Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
ІЛЫІЯНАЯ СШЯЯ БЛОШКА (Aphthona euphorbiae), жук сям. лістаедаў. пебяспечііы шкоднік лёну. Гл. ў арт. Земляныя блошкі.
ІЛЬЯНСКАГА САУГАСА-ТЭХНІКУМА ЗВЕРАФЁРМА, у в. Абадоўцы Вілейскага р-па. Створапа ў 1946, спецыялізавана па развядзеішю серабрыста-чорных лісоў. На пач. 1980-х г. у саўгасе 1,6 тыс. лісоў (у т. л. 1,2 тыс. самак). Штогод выхад моладзі 3—4 лісы на адпу самку.
ІЛЮВІЙ, і л ю в і я л ь н ы г а р ыз о іі т (ад лац. illuvies размыў, намыўная гразь), мінеральныя і арган. рэчывы. якія вышчалочваюцца дажджавымі водамі з верхняй ч. глебы (гумусавага і элювіяльнага гарызонтаў) і назапашнаюцца ў ніжняй ч. ў выглядзе асобнага гарызонта. Часта расчляпяецца па падгарызонты, у нараўнанні з верхняй ч. профіля звычаііна больш шчыльны, мае меншую водапрапікалыіасць (вял. колькаець ілавых часціпак). павышаную аб’ёмпую вагу. У залежнасці ад тыпу глеб і мех. складу глебаўтваралыіых парод у складзе I. назапашваюцца гідравокіслы жалеза і алюміпію, карбанаты, гумус, у сувязі з чым адрозніваюць глебы з жалезіста-ілюоіяльным, гумусава-ілювіяльным гарызоптам і г. д. Жалезістыя злучэппі надаюць I. чырвона-бурую і жоўтабурую афарбоўку. 1. пайб. выразпы ў дзярнова-падзолістых глебах, залягае па глыб. ад 0,3 да 1,4 м.
Хім. састаў I. вызначаецца тыпам глебаўтварэння і складам глебаўтваральных парод. Характарызуецца неаднароднасцю і значнымі ваганнямі колькасці хім. рэчываў (гл. табл.).
Пры блізкім залягаппі ад паверхпі I, пагаршае агратэхн. ўласцівасці глеб. Ілювіяльны гарызонт перашкаджае прапікнепню вільгаці ў глыбі-
Валавы хімічны састаў ілювіяльнага гарызонта дзярпова-падзолістых глеб БССР
Глебаўтваральная парода
у % на прагартаваную глебу
SIO»
R:OS
1 Fe,O2
АІ.Оз
СаО
MgO
К2О
азёрна-ледавіковыя суглінкі
62,5
26,7
8,8
17,8
4,1
2,4
2,8
лёсападобныя пароды
80,6
12,4
3,6
8,8
1,1
0,9
2,1
марэнныя суглінкі
82,6
12,4
3,1
9,3
0,8
0,7
1,9
пяскі
90,2
5,7
0,7
5,0
0,6
0,3
1,5
іпо і часам стварае ўмовы для забалочвання. ІІа моцнаэрадзіравапых змытых глебах I. уключаецца ў ворпы гарызопт. Трапляецца ў выкапнёвых глебах, што дае магчымасць рэканструяваць глебава-клімат. ўмовы міпулых ЭПОХ. В. С. Аноійка.
ІМАРТ9ЛІ, травяпістыя расліны сям. складапакветпых; тое, што сухацветы.
ІМГЛА, памутненне паветра ў выніку забруджваішя атмасферы часціпкамі дыму. попелу і іпш. аэразолямі. Пры I. далёкасць бачнаеці звычайна бывае болып за 1 км. часам паніжаецца да пекалькіх соцень і нават дзесяткаў метраў. I. адрозпіваецца ад атмасфернай смугі вільготнасцю паветра (менш за 50%). На Беларусі здараецна толькі ў ціхае падвор’е, пераважна ў вял. гарадах (гарадекая 1.). радзей пры пажарах на балотах і ў лясах. I. пазіраецца ў сярэднім 1 дзень за год, у значпых гарадах — 3—4, у Мінску — да 12 дзён (гл. табл.). Колькасць дзён з I. залежыць
Сярэдняя колькасць дзён з імглоіі на Беларусі
Зіма
Вясна
Лета
Восень
—
Год
Брэст
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
Віцебск
0,5
0,2
0,0
0,1
0,8
Гомсль
0,7
1,3
0,6
1,1
3,7
Гродна
0,3
о,1
0,0
0,0
0,4
Магілёў
0,1
0,0
0,0
0,2
0,3
Мінск
1,9
4,0
3,9
2,6
12,4
ад прам-еці горада, рэльефу наваколля і інш.
У асобныя гады колькасць дзён з I. на тэр. рэспублікі перанышае 20 (Гомель, 1975—24 дні, Мінск, 1969, 1971, 1972—26 дзён). I.— неспрыяльная для здароўя з’ява, можа выклікаць алергію, дэрматыты і інш. 3 паляпшэннем ачысткі дымавых і выхлапных газаў паўтаральнасць I. памяншаецца. В. Р. Жумар.
