Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
для біял. метадаў барацьбы са шкоднікамі і насякомых для эксперым. даследаванняў. I. ў БССР ёсць у шэрагу НДІ і ВНУ біял., мед., вет. і С.-Г. ПрофІЛЮ. A. М. Літвінава.
ІНСЕКТЫЦЫДНЫЯ РАСЛШЫ, расліны, якія ўтвараюць і назапашваюць у розных органах атрутпыя для пасякомых рэчывы (алкалоіды, гліказіды, сапаніны, эфірныя алеі і інш.). Прэпаратамі з I. р. знішчаюць шкоднікаў с.-г. раслін і лесу, свірнавых шкоднікаў, паразітаў свойскай жывёлы, бытавых насякомых. Найважнейшыя дзікарослыя I. р. БССР — віды з родаў чамярыца, мыльпік, дурнап’ян, мудрапка, балігалоў, цынута, рамонак, багун, блёкат, палын, боцікі і інш. 3 I. р., што маюць прамысл. значэнпе і культывуюцца ў СССР, у т. л. па Беларусі, наііб. вядомыя тытунь, махорка, капоплі і інш.
ІНСЕКТЫЦЫДЫ (лац. insecta насякомыя+caedo забіваю, знішчаю), хімічныя рэчывы для знішчэнпя шкодпых насякомых. Адпосяцца да пестыцыдаў, пранікаюць у арганізм насякомых праз скурнае покрыва (кантактпыя I.), праз рот з ежай
Інкарвілся шчыльная.
Абсталяванне для развядзення дразофіл у інсектарыі Інстытута генетыкі і цыталогіі АН БССР.
(кішачпыя I.), праз органы дыхання ў выглядзе газу (дыхальныя I., або фуміганты); некат. паглынаюцца каранямі і лісцем раслін і робяць іх ядавітымі для раслінаедных на> сякомых (сістэмныя I.). Многія I. аказваюць адначасова кантактнае, кішачнае і фумігантнае дзеянне.
Большасць I. паводле дзейнага рэчыва належыць да класаў хлорарганічных (гексахларан, поліхлоркамфен. дылор і інш.), фосфарарганічных (гардон, метафос, базудын. фасфамід) злучэнняў, карбаматаў (севін, пірымор), пірэтроідаў (амбуш, цымбуш). Выпускаюцца ў выглядзе канцэнтратаў, эмульсій, парашкоў, дустаў, цвёрдых форм (шашкі, грануляваныя прэпараты). Уносяць у глебу, выкарыстоўваюць для апырсквання і апыльвання раслін, апрацоўкі жывёл супраць паразітаў.
На Беларусі прымяняюць I.: гексахларап, поліхлоркамфен (супраць шкоднікаў бульбы, тэхн. культур), хларафос, карбафос (супраць шкоднікаў збожжавых. агародніішых, пладовых культур) і інш. Працягласць дзеянпя I. на раслінах або ў глебе ад 1 сут да некалькіх гадоў. Для прадухілення шкодпага дзеяння на чалавека і прыроду абмяжоўваюць прымяненне I. з дапамогаю авіяцыі, выкарыстоўваюць малатаксічпыя прэпараты, якія хутка раскладаюцца і не назапашваюцца ў арганізме і наваколыіым асяроддзі. Каб папярэдзіць пападапне I. у вадаёмы, атручэнне пчол, чмялёў і інш. насякомых-апыляльнікаў, назапашванне ў жывёлыіых і раслінных прадуктах, кармах. трэба прытрымлівацца рэкамендаваных тэрмінаў выкарыстанпя і доз I., прымяпяць лакалыіыя і краявыя апрацоўкі раслін. У шэрагу выпадкаў у барацьбе з шкоднымі насякомымі перавага павінна аддавацца выкарыстаншо біял. метадаў, якія болып адпавядаюць патрабаванням аховы прыроды.
Літ.: Хнмнческая заіцнта растенпй.— 2 нзд.— М., 1980; Мельнпков Н. Н. Хнмня п технологня пестнцндов.— М., 1974. В. Ф. Самерсаў.
ШСПЁКЦЫІ ПА АХОВЕ НРЫРОДЫ (ад лац. inspectio агляд), спецыялыіыя органы па каптролю і нагляду за захаваннем, узпаўленнем, узбагачэннем і рац. выкарыстаннем прыродных рэсурсаў. Утвораны паводле Пастаповы CM БССР ад 6.3. 1981 у складзе Дзярж. к-та БССР па ахове прыроды. У БССР 6 абл. інспекцый, ім падпарадкавапы раённыя іпспектары па ахове прыроды райвыкапкомаў. У абл. інспекцыі ўваходзяць басейнавыя інспекцыі па выкарыстанню і ахове водных рэсурсаў.
