КНІГІ ОНЛАЙН

Энцыклапедыя прыроды Беларусі

У 5-і т. Т. 2.

Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі

Памер: 522с.

Мінск 1983

431.73 МБ

Асн. шкоднікі К.: капусная 1 рэпавая
бялянкі, капусная моль, капусная соўка, капусная тля, рапсавы пільшчык, капусныя мухі, крыжакветныя блошкі; хваробы: чорная ножка, кіла, альтэрнарыёз, фамоз, несапраўдная мучністая pa­ca, фузарыёзнае завяданне, шэрая і белая гніль, сасудзісты і слізісты бактэрыёзы. Іл. гл. таксама на ўклейцы да арт. Агароднінныя расліны.
Літ.: Лпзгунова Т. В. Капуста.— Л.. 1965; Чулкова E. Н., П e р е днев В. П.. Городнлов Н. А. Капуста.— Мн.. 1973; ІЦ у іі н К. А. Овоіцные культуры.— Мн., 1974; Советы огородннкам.— Мн., 1977, с. 76—93.
М. А. Гарадзілау.
КАПУСТА ПАЛЯВАЯ, расліна сям. крыжакветных; тое, што свірэпіца. КАПУСТА ХРЭНАПАДОБНАЯ, расліна сям. крыжакветных. Гл. ў арт. Рагачка.
КАПУЦЫНЫ, парода галубоў якабінаў з няпоўна развітым упрыгожаннем з пер’яў вакол галавы (каўнер).
КАПЦЭВІЦКАЕ ПАДНЯЦЦЕ (ад назвы в. Капцэвічы ў Петрыкаўскім р-не), тэктанічная структура ў Петрыкаўскім р-не, у межах Петрыкаўскага пахаванага выступу Прыпяцкага прагