КНІГІ ОНЛАЙН

Энцыклапедыя прыроды Беларусі

У 5-і т. Т. 2.

Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі

Памер: 522с.

Мінск 1983

431.73 МБ

Лгт.: Шевченко С. В. Лесная фптопатологіія.— Львов, 1978.
М. I. Фёдараў. ДЭФАРМАЦЫІ ПЛАДОЎ. хваробы пладоў дрэвавых і кустовых раслін, якія характарызуюцца поўным або частковым змяпенпем формы плода. Часцей выклікаюцца галасумчатымі грыбамі з роду тафрына (Taphrina). Першаснае заражэнне адбываецца спорамі. Міцэлій грыба зімуе ў пупышках і парэнхіме кары галін. адкуль пранікае ў завязі пладоў. Хваробе спрыяе вільготпае падвор'е.
Ва ўмовах Беларусі найб. часта пашкоджваюцца плады слівы (узбуджальнік Т pruni). Яны павялічваюцца ў памерах і дэфармуюцца — становяцца падоўжанымі, нагадваюць кішэні (адсюль назва хваробы «кішэнькі»). Костачка ў пашкоджаных пладах не ўтвараецца, яны непрыдатныя для яды і пасеву. Д. п. назіраецца таксама ў таполі (узбуджальнік Т. rhizophora). асіны (узбуджальнік Т. johansoni); іх плодзікі павялічваюцца ў аб’ёме, уздуваюцца і
становяцца залаціста-жоўтымі. Для прадухілення Д. п. расліны ранняй вясной апырскваюць фунгіцыдамі.
Літ.: Ж у р а в л ё в II. II., С 0 к ол о в Д. В. Лесная фнтопатологпя.— М., 1969.	А. У. Усцгнава.
ДЭФІЦЬ'ІТ ВІЛЬГОТНАСЦІ ПАВЁТРА (ад лац. deficit не хапае), н е д ахоп насычэння, рознасць паміж максімальна магчьшай і фактычнай пругкасцю вадзяной пары пры дадзеных т-ры і ціску паветра. Адна з
Да арт. Дэфармацыі пладоў. Кішэнькі слівы.
Сярэдні месячны і гадавы дэфіцыт вільготнасці паветра (у мб) па пазіраннях некаторых метэастанцып Беларусі
Табліца 1
1
11
111
IV
V
VI
VII
V111
IX
X
XI
XII
За год

Віцебск
0,5
0,6
Мінск
0,5
0,5
Гродна
0,5
0,5
Навагрудак
0,4
0,4
Магілёў
0,5
0.6
Брэст
0,7
0,7
Гомель
0,6
0,6
1,0	2,8	5,5	6,8	6,2	5,0
1,0	2,8	5,3	6,9	6,6	5,4
1,2	3,2	5,6	6,7	6,8	5,3
1,0	2,8	5,1	6,3	6,0	4,9
1,1	2,9	5,6	7,1	7,0	5,6
1,4	3,6	5,8	7,2	7,2	6,0
1,1	3,4	6,2	7,5	7,8	6,4
Сярэдні дэфіцыт вільготнасці паветра ў Мінску	Табліца 2
ў 1, 7, 13 і 19 гадзін
Гадзіны
1
11
111
IV
V
VI
VII
V111
IX
X
XI
XII
За год
1
0.4
0,4
0,6
1,3
2,2
2,6
2,4
2,0
1,4
0,9
0,5
0,4
1,3
7
0,4
0,4
0,5
1.4
3,2
4,5
3,9
2,5
1,2
0,7
0,4
0,4
1,6
13
0,6
0,7
1,8
5,2
9,3
11,5
11,6
10,6
7,0
3,1
1,0
0,6
5,2
19
0,5
0,6
1,2
3,4
6,6
8,9
8,7
6,7
3,5
1,6
0,6
0,5
3,6
характарыстык вільготнасці паветра, вызначае велічыню выпарэння. На Беларусі мае гадавы ход, аналагічны ходу т-ры паветра. У зімовы перыяд з высокай адноснай еільготнасцю паветра і нізкай т-рай малы (у снеж.— люіым каля 0,5—0,7 мб; гл. табл. 1). Вясною Д. в. п. павялічваецца, больш значна на ПдУ; найб.— у чэрв., калі сярэднясутачпая велічыня яго складае 6 мб на Пн (Езярышча) і 7,8 мб на ПдУ (Васілевічы, Жлобін). У ліп. пераважна на Пн адзначаецца памяпшэнне недахопу насычэння, якое ў наступныя месяцы распаўсюджваецца на ўсю тэр. і ў канцы кастр. паніжаецца да 1.2— 1,5 мб. У асобныя гады сярэднямесячныя велічыні дэфіцыту могуць значна адрознівацца ад пшатгадовых. У летнія месяцы сутачны ход Д. в. п. мае максімум у 2-й пал. дня і мінімум ноччу перад усходам сонца (гл. табл. 2). Зімою сутачны ход амаль не адзначаецца. Павышэнне Д. в. п. да 23 мб і болып у спалучэнні з высокімі т-рамі паветра часам выклікае неспрыяльную для развіцця раслін атм. засуху. Высокі Д. в. п. ў спалучэнні з ветрам павялічвае выпарэнне, што садзейнічае сушцы ce­na, спрыяе ўборцы ўраджаю. На балстах, каля азёр і рэк летам Д. в. п. меншы, чым на сухадолах.
Літ.: Справочнпк по клнмату СССР. В. 7. Белорусская ССР. Ч. 4. Влажность воздуха, атмосферные осадкн п снежный покров.— Л., 1968; Шкляр A. X. Клнматнческне ресурсы Белорусснн н пспользованне нх в сельском хозяйстве.—Мн., 1973.	В. I. Мельнік.
ДЭФЛЯЦЫЯ ГЛЁБЫ, тое, . што ветравая эрозія глебы.
2,9
1,5
0,7
0,5
2,8
3,3
1,6
0,6
0,5
2,9
3,6
1,8
0,8
0,5
3,0
3,4
1,5
0,5
0,4
2,7
3,4
1,6
0,7
0,5
3,0
4,0
2,1
0,9
0,6
3,4
4,0
1,9
0,8
0,5
3,4
ЁГЕРСКАЯ СЛУЖБА (ад ням, Jager паляўнічы), служба аховы паляўнічага дзяржаўнага фонду. Ствараецца для нагляду за выкананнем правіл і тэрмінаў паляванпя, барацьбы з браканьерствам, выхаваўчай работы з паляўнічымі і насельніцтвам, уліку дзікіх жывёл, барацьбы з шкоднымі жывёламі, арганізацыі паляванпя і інш. паляўніча-гасп. работ. Існуе Е. с. штатпая і на грамадскіх пачатках. У БССР штатная Е. с. аргапізавапа ў 76 паляўнічых і лесапаляўнічых гаспадарках. За егерамі Е. с. замацоўваюцца ўчасткі паляўнічых угоддзяў (егерскія абходы), за стан якіх япы нясуць адказнасць.