Ажыццяўляюць кантроль за правільным выкарыстаннем прадпрыемствамі, арг-цыямі і ўстановамі зямель, водаў, лясоў, нетраў і інш. прыродных багаццяў. за выкананнем імі дзейных заканадаўстваў, правіл і норм па рэкультывацыі зямель, па ахове глеб, паверхневых
і падземных водаў ад забруджвання, за работай ачышчальных збудаванняў і скідам сцёкавых водаў, за ажыццяўленнем мерапрыемстваў па захаванню водаахоўных і ахоўных функцый лясоў, водарэгулявальнай ролі тарфяных масіваў, за правільным вядзенне.м паляўнічых і запаведных гаспадарак, праводзяць масава-выхаваўчую і растлумачальную работу сярод насельніцтва ў вобласці рацыянальнага прыродавыкарыстання і аховы навакольнага асяроддзя.
Я. Дз. Мггаль. ІІІСТЫТУТ БЕЛАРУСКАЙ КУЛЬТУРЫ. I п б е л к у л ь т, навуковадаследчая ўстапова БССР у 1922— 29. Засн. ў Мінску 30.1.1922 па базе Навук.-тэрміпалагічнай камісіі Наркамасветы БССР. У 1926 вылучапы са складу Наркамасветы БССР і пераўтворапы ў Дзярж. н.-д. ўстапову ііры СНК БССР. У распрацоўцы першага статута Інбелкульта ўдзельнічалі сав. вучоныя У. I. Пічэта, Я. Л. Дыла, Я. Ф. Карскі. Старшыні С. М. Нскрашэвіч (з 1922), У. М. Ігпатоўскі (1924—26, з 1927 прэзідэнт).
Сельскагаспадарчая секцыя дзейнічала з 19.12.1923 да 1927, да 1925 наз. агранамічнай. Мела 3 падсекцыі (лясную, меліярацыйную, па вывучэнню рамеснай с.-г. прам-сці) і 3 камісіі (рэдакцыйную, тэрміналагічную, па вывучэнню тэхнікі сельскай гаспадаркі). У секцыі працавалі Я. М. Афанасьеў, М. I. Бурштэйн, М. М. Ганчарык. Г. I. Гарэцкі, С. I. Журык, A. К. Кедраў-Зіхман, С. П. Мельнік, М. В. Найдзёнаў, ГІ. П. Рагавой. С. В. Скандрыкоў. Асн. кірункі даследаванняў: апрацоўка навук. бел. с.-г. тэрміналогіі, вывучэнне гісторыі развіцця сельскай гаспадаркі 1 с.-г. прам-сці Беларусі, быту вёскі, зямельнага права і зямельных адносін у дарэв. і сав. Беларусі, эканомікі, некат. пытанняў кааперавання, распрацоўка пытанняў тэхнікі сельскай гаспадаркі 1 с.-г. прам-сці Беларусі па літ. крыніцах, матэрыялах, сабраных даследчымі ўстановамі 1 супрацоўнікамі секцыі і інпі.
М е д ы ц ы н с к а я с е к ц ы я дзейнічала з крас. 1924, да 1925 наз. медыка-ветэрыпарная. Мела 6 камісій: склеромпую, валляковую, гельміпталагічную, па вывучэпшо санітарнага быту Беларусі, аптрапалагічную, тэрміналагічна-медыцынскую. У секцыі працавалі вядомыя вучоныя М. Б. Кроль, В. А. Лявонаў, С. М. Рубашоў, I. Т. Цітоў і інш. Работай секцыі кіраваў нарком аховы здароўя БССР М. I. Барсукоў. Асп. кірункі даследаваппяў: вывучэппе краявой паталогіі (склеромы, эндэмічнага валляку, гельмінтозаў), санітарных умоў жылля і быту, пытанпяў харчавання працоўных, зніжэпня дзіцячай смяротнасці, хім. саставу і магчымасцей выкарыстапня прыродных крыпіц і гразей Беларусі для клінічных мэт і г. д.
П р ы р о д а з п а ў ч а я с е к ц ы я створана 7.3.1924. Спачатку наз. прыродазнаўча-геаграфічнай, з 1925 — прыродазнаўчай. Мела 6 падсекцый. Геолагаглебазнаўчая падсекцыя падрыхтавала ллан навук. даследаванняў па геалогіі і глебазнаўству Беларусі. які выконвала камісія Інбелкульта па вывучэнню пры-
родных прадукцыйных сіл Беларусі (КППС), складала тэрміналагічны слоўнік па глебазнаўству. У 1925—28 арганізавала геал. экспедыцыі пад кіраўніцтвам Б. К. Тарлецкага, М. Ф. Бліадухі 1 Ф. В. Лунгерсгаўзена, якія даследавалі тэр. Мінскага, Слуцкага, Бабруйскага 1 паўд.-зах. ч. Барысаўскага р-наў. На базе падсекцыі ў 1927 у складзе Інбелкульта арганізаваны Ін-т геал. навук (гл. ў арт. Геолага-разведачны Беларускі навукова-даследчы інстытут). Хім. падсекцыя апрацоўвала хім. тэрміналогію. было зроблена 50 аналізаў геал. парод Беларусі. Заалагічная падсекцыя вывучала фауну Беларусі, вяла работы па стварэнню краявога мўзея, па апрацоўцы заал. тэрміналогіі, рэдагавала падручнікі па заалогіі, склала спіс заал. помнікаў Беларусі. На аснове экспедыцыйных матэрыялаў былі складзены карты рассялення розных відаў жывёл, распрацаваны рэкамендацыі па развядзенню 1 выкарыстанню пушных звяроў, птушак, рыб 1 інш. Батанічная падсекцыя ў 1925—28 арганізавала 3 геабат. экспедыцыі, у час якіх была абследавана амаль уся тэр. рэспублікі. Была складзена гсабат. карта БССР. У даследаванне прыроды значны ўклад унеслі працы Г. М. Высоцкага па дэндралогіі (паклалі пачатак распрацоўцы навук. тапалагічпай класіфікацыі лясоў), С. Д. Георгіеўскага па біялогіі лясных парод Пд Беларусі («Дрэвавыя і хмызняковыя пароды, якія растуць у Беларусі», 1925), В. Г. Касаткіна па флоры лугоў 1 балот («Комплекснасць глебавага 1 расліннага покрыва пясчана-балотных раёнаў Мінскага Палесся», 1925), М. М. Гайдукова па водарасцях, У. П. Савіча па грыбах і лішайніках. Секцыя арганізоўвала мерапрыемствы па зберажэнню садоў, napnay і інш. дрэвавых насаджэнняў, якія мелі дэкаратыўна-мастацкае 1 навук. значэнне, склала першы спіс помнікаў прыроды Беларусі (23 аб’екты). Геаграфічная падсекцыя збірала матэрыялы для бел. геагр. слоўніка, апрацавала і падрыхтавала да друку школьную карту Беларусі, рэдагавала геагр. карты для школьных падручнікаў. Падсекцыя фізікі, матэматыкі, метэаралогіі вяла навук. даследаванні крыніц Беларусі. Пры падсекцыі дзейнічала феналагічнае бюро.
У 1926—27 прыродазнаўчая секцыя рэарганізавапа па падсекцыі неарган. і арган. прыроды. 3 секцыі вылучылася Геагр. камісія. У 1928 створаны Аддзел прыроды і гаспадаркі, у які ўвайшла прыродазнаўчая секцыя, піто ўключала Ін-т геал. навук, кафедры глебазнаўства, батанікі, геаграфіі, антрапалогіі, ГІрыродазнаўчы музей Інбелкульта, Цэнтр. хім. лабараторыю, лабараторыю эксперым. біялогіі, Вялікалятчанскі бат. сад, цэнтр. феналагічную камісію. 3 1924 у сістэме Інбелку„іьта засн. Цэнтр. бюро краязнаўства, якое стала цэнтрам па стварэнню мясц. краязнаўчых арганізацый (акруговыя і раённыя таварыствы, краязпаўчыя гурткі пры школах, сельсаветах, хатах-чытальнях і іпш. устаповах). выдавала час. «Наш край». У 1927 структура Іпбелкульта была зменепа. Ён меў: 2 аддзелы (гуманітарных навук, прыроды і гаспадаркі), шэраг прыродазнаўчых кафедр, у т. л. глебазпаўства, батапікі (з бат. камісіяй і бат. садам
каля Віцебска), заалогіі (з заал. музеем), геаграфіі (з камісіямі геаграфіі і картаграфіі, па складанню геагр. слоўніка Беларусі), хіміі, антрапалогіі (з лабараторыяй вышэйшай нерв. дзейпасці і антрапалагічным кабінетам), біялогіі (з лабараторыяіі эксперым. біялогіі); геалагічны ін-т (з секцыяй рэгіяпальнай геалогіі); камісіі, у т. л. па вывучэпню прыродных прадукц. сіл Беларусі. У сістэму Іпбелкульта ўваходзілі таксама навук. т-ва па вывучэнню Беларусі (пры Бел. с.-г. акадэміі), бібліятэка, друкарня. 13.10.1928 ЦВК i СНК БССР прыпяў пастапову аб рэарганізацыі Інбелкульта ў Беларускую Акадэмію навук, 1.1.1929 адбылося ўрачыстае яе адкрыццё (гл. Акадэмія навук Беларускай ССР). М. I. Галенчык, Дз. П. Бяляцкг. ІНТРАДУКАВАНЫЯ ЖЫВЁЛЫ, гл. ў арт. Інтрадукцыя жывёл, Інтрадукцыя рыб.
КНІГІ ОНЛАЙН
