Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
У тэктанічных адносінах 3. прымеркавана да Палескай седлавіны. На паверхні крышт. фундамента залягаюць пароды рыфейскага, вендскага і кембрыйскага ўзросту (слаба сцэментаваныя пясчанікі, алеўраліты з праслоямі глін і пясчанікаў) агульнай магутнасцю да 375 м. верхнемелавыя (пісчы мел, мергель, глаўканітавы пясок), тэрыгенныя палеаген-неагенавыя і антрапагенавыя адклады. Антрапагенавая тоўшча (магутнасць 80 м) складзена пераважна з ледавіковых і водна-ледавіковых утварэнняў беларускага, бярэзінскага і дняпроўскага ўзросту.
Па геамарфал. асаблівасцях у межах 3. вылучаюць паўпочпую (краявы ледавіковы комплекс) і паніжаную паўд. часткі (пераважпа водна-ледавіковая раўніпа). Паверхня паўн. ч. ўзгорыста-градавая, перасечапая, з абс. адзнакамі 140—170 м. Найб. вышыні групуюцца ў 2 субпаралельныя палосы ў напрамку вёсак Крамно — Мікіцк — Дастоева — Кротава — Аснежыцы і Дробаты — Вярхусце — Бярозавічы. Уздоўж правабярэжжа Ясельды працягпулася асіметрычная канцовамарэнная града (даўж. каля 70 км, найб. шыр. да 20 км) напорнага
паходжанпя, з адорвенямі даантрапагенавых парод у ледавіковых адкладах і гляцыядыслакацыямі на паўп. схілах. У цэнтры і па У вылучаюцца асобныя грады (даўж. 0,5— 5 км, шыр. ад 0,1 да 1—2 км) і ўзгоркі з адноснымі перавышэпнямі 5—15 м. На Пд ад в. Мерчыцы трапляюцца адзінкавыя флювіякамы. У межах водна-ледавіковай раўніны (найб. выш. ад 140 да 155 м) участкі другаснай марэннай раўніпы. Дробнаўзгорыстая паверхня на Пн (адносныя перавышэнні да 5 м) паступова пераходзіць у спадзістахвалістую, а затым у плоскую на Пд. Пашыраны пласкадонныя забалочаныя лагчыны. Уздоўж паўд. ускраіны 3. вылучаюцца эолавыя формы ў выглядзе дзюн, узгоркаў і град. Карысныя выкапні: гліны легкаплаўкія, мел, торф, пяскі сілікатныя і будаўнічыя. Звесткі пра пайважнейшыя метэаралагічныя і кліматычныя паказчыкі гл. ў арт. Пінская метэаралагічная станцыя. Гідраграфічная сетка складзена з невял., пераважна каналізаваных рэк (Стрымня, Самароўка, Піліпаўка, Мерачапка і інш.) і меліярацыйных каналаў. Глебы дзярнова-падзолістыя супясчаныя і пясчаныя, у далінах і катлавінах дзярнова-аглееныя і тарфяна-балотныя. Пераважае расліннасць, характэрпая для Бугска-Палескай геабатанічнай акругі. Пад лесам каля 25 %. Лясныя масівы асталіся невял. ўчасткамі. На Пн ад г. Іванава лясы хваёвыя кусцікава-зеленамошпыя з дубам звычайным, у падлеску граб, ракітнік, жаўтазель фарбавальны; на водпа-ледавіковай раўніне і па рачных далінах хваёвыя ліпіайнікавакусцікавыя, у падлеску жаўтазель фарбавальпы, ракітнік. На марэпнай раўніне трапляюцца шыракалістахваёвыя лясы (з хвоі, дубу, ліпы, грабу, клёпу), у падлеску ляшчыпа звычайная, брызгліна еўрапейская, ракітнік і інш). Балотная і лугавая расліпнасць (разнатраўпа-злакаваасаковыя групоўкі) захавалася ў зах. частцы 3. Пад ворывам больш за 28 % тэрыторыі. Іл. гл. на ўкл.
У. П. Майсеенка, В. Р. Сінякова. ЗАГАРОДЫ, балота нізінпага (85 %) і пераходпага (15 %) тыпаў на ПдЗ Клецкага р-на, у вадазборы р. Нача. Пл. 1,2 тыс. га, у межах прамысл. паклада 0,8 тыс. га. Глыб. торфу да 4,2 м, сярэдняя 1,5 м, ступень распаду 40 % (пізінны), 39 % (пераходны), попельпасць адпаведна 17,3 і 11 %. На 1.1.1978 запасы торфу 1,6 млн. т. Невялікая здабыча торфу на ўгпаенне. Балота асушана дрэнажом, выкарыстоўваецца пад ворыва і сенажаць.
ЗАГАЦЦЕ, Загач, возера ў Пастаўскім р-пе, у бас. р. Мядзелка. Пл. 0,3 км2. Даўж. 1,29 км, наііб. шыр. 0,33 км, пайб. глыб. 7,8 м, сярэдняя 3,9 м. Аб’ём вады 1,16 млн. м3. Вадазбор (9,8 км2) сярэдпеўзгорысты, складзены з сугліпкаў, пераважна разарапы.
Катлавіна лагчыннага тыпу, выцягнута 3 ПнУ на ПдЗ. Схілы выш. 12—15 м, пераважна стромкія, сугліністыя. Берагавая лінія (даўж. 3,64 км) слабазвілістая. Берагі выш. да 0,3 м, пад хмызпяком, на 3 і Пн месцамі сплавінныя. Пойма іпыр. да 10 м, забалочаная, пад хмызняком. Дно выслана гумусаванай глінай і гліністым ілам. Мінералізацыя вады вагаецца ад 200 да 450 мг/л, празрыстасць да 2 м. Эўтрофнае. Праточнае: упадаюць 6 ручаёў, злучана ручаём з воз. Задзеўскае. Шыр. палосы расліннасці да 20 м, у паўн.-ўсх. заліве да 200 м. Падводныя макрафіты пашыраны да глыб. 4 м. Водзяцца лешч, шчупак, лінь, карась, сазан, плотка. В. П. Рамапаў. ЗАГАЦЦЕ, вадасховішча, у Ельскім р-не, каля в. Загацце. Наліўное. Створана ў 1982 для ўвільгатнення, рыбагадоўлі. Пл. 0.73 км2, даўж. 1,9 км, найб. шыр. 0,8 км, найб. глыб. 6,4 м, сярэдняя 4,1 м, аб’ём 3 млп. м3. Даўж. агараджальнай дамбы 4,9 км. Напаўняецца за кошт сцёку Высока-Махнавіцкага канала пры дапамозе помпавай стапцыі. Вагаппі ўзроўню вады па працягу года 4,7 м. Сярэдні шматгадовы сцёк 38,8 млп. м3.
ЗАГЛЁЙВАНПЕ ГЛЁБЫ, утварэпне ў глебах глеевых ці аглееных гарызонтаў; адбываецца ў анаэробпых аднаўленчых умовах пры ўдзеле мікраарганізмаў, наяўнасці аргап. рэчыва і пастаянным ці працяглым абвадненпі глебы. Суправаджаецца пераходам вокісных злучэпняў жалеза ў закіспыя, утварэппем гумусу, распадам мінералаў. Знешпія адзпакі 3. г,— спецыфічпая афарбоўка гарызонтаў, пераважна ў розныя адценпі бялесага, шэрага. зялёпага або блакітпага колераў. Ва ўмовах Беларусі можа мець месца практычна на ўсіх пераўвільготяепых глебах. Вядзе да фарміравання неспрыяльных для развіцця раслін фіз.-хім. умоў, у т. л. да павышэння таксічнасці глебавага раствору. Пры заглейвапні ворных і падворных гарызоптаў істотпа змяншаецца прадукцыйпасць с.-г. расліп. Асушальная меліярацыя спыпяе развіццё працэсаў 3. г. Далейшае акультурванне глебы (спец. апрацоўка, унясенне мінер. і арган. угнаенняў) садзейшчае паляпшэппю водна-фіз. уласцівасцей глеб, ліквідуе іх таксічнасць.
