Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
ІІаверхня раёна плоскаўзгорыстая на Пн і нізінная на Пд. Паўн. ч. раёна займаюць схілы Слонімскага ўзвышша і Баранавіцкая раўніна. паўд,—■ Прыпяцкае Палессе. 70 % тэр. на выш. 150—170 м,
чана-пясчаныя, тарфяна-бапотныя. Хваёвыя лясы, ворныя землі, участкі нізінных балот.
6. Плоская азёрна-алювіяльная нізіна з астанцамі тэрас, далінамі, рэліктавымі азёрамі. Глебы тарфяна-балотныя, дзярнова-падзолістыя забалочаныя пясчаныя. Нізінныя балоты, драбналістыя лясы.
7. Пласкахвалістая азёрна-балотная нізіна са шматлікімі астанцамі водна-ледавіковай раўніны з дзюнамі. Глебы тарфяна-балотныя, дзярнова-падзолістыя забалочаныя пясчаныя. Бярозавыя, хваёвыя лясы, нізінныя балоты, участкі ворных зямель.
8. Плоскаўвагнутая азёрна-балотная нізіна з азёрамі, рэдкімі астанцамі водна-ледавіковай раўніны. Глебы тарфяна-балотныя. Нізінныя балоты, бярозавыя лясы,
9. Даліна з плоскай поймай, лакальнымі тэрасамі. Глебы поймавыя тарфяна-балотныя. Злакавыя гідрамезафітныя лугі з участкамі нізінных балот.
25 % на выш. 140—150 м. Найвышэйшы пункт 190 м (за 4 км на 3 ад в. Міронім), самая нізкая адзнака 141 м (урэз воз. Гошча).
Геалагічная будова і к ар ы с н ы я в ы к а п н і. У тэктанічных адносінах паўн. ч. раёна прымеркавана да Івацэвіцкага пахаванага выступу Бел. антэклізы, паўднёвая ў межах Палескай седлаегны. Зверху залягаюць пароды аптрапагенавага ўзросту магутнасцю’ 60— 80 м, у ледавіковых лагчынах да 125 м. Складзены з флювіягляцыяльных 1 марэнных адкладаў сожскага ледавіка. Ніжэй залягаюць водна-ледавіковыя 1 марэнныя ўтварэнні бярэзінскага ўзросту. Антрапагенавую тоўшчу падсцілаюць неагепавыя і палеагенавыя пяскі, алеўраліты (да 40 м), пашыраныя на 3 раёна. Амаль паўсюдна развіты мелавыя магутнасцю 67 м (мел, мергель, пяскі), вендскія 1 рыфейскія да 170 м пясчанагліністыя і ў меншай ступені вулканагенна-асадкавыя ўтварэнні. Магутнасць платформавага чахла 350—450 м. Паверхня крышт. фундамента на адзнаках 100— 250 м ніжэй узр. м. Вядомы 25 радовішчаў торфу з запасамі 128,4 млн. т (найб. балоты Сухое, Аброўскае, Стубла, Заялоўе, Пацарабы, Алешня); 2 радовішчы глін (Дубінаўскае з запасамі 109 тыс. м3 і Бульскае —126 тыс. м3); Дуброўскае радовішча мелу (129 тыс. т); 2 радовішчы пяскоў (Быценьскае і Добрынеўскае).
К л і м а т. Тэр. раёпа адносіцца да 3 агракліматычных раёнаў: паўн,зах. частка да Гродзенска-Івацэвіцкага, паўн.-ўсх.— да БаранавіцкаГанцавіцкага, паўд. ч. да Піпскага (гл. адпаведныя артыкулы). Сярэдняя т-ра студз. —5,5, ліп. 18,2 °C. Ападкаў 595 мм за год. Вегет. перыяд 198 сут. Метэаралагічныя паказчыкі гл. таксама ў арт. Івацэвіцкая метэаралагічная станцыя. Гідраграфія. Рэкі болыпай ч. раёна належаць да Прыпяцкага гідралагічнага раёна, паўн.-ўсх. ч.— да Нёманскага гідралагічнага раёна. На ПпУ Шчара з прытокамі Мышанка (правы) і Грыўда (левы), рэкі Бусяж і Косава (прытокі Грыўды), на ПдЗ — Жыгулянка (прыток Ясельды). Азёры Выганаўскае, Бабровіцкае, Гошча. У межах раёна Агінскі канал. Густата натуральнай рачной сеткі 0,43 км/км2. Даўж. меліярацыйнай сеткі 5,5 тыс. км, у т. л. адрэгуляваных водапрыёмпікаў болып за 15 км, магістралыіых і падвадных каналаў 1,2 тыс. км, загараджальных болып за 24 км, рэгуляцыйных каналаў 1,6 тыс. км. Г л е б ы. Тэр. раёна ў межах Гродзенска Ваўкавыска Слонімскага аграглебаеага падраёна (на Пн) і Ганцавіцка Лунінецка-Жыткавіцкага аграглебавага падраёна (цэнтр. і паўд. ч. раёна). Глебы с.-г. угоддзяў (у %): дзярпова-падзолістыя 17,6, дзярнова-падзолістыя забалочаныя 22, дзярновыя і дзярпова-кар-