ЕЖАВІЦА, рака, левы прыток Сламянкі (бас. Котры), у Гродзенскім р-не. Даўж. 12 км. Сярэдні нахіл воднай паверхпі 0,5 %о. На ўсім працягу капалізаваііая. Вадазбор (37 км2) нізінпы, пад лесам 68 %. ЕЗВА, Е з а ў к а, рака. левы прыток Грэзы (бас. Друці), у Быхаўскім р-не. Даўж. 23 км. Пачынаецца на У ад в. Выгода. Сярэдпі пахіл воднай паверхні 0,6 %оУ верхнім цячэнні каналізаваная. Вадазбор (126 км2) па Цэіітралытабярэзінскай раўніпе. пад лесам 84 %.
ЕЗЯРБІШЧА, возера ў Гарадоцкім р-не, у бас. р. Обаль. Пл. 15,39 км2. Даўж. 8,87 км, найб. шыр. 3,2 км, найб. глыб. 11,5 м, сярэдняя 4,4 м. Аб’ём вады 66,95 млн. м3. Вадазбор (264 км2) спадзістахвалісты, па Пн буйнаўзгорыеты, складзепы з суглінкаў і супескаў, пераважпа разараны, 25 % тэр. пад лесам і хмызпяком. Катлавіпа падпрудпага тыпу, лопасцевай формы, выцягпута з 3 на У. Схілы выш. да 5 м, спадзістыя, супясчаныя, у асноўным разарапыя, часткова пад пашай і сенажаццю. на Пн і ПнЗ стромкія, сугліністыя, дасягаюць выш. 25 м. Берагавая лінія (даўж. 32,8 км) звілістая, асабліва ва ўсх. ч. возера, утварае шматлікія залівы, бухты і паўастравы.
Берагі выш. да 0,3 м, пясчаныя і супясчаныя, на Пн і ПнЗ зліваюцца са схіламі, месцамі абразійныя, складзены з валунных суглінкаў. Вакол возера пойма шыр. да 50 м, участкамі забалочаная.
Падводная ч. катлавіны карытападобнай формы, з паступовым павелічэннем глыб. да цэнтра возера. Літаральная зона паўсюдна вузкая, пясчана-галечная, шыр. 5—10 м, на ПдЗ пашыраецца да 50—75 м. Дно складанай будовы, шматлікія ўпадзіны чаргуюцца з мелямі і астраўнымі падняццямі. Глыб. да 2 м займаюць каля 12 % пл. возера, болып за 5 м — каля 60 %. 20 астравоў агульнай пл. 0,67 км2. Дно да глыб. 4— 6 м займаюць пясчаныя адклады, у зах. ч. возера пашыраны крэменязёмістыя сапрапелі (гл. Езярышчанскае радовішча сапрапелю). Вада добра насычана кіслародам на працягу ўсяго года, у летні час праграецца да дна. Мінералізацыя 160—190 мг/л, празрыстасць 1,5 м, вял. колькасць арган. рэчыва (колернасць 40—70°). Эўтрофнае. Праточнае: упадаюць 8 ручаёў. рэчкі Агнеш і Дубоўка, выцякае р. Обаль. Зарастае 10—12 % пл. возера. Шыр. палосы надводнай прыбярэжнай расліннасці 10— 15 м. зрэдку павялічваецца да 50—120 м. Падводная расліннасць пашырана да глыб. 2—2.5 м. Возера багата рыбай, водзяцца лешч, судак. шчупак. акунь, плотка, язь, гусцяра, краснапёрка, лінь, верхаводка, карась; ёсць вугор. Выкарыстоўваецца як вадасховішча для Ключагорскай ГЭС, уваходзіць у арніталагічны заказнік Езярышчанскі. На беразе возера г. п. Езярышча, в. Мястэчка; зона адпачынку Езярышча. Іл. гл. на ўкл.	I. I. Богдзель.
ЕЗЯРЫШЧА, зона адпачынку мясц. значэння на тэр. Гарадоцкага р-па, за 75 км на Пн ад Віцебска і 2 км на 3 ад г. п. Езярышча; паблізу воз. Езярышча. Устаноўлена ў 1981. Пл. 12,8 тыс. га. Разлічана на адначасовы адпачыпак 25.5 тыс. чал.
Метэаралагічныя паказчыкі за перыяд назірання па Езярышчанскай метэаралагічнай станцыі