Літ.: Туренков Н. Н. Палево-подзолнстые почвы Белоруспп.—Мн.. 1980; ІІочвы Белорусской ССР.— Мн., 1974.
Т. А. Раманава. ЗАГОР’Е, нізіппае балота па ПпУ Хойніцкага р-па, у вадазборы р.
Верхпяя Брагінка. Пл. 2,4 тыс. га, у межах прамысл. паклада 1,6 тыс. га. Сярэдняя глыб. 1,4 м, ступень распаду 38 .%, попельнасць 16 %. На 1.1. 1978 запасы торфу 4 млн. т. Балота асушана адкрытай сеткай, 0,7 тыс. га пад сенажаццю, 1,4 тыс. га занята драбналістым лесам.
ЗАГОРНАЕ ВОЗЕРА, у Браслаўскім р-не, у бас. р. Дрысвята. Пл. 0,36 км2. Даўж. 1,49 км, папб. шыр. 0,4 км, найб. глыб. 6,7 м, ■ сярэдняя 3,2 м. Аб’ём вады 1,15 млн. м3. Вадазбор (2,9 км2) пласкахвалісты і дробнаўзгорысты, складзены з суглінкаў і супескаў, разараны.
Катлавіна складанага тыпу, лопасцевай формы, выцягнута з ПдУ на ПнЗ. Схілы выш. 3—5 м, спадзістыя, сугліністыя, разараныя. Берагавая лінія (даўж. 4,1 км) звілістая, утварае невялікія залівы. Берагі выш. 0,1—0,3 м, пяочаныя, пад хмызняком. Літараль вузкая і стромкая, прафундаль плоская. Глыб. да 2 м займаюць 22 % пл. возера. Дно выслана пяскамі і гліністым ілам. Мінералізацыя вады 175—200 мг/л, празрыстасць каля 1 м. Эўтрофнае. Слабапраточнае: на 3 выцякае ручай у р. Дрысвята. Зарастае падводнай расліннасцю да глыб. 3 м. Водзяцца лешч, шчупак. акунь, плотка; зарыблялася сазаном. Каля возера в. Хвасты. I А. Мыслівец.
ЗАГОРСКАЕ РАДбВІШЧА ГЛІН. М і х а й л а ў к a 2, за 2 км на Пн ад в. Загорцы Гродзенскага р-на. Пластавы паклад звязаны з лімнагляцыяльнымі адкладамі часу адступання паазерскага ледавіка. Папярэдне разведаныя запасы 5,4 млп. м3.
Гліны бурыя, буравата-жоўтыя, шэрыя, стужачныя, шчыльныя, пластычныя, месцамі вязкія, з тонкімі пясчанымі праслойкамі; гліністых часцінак драбней за 0,01 мм і 0,001 мм у іх адпаведна 46—80 % і 18—42 %. Магутнасць карыснай тоўшчы 3—7,2 м, ускрышы (супескі, дробназярністыя пяскі) 0,2—3,4 м. Гліны прыдатныя на выраб цэглы. Радовішча не распрацоўваецца.
ЗАГОРСКАЕ РАДОВІШЧА МЁЛУ, за 1,5 км на ПнЗ ад в. Загор’е (Турэцкі с/с) Карэліцкага р-на. Паклад у выглядзе адорвеня залягае ў тоўшчы марэнных адкладаў паазерскага ледавіка. Разведапыя запасы 508,7 тыс. т.
Мел белы з жаўтаватым адценнем, шэры, шчыльны, з уключэннямі крэменю, у верхняй ч. карыснай тоўшчы запясочаны. з лінзамі глін і пясчанажвіровага матэрыялу; СаО у ім 52—55 %. Магутнасць карыснай тоўшчы (уся не пройдзена) да 14,6 м, ускрышы да 0,6 м. Карысная тоўшча падсцілаецца суглінкамі і пяскамі. Мел прыдатны на выраб вапны, для вапнавання кіслых глеб. Радовішча не распрацоўваецца. ЗАГОРСКАЕ-БРЫЛЁВА, нізіннае балота ў Кобрынскім р-не (за 2 км па ПдУ ад Кобрына), у вадазборы Дняпроўска-Бугскага канала. Пл. 1,6 тыс. га, у межах прамысл. паклада 1,2 тыс. га. Глыб. торфу да 3,2 м, сярэдняя 1,4 м, ступень распаду 40 %, попельпасць 16,9 %. На 1.1.1978 запасы торфу 2,4 млн. т. Балота асушана адкрытай сет'кай (20 га дрэна-
жом), выкарыстоўваецца пад ворыва і сенажаць.
ЗАГРЭБЕЛЬСКАЕ БАЛОТА, нізіннага тыпу, на Пд Глускага р-на, у вадазборы р. Арэса. Пл. 2,4 тыс. га, у межах прамысл. паклада 1,3 тыс. га. Глыб. торфу да 3,2 м, сярэдняя 0,8 м, ступень распаду 40 %, попельнасць 16,2 %. На 1.1.1978 запасы торфу 1,6 млн. т. Невялікая здабыча торфу на ўгнаенне. Асушана 0,7 тыс. га адкрытай сеткай, 1,2 тыс. га дрэнажом, выкарыстоўваюцца пад ворыва і сенажаць. Неасушаная ч. занята пераважна хмызняком, травяное покрыва з асок.
ЗАГУЗСКАЕ РАДОВІІПЧА ПЯСЧАНА-ЖВІРОВАГА МАТЭРЫЯЛУ I ПЯСКУ, за 3,5 км на 3 ад чыг. ст. Бычыха Гарадоцкага р-на. Паклад (3 участкі) звязаны з краявымі і флювіягляцыяльнымі адкладамі паазерскага зледзянення. Разведаныя запасы 33,8 млн. м3, прагнозныя 18,3 млн. м3.
У пясчана-жвіровай пародзе жвіру буйней за 5 мм 0,3—83,7 %. Пяскі-адсевы розназярністыя, палевашпатава-кварцавыя. Сярэднія магутнасці: карыснай тоўшчы 6—11,6 м, ускрышы 1,5—2,5 м. Падсцілаюць паклад тонкія пяскі і супескі. Жвір і пясок прыдатныя ў дарожным буд-ве, на вытв-сць бетону, сілікатнай цэглы. Радовішча не распрацоўваецца.
ЗАГУМЕННЕ, радовішча мелу каля ўсх. ускраіпы в. Гулевічы Капыльскага р-на. Паклад у выглядзе адорвеня залягае ў тоўшчы ледавіковай марэпы сожскага зледзянення. Перспектыўныя запасы 218 тыс. т.
Мел шаравата-белы, мергелісты, месцамі трэшчынаваты, шчыльны, з няроўнай запясочанай паверхняй; СаСО3 у ім 75—93 %. Магутнасць карыснай тоўшчы 1,2—14 м, ускрышы (пяскі, суглінкі, супескі) 0,7—7,3 м. Мел прыдатны на выраб вапны, як вапнавае ўгнаенне. Радовішча не распрацоўваецца.
ЗАДВбРАНСКАЕ РАДбВІШЧА ГЛІН, за 1,5 км па ПдУ ад в. Задворанцы Свіслацкага р-на. Паклад у выглядзе 8 лінзаў звязапы з лімнагляцыяльнымі адкладамі часу адступапня сожскага ледавіка. Разведаныя запасы 569 тыс. м3, перспектыўныя 557 тыс. м3.