тыпы ельнікаў. У дрэвавым ярусе дамешак елкі, бярозы, радзей хвоі. Толькі ў падзоне дубова-цемнахвойных лясоў пашыраны шэраальховыя лясы (асн. плошчы на ПнУ). Яны ўтвараюцца на месцы шыракалістаяловых лясоў, на пустках. Пад полагам дрэвастою добра ўзнаўляецца елка, на месцы шэраалешнікаў паступова аднаўляюцца карэнныя яловыя лясы. Наяўпасць у падзоне значных плошчаў вытворных драбналістых парод дае магчымасць павялічыць плошчы хваёвых, яловых, хваёва-яловых і шыракалістых лясоў пасадкай лесу на высечках і рэканструкцыяй малакаштоўных маладпякоў. Лісцевыя карэппыя лясы на нізінных балотах (9 % лясоў падзоны) прадстаўлены чорпаальховымі і пушыстабярозавымі фітацэнозамі. Занальныя асаблівасці чорнаалешнікаў менш выразяыя, чым хвойных і шыракалістых лясоў. Для алешнікаў характэрны пастаянны дамешак у дрэвастоях елкі. Акрамя карэнных алешнікаў, трапляюцца вытворпыя кіслічныя і сніткавыя чорнаалешнікі, якія ўзніклі па месцы яловых і шыракалістых лясоў. На нізінных балотах растуць таксама пушыстабярозавыя лясы, па ўскраінах трапляюцца вербнякі з удзелам барэальпых відаў — вярбы чарнічнай і лапарскай. Вярховыя балоты падзоны адносяцца да пукатых тарфянікаў прыбалт. тыпу. Сярод іх пашыраны лясныя хваёвыя і бязлесныя кусцікавападвейна-сфагпавыя асацыяцыі. У кусцікавым ярусе балотны мірт, імшарніца піматлістая, багуп балотны, буякі, зрэдку верас. Па сфагнавым покрыве растуць журавіны, расіца круглалістая, багноўка чорная, падвей похвенны, па асобных балотах марошка. У падзоне пайб. пашыраны мацерыковыя flyri — сухадольныя нармальнага і часова павышаііага ўвільгатнення з драбназлакавымі (пахучы каласок, мятліца, дрыжпік сярэдні, сівец
стаячы) і драбнатраўнымі (цімафееўка і аўсяпіца лугавыя) асацыяцыямі. Нізінныя лугі (вострыцавыя, дробнаасаковыя, сіўцовыя) трапляюцца радзей. Поймавых лугоў мала (Зах. Дзвіна і яе прытокі не маюць выразных поймаў). Поймавыя і нізінныя лугі характэрны для далін Віліі, Бярэзіны, Дняпра, Друці, Проні і Сажа. Значная ч. сухадольных лугоў разарана або акультурана.
Літ.: 10 р к е в н ч Н. Д., Гельтман В. G. Географяя, тяпологня н районярованне лесной растнтельностн БелорусСЯН.— Мн.. 1965. I. Д. Юрпевіч,
У. С. Адзярыха, В. С. Гельтман. ДУБОВАЯ ГУБКА (Daedalea quercina), губавы базідыяльны грыб з роду дэдалея сям. порыевых. Касмапаліт. Вельмі пашырана ў СССР, па Беларусі часта трапляецца ў дубровах. Сапратроф. Драўнінаразбуральпік. Расце па ппях, павале, нарыхтаванай драўігіпе, як выключэнне на жывых дрэвах дубу. Выклікае бурую цэнтр. гпіль, зніжае выхад дзелавой драўніны.
КНІГІ ОНЛАЙН