банатныя забалочапыя 14,3, поймавыя (алювліьныя) 2,5, тарфяна-балотныя 43,6; паводле мех. складу (у %): сугліністыя 0,6, супясчаныя 28,6, пясчапыя 27,2, тарфяныя 43.6. Плоскасная эрозія на 6,2 % пл. ворных зямель, у т. л. на 5,5 % слабая. Раслінны і жывёльпы с в е т. ГІрыродная расліпнасць належыць (з Пп на Пд) да Нёманска-Перадпалескай геабатанічнай акругі і Бугска-Палескай геабатанічнай акругі. Лугі невял. ўчасткамі, пл. 40 тыс. га. Сухадолы займаюць 7,5 %, нізіпныя 71,6, заліўпыя 20,9 %, пераважна ў пойме Шчары. Пад лясамі, якія адносяцца да падзопы грабова-дубовацемнахвойпых лясоў (паўн. ч. раёна) і шыракаліста-хваёвых лясоў (паўд. частка), 46 % тэр. раёна. Найб. лясістасць на Пд раёна. Пераважаюць масівы па 800 га, пайб. па 4,5 тыс. га (урочышчы Плоскае і Машнеўка). Склад лясоў (у %): хваёвыя 55,2, яловыя 3,7, дубовыя 1,3, чорпаальховыя 15,1, бярозавыя 22,9, ясянёвыя 0,2, грабовыя 0,3, таполевыя 0,2 і інш. 17 % лясоў — штучныя насаджэнпі. 25 балот (належаць да Кобрынска-ПружанскаГанцавіцкага тарфянога раёна) пл. 70,2 тыс. га (часткова асушапыя), усе нізінныя. Асн. балотныя масівы: Сухое, Заялоўе, Стубла, Пацарабы, Алешня, Аброўскае, Пагоня, Краглевічы. 3 паляўніча-прамысл. жывёл водзяцца лось, алень, дзік, ліс, заяцбяляк і заяц-русак, япотападобны сабака, вавёрка, чорны тхор, лясная куніца, воўк, выдра, крот, казуля, гарпастай, рысь.
Прыродакарыстанне і ахова прыроды. Пад с.-г. ўгоддзямі 34,1 % тэр. (20 % ворных зямель, 13,3 % сенажацей і пашаў). Асн. землекарыстальнікі — 15 калгасаў (51 тыс. га с.-г. угоддзяў агульнага карыстання) і 16 дзяржгасаў (41,5 тыс. га с.-г. угоддзяў). Асупіана амаль 42 тыс. га с.-г. угоддзяў. Сярэдні бал банітэту с.-г. угоддзяў 37, найвышэйшы 56, найніжэйшы 28. Спецыялізацыя калгасаў і дзяржгасаў •— мяса-малочная жывёлагадоўля з развітым ільнаводствам і буракасеяннем; пашыраны пасевы збожжавых культур і бульбы. Прадпрыемствы дрэваапрацоўчай. буд. матэрыялаў, харч. прам-сці. У раёне Івацэвіцкі лясгас, зоны адпачынку Косава, Добры Бор, Целяханы. У межах раёпа гідралагічны заказнік Выганашчанскае, ч. Целяханскай запаведна-паляўнічай гаспадаркі; Барэцкая дуб-
А. I. Івіцкі.
роеа, Церабежскае насаджэнне карэльскай бярозы і Восаўскае насаджэнне карэльскай бярозы. 3 жывёл і раслін, занесеных у Чырвоную кнігу Беларускай ССР, трапляюцца: арлан-белахвост, малая паганка, даўгахвостая няясыць, звычайны гогаль, чаротная рапуха, альдраванда пухіраватая, каменяломнік балотны, зубніца клубняносная, першацвет веснавы, званочак персікалісты, купальнік горны, наперстаўка буйнакветная, лілея царскія кучары. ІІа 1.1.1982 у раёне 21,9 тыс. індывід. і 62 калект. члены т-ва аховы прыроды.
Ф. Ф. Бурак, Р. I. Лявгцкая, Г. П. Рудава, М. Ф. Янюк. ІВЁНКА, I ў я н к а, рака, правы прыток Нёмана, у Іўеўскім р-не. Даўж. 19 км. Пачынаецца каля в. Урцішкі. Сярэдні нахіл воднай паверхпі 1,8 %о. Вадазбор (111 км2) нізінны, пад лесам 26 %. На рацэ каля г. п. Ivo плапіна і сажалка.
ІВЕСКАЕ РАДбВІШЧА САПРАПЁЛЮ. у Глыбоцкім р-пе, у воз. Івесь. Сапрапель крэменязёмістага тыпу, запасы 0.9 млн. м3, высцілае 74 % пл. азёрпай чашы.
Сярэдняя магутнасць адкладаў 2,4 м, найб. 4.5 м. Натуральная вільготнасць 66 %. Попельнасць 51—97 %. У сухім стане мае (у %): азоту 1, вокіслаў жалеза 3,4, алюмінію 7,7, магнію 2. кальцыю 6,4, калію 2,4, фосфару 0,2. Вадародны паказчык (pH) 7,1. Сапрапель каштоўны як лек. гразь, прыдатны на ўгнаенне, для кальматацыі глеб.
ІВЕСЬ, возера ў Глыбоцкім р-не, у бас. р. Шоша. Пл. люстра 0,55 км2. Даўж. 2,12 км, найб. шыр. 0,44 км, найб. глыб. 26 м, сярэдняя 8,7 м. Аб’ём вады 4,71 млп. м3. Вадазбор (12,4 км2) спадзістахвалісты, складзены з пяскоў і супескаў, пераважна разараны, 37 % пад лесам і хмызняком.
Катлавіна лагчыннага тыпу, падоўіканай формы, выцягнута з Пн на Пд. Схілы выш. да 10 м (на Пд да 15 м), пясчаныя 1 супясчаныя, разараныя, на ПнЗ параслі хваёвым лесам. Берагавая лінія (даўж. 4,8 км) слабазвілістая. Берагі выш. да 0,3 м, пясчаныя, укрытыя хмызняком, на У і ПнЗ участкамі абразійныя (выш. да 0,8 м) ці зліваюцца са схіламі. Пойма забалочаная, пад хмызняком, дасягае іпыр. 200 м. Падводная частка катлавіны складанай будовы, дзеліцца на 2 плёсы. Дно паўн. плёса стромкае, у паўд. ускладняецца востравам
(пл. 1 га) і 2 упадзінамі. Паміж паўн.ўсх. краем вострава 1 берагам пясчаная водмель (глыб. 1,1 м). Мелкаводдзе займае 20 % пл. возера, выслана пяском. Глыбакаводную зону высцілае крэменязёмісты сапрапель (гл. Івескае радовішча сапрапелю). На значнай пл. дна ў паўн. плёсе пашыраны апясчанены іл. Вада добра насычана кіслародам, вызначаецца сярэдняй мінералізацыяй (230—240 мг/л) і высокай празрыстасцю (да 5 м). Мезатрофнае з прыкметамі алігатрофіі. Слабапраточнае: на 3 выцякае ручай у воз. ПІо, упадаюць ручаі з азёр Молена 1 Белае. Шыр. палосы расліннасці да 60 м, пашырана да глыб. 5,5 м. Водзяцца лешч, шчупак. акунь. язь, плотка, верхаводка, лінь, мянтуз. Месца адпачынку.
С. А. Смірноў. ІВІЦКІ Андрэй Ігнатавіч (н. 13.6. 1904, в. Светазер’е Чавускага р-на), беларускі сав. вучоны ў галіпе меліярацыі. Чл.-кар. АН БССР (1961), Акадэміі с.-г. н. БССР (1959—61), д-р тэхн. н. (1958), праф. (I960). Засл. дз. навукі БССР (1974). Чл. КПСС з 1944. Скончыў Горацкі с.-г. ін-т (1925). 3 1931 ва Усесаюзным НДІ балотнай гаспадаркі ў Мінску, з 1946 кіраўнік Водна-гасп. сектара АН БССР, з 1948 нам. дырэктара па навук. рабоце, адначасова заг. аддзела асушэння, з 1976 заг. лабараторыі меліярацыі тарфяных глеб Бел. НДІ меліярацыі і водпай гаспадаркі. Працы па меліярацыі, гідратэхніцы, меліярацыйнай гідралогіі. Устапавіў залежнасць выпарэння тарфяной глебы ад кліматычных фактараў, узроўню грунтавых водаў і ўраджаю с.-г. культур; даў раз.ііковую формулу водааддачы торфу; распрацаваў метад вызначэння наступлення перадпасяўнога перыяду па суме сярэднясутачных т-р паветра і метад разліку перадпасяўнога сцёку, прынцыпы і метады асушальнай леліярацыі з улікам рацыянальнага выкарыстання водных рэсурсаў, павышэння даўгавечнасці тарфяных глеб, будаўпіцтва тэхнічна дасканалых асушальна-ўвільгатнялыіых сістэм, прапанаваў нормы асушэння балот і новы падыход да іх устанаўлення, новы падыход да ўстанаўлення інтэнсіўнасці асушэння балот, метад разліку параметраў дрэнажу з улікам гідралагічнага дзеяння каналаў.
Ліг.: Бпблнографня научных трудов члена-корреспондента АН БССР A. II. Нвііцкого.— Мн., 1979.
ІВОЛЬКА, рака, правы прыток Узы (бас. Сажа), у Буда-Кашалёўскім і Гомельскім р-нах. Даўж. 17 км. Пачынаецца каля в. Івольск (БудаКашалёўскі р-н). Сярэдні нахіл водпай паверхні 0.8 %0. Вадазбор (81 км2) у межах Прыдняпроўскай ніз., пад лесам 2 %.
КНІГІ ОНЛАЙН