1
П
111
IV
V
VI
VII
V111
IX
X
XI
XII
год
Тэмпература паветра, °C
сярэднясутачная
—8,4
-7.8
—3,7
4,3
11,8
15,2
17,4
15,6
10,5
4,8
—0,8
-5,7
4,4
абсалютны мінімум
—42
-39
-33
-21
-8
—2
2
—1
-6
-21
-29
-32
-42
абсалютны максімум
6
7
17
26
30
32
34
36
28
23
13
10
36
Тэмпература паверхні глебы, °C сярэднясутачная
—9
-8
—5
4
14
19
20
18
11
5
— 1
—6
5
Сярэдняя скорасць ветру, м/с
3,8
4,0
3.3
3,0
3,0
3,0
2,6
2,9
2,8
3,6
4,0
3,7
3,3
Сярэдняя адносная вільготнасць паветра, %
87
85
81
76
69
72
76
80
84
86
88
89
81
Сярэдняя колькасць ападкаў, мм
34
32
34
36
53
70
92
82
61
46
49
40
629
Сярэдняя колькасць дзён ясных
2,2
2,1
4,6
4,6
4,1
4,4
3,3
3,5
3,2
2,0
1,1
1,5
37
пахмурных
17,6
16,0
11,1
9,9
8,6
7,3
7,4
7,5
8,5
15,8
20,9
23,3
154
Прызпачана для размяшчэння ўстаноў доўгатэрміновага адпачынку дзяцей і дарослага насельніцтва Віцебска і Езярышча.
ЕЗЯРЫШЧАНСКАЕ РАДОВІШЧА САПРАПЁЛЮ, у Гарадоцкім р-не, у воз. Езярышча. Сапрапель крэменязёмістага тыпу, запасы 42,3 млн. м3. Высцілае 80 % пл. азёрнай чашы.
Сярэдняя магутнасць адкладаў 3 м, найб. 6.3 м. Натуральная вільготнасць 87 %. Попельнасць 68 %. У сухім стане мае (у %): азоту 2, вокіслаў жалеза 3,6, алюмінію 6,6, магнію 0,7. кальцыю 1,9, калію 1,6, фосфару 0,3. Вадародны паказчык (pH) 6. Сапрапель каштоўны як лек. гразь, прыдатны для кальматацыі
ЕЗЯРБІШЧАНСКАЯ МЕТЭАРАЛАГІЧНАЯ СТАНЦЫЯ, МС Езярыш ч а. на ўсх. ускраіне г. п. Езярышча Гарадоцкага р-на. Засн. ў 1926. 3 1955 працуе па праграме метэастанцый 2-га разраду. Матэрыялы пазірапняў паказальныя для тэр. на 25—35 км вакол станцыі (найважнейшыя сярэднямесячныя і сярэднегадавыя метэаралагічныя паказчыкі гл. ў табл.). Працягласць перыяду з сярэднясутачнымі т-рамі вышэй за 0 °C 224 сут, вегет. перыяд 179 сут. Сярэднямесячная т-ра паветра ў студз. ад —2 (1975) да — 15,2 °C (1968), у ліп. ад 14,2 (1979) да 20°C (1972). Гадавы абс. мінімум т-ры паветра ніжэй за —38 °C і абс. максімум вышэй за 33 °C раз у 20 гадоў. Раз у 7 гадоў павышана-вільготныя гады (ападкаў болып за 750 мм), у
засушлівыя гады не болып за 400 мм ападкаў. Сярэдняя макс. вышыня снегу за зіму 27 см, у асобныя гады 55—60 см. Вільготных дзён (з адноснай вільготнасцю ^80 %) за год 145, сухіх (з вільготнасцю за адзін з тэрмінаў назірання ^30 %)—3. Сярэдняя колькасць сутак з мяцеліцай за год 21, макс.— 37, з навальніцай адпаведна 25 і 37, з туманам у сярэднім 44, з градам 1. За год у сярэднім бывае 15 сут з галалёдам і 15 сут з шэранню. врЖумар. ЕЗЯРКІШЧАНСКІ, арніталагічны заказнік мясц. значэнпя ў Гарадоцкім р-не. Створаны ў 1979 як рэзерват гаспадарча-каштоўных (вадаплаўныя, кулікі), рэдкіх і знікаючых відаў птушак. Пл. 2100 га (1982). Уключае воз. Езярышча з астравамі, балоты ў вусці р. Дубоўка і ў вытоку р. Обаль, прыбярэжную палосу шыр. 100 м. На тэр. заказніка зарэгістраваны на гнездаванні 61, на пералётах 47 відаў птушак, знаходзяцца калоніі чаек, кулікоў, шматлікія гняздоўі дзікіх качак і вераб’іных. Шчыльнасць птушак на гнездаванні на асобных астравах да 250 пар на 1 га. У заказніку вядуцца работы па вывучэнню дынамікі фауны птушак пад уплывам гасп. асваення ландшафтаў.	A. М. Дарафееў.