ІМЖА, і мж ысты я a п а д к і, атмасферныя ападкі ў выглядзе дробпых кропелек вады памерам да 0,5 мм з слаістых, слаіста-кучавых ноблакаў і тумапу. Кроплі пе падаюць, а аеядаюць, на паверхні вады пе ўтвараюць кругоў. За 1 гадз намнажаецца слой вады каля 0,25—0.05 мм. ГІры адмоўпых т-рах I. выпадае ў выглядзе пераахалоджаных кропелек, якія замярзаюць па паверхні зямлі. I Іа тэр. Беларусі I. пазіраецца даволі часта — у сярэднім каля 29 сут за год (гл. табл.), прычым у вял. гарадах да 30—45 сут за год, па астатняй тэр. каля 20—30 сут. Найчасцей I. бывае восеппю, асабліва ў лістападзе. ІІагаршае бачнасць, ускладняе ўмовы руху на дарогах. в. Р. Жумар.
ІМІГРАНТЬІ [ад лац. immigrans (immigrantis) які ўсяляецца], віды, роды, сямействы і інш. групы жывёл пэўнай тэрыторыі, якія ўсяліліея ў дадзеную мясцовасць з іншых месцаў, дзе япы ўзніклі і развіваліея рапей. Звычайна называюцца па месцу паходжання (напр., сібірскія I., амерыканскія I., зах.-еўрап. I. і г. д.). I. ў фауне Беларусі — каларадскі жук, апдатра. туркаўка кольчатая і інш. Тэрміп ужываюць часам і да аналагічпых па паходжапшо груп раслін.
Сярэдняя колькасць сутак з імжой за год
1
11
111
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
За год
Брэст
4,
3,7
2,3
1,9
1,6
0,9
0,8
0,8
2,1
4,8
7,0
7,5
37,9
Васілевічы
2 7
3,9
3,0
1,3
0,4
0,3
0,2
0,5
0,8
2,2
6,1
5,1
26,5
Верхнядзвінск
2,0
2,0
1,4
1,о
0,8
0,3
0,3
0,2
1,2
3,6
5,5
3,4
21,7
Віцебск
2,6
3 2
3,2
2,1
1,1
0,4
1,0
1,3
2,0
2,1
9,2
6,5
34,7
Гомель
3,2
4,1
2,5
1,5
0,4
0,4
0,7
0,5
1,о
2.9
7,8
6,3
31,3
Гродна
2,8
,8
1,8
1,2
0,9
0,7
0,4
0,3
0,9
3,9
4,9
4,5
24,1
Магілёў
. 4
4,0
4,7
2,1
0,6
0,4
0,6
0,6
1,0
4,5
9,5
7.5
39,9
Мар'іна Горка
3,2
2 7
1,5
0,8
0,6
о, 1
0,5
0,3
0,7
3,6
6,4
5,3
25,7
Мінск
3,9
4,6
3,5
2,7
0,7
0,6
1,2
0,9
2,1
6,5
10,3
8,4
45,4
ІМПАКТНЫ МАНІТОРЫНГ, сачэнііе за рэгіянальнымі і лакалыіымі аптрапагенпымі ўздзеяннямі ў асабліва небяспечных зопах і пунктах. Гл. Мясцовы маніторынг.
ІМПАКТКІТЫ (ад англ. impact удар, сутыкненне), асобны клас адносна рэдкіх шклаватых або абломкавашклаватых горных парод, якія ўтварыліся ў прыпаверхпевай зоне зямной кары ў выніку ўдарпа-выбуховых працэсаў, што адбываюцца пры падзенні па Зямлю буйных (кратэраўтваральных) метэарытаў і інш. касмічных целаў. Утвараюцца практычна імгненна (у геал. маштабе часу) з інш. парод, якія раздроблены і часткова або цалкам пераплаўлепы пад уздзеяппем магутпай выбуховай хвалі ва ўмовах звышвысокіх ціску (сотііі кілабар) і т-р (да 2000 °C і болып). У зпачных масах трапляюцца толькі ў буйпых (дыяметрам ад некалькі соцень метраў да многіх кіламетраў) метэарытных кратэрах выбуховага паходжанпя, радзей — у непасрэднай блізкасці ад іх, у т. зв. закратэрпых выкідах. На Беларусі I. выяўлены ў Лагойскім метэарытным кратэры, дзе япы ўтвараюць лінзападобныя, пластавыя або пяправілыіай формы целы таўшчыпёй ад некалькіх сантыметраў да 100 м і больш. Залягаюць па глыб. ад 370 да 570 м у магутнай (больш за 300 м) тоўшчы ўзрыўных пераадкладзепых брэкчый, якія запаўпяюць болыпую ч. кратэра.
I .— разнастайныя па вонкавым выглядзе і структурна-тэкстурных асаблівасцях горныя пароды шэрага, цёмна-шэрага, амаль чорнага колеру, часта з зеленаватым ці карычневым адценнем. Складзены з шчыльнага або пузырыстага, часта флюідальнага шкла, адносна свежага ачо ў рознай ступені раскрышталізаванага і замешчанага другаснымі мінераламі. і вуглаватых, звычайна вельмі раздробленых, нярэдка аплаўленых абломкаў горных парод і мінералаў. Ад падобных па вонкавым выглядзе горных парод вулканічнага паходжапня адрозніваюцца наяўнасцю ўдарна-метамарфізаваных і высокабарычных мінералаў.
М. В. Вераценмікаў. ІМУНАЛОГІЯ (ад імунітэт + ...логія). навука пра спецыфічныя ахоўныя рэакцыі арганізма, прыроду, заканамерпасці гэтых рэакцый і іх пракгычнае выкарыстанне.
Уключае інфскцыйнуіо I., імунахімію, імунамарфалогію. імунагенетыку, імунапаталогію, траясплантацыйную I. Цесна звязана з хіміяй, генетыкай, фізіялогіяй, радыебіялогіяй, транспланталогіяй, мед. і вет. мікрабіялогіяй, эпідэміялогіяй, эядакрыналогіяй і інш. галінамі біялогіі, ветэрынарыі і медыцыны. У даследаваннях выкарыстоўваюцца імуналагічныя біяхім., фізіка-хім., радыеізатопныя і інш. метады. Пачатак I. як самастойнай навукі закладзены ў канцы 19 ст. працамі франц. біёлага Л. Пастэра і айч. вучонага I. I. Мечнікава,
Даследаваппі na I. ў БССР пачаліся ў 1920-я г. па кафедры імунаюгіі мед. ф-та БДУ і ў Бел. сан,-
бактэрыялагічпым ін-це (з 1965 Бел. НДІ эпідэміялогіі і мікрабіялогіі), вядуцца на кафедрах мікрабіялогіі, эпідэміялогіі і інфекц. хвароб мед. ВНУ, у шэрагу НДІ рэспублікі. Бел. вучопыя (В. I. Вацякоў, Б. Я. Эльберт, Л. I. Бардзіпа. A. В. Давыдаў, Н. А. Ізраіцель, А. П. Красільнікаў, У. М. Карзепка, Г. В. Краскоўскі, II. Р. Рыцік, А. Дз. Сакалоўская, Э. У. Фельдмап і іпш.) распрацавалі шэраг пытаішяў агулыіай і прыкладной I. Аднымі з першых у СССР імунолагі БССР укаранілі ў практыку метад спецыфічпай прафілактыкі туберкулёзу, распрацавалі вакцыпу супраць тулярэміі і метады яе выкарыстання. Бел. НДІ эпідэміялогіі і мікрабіялогіі паладзіў выраб вадкай і сухой вакцыпы БЦЖ, імуналагічпых дыягпастычпых прэпаратаў (дыфтэрыйпы і слупняковы анатаксіны, сывараткі супраць адру, альбумін для сералагічных рэакцый, антыгены для дыягпостыкі склеромы, трыхіпелёзу, воспавая сухая вакцына). Ін-там атрымана аўтарскае насведчанне на тэхналогію вытв-сці альбуміну для стабілізацыі сералагічных рэакцый, упершыпю ў СССР наладжана вытв-сць антылімфацытарнага гама-глабуліну. Бел. вучоныя зрабілі ўклад у імупапрафілактыку поліяміэліту, дыфтэрыі, коклюшу, адру. У галіпе эксперым. 1. распрацаваны асобпыя тэарэт. пытапні імупітэту і алергіі, вывучаны мехапізм клетачнага і гумаральнага імунітэту пры склероме, азэпе, коклюшы, поліяміэліце. Вывучаюцца пытаппі імуналагічнай рэактыўнасці арганізма хворых па веперычныя, скурныя, апкалагічныя хваробы і туберкулёз, у практыку вет. і мед. устапоў укараняюцца спецыфічпыя сродкі імупалагічпай дыягпостыкі (М. М. Аляксапдраў, А. П. Комаў, М. М. Ламака). Вядуцца даследаваппі па пытаппях трапсплаптацыйпай I. і імупадэпрэсіі, проціпухліпнага імунітэту, іпфекцыйпых храпічпых хвароб (М. М. Вайцяпок, В. I. Левіп, М. Я. Саўчапка, В. А. Мохарт).
В. I. Вацякоў, А. Дз. Сакалоўская.
ІМУНАПРАФІЛАКТЫКА (ад імуніт’эт + грэч. prophylaktikos папераджалыіы), папярэджаппе інфекц. хвароб жывёл і чалавека стварэнпем у аргапізме штучпага (набытага) імунітэту. Выкарыстоўваецца ў вет. (супраць бруцэлёзу, калібактэрыёзу, сібірскай язвы, хваробы Аўескі, шаленства. яшчуру і іпш.) і мед. (супраць дыфтэрыі, слупняку, туберкулёзу, тулярэміі, чумы і інш.) практыцы. Гл. таксама Вакцынацыя. ІМУНІЗАЦЫЯ (ад лац. immunis свабодпы, вызвалепы ад чаго-пебудзь), метад імунапрафілактыкі іп-
КНІГІ ОНЛАЙН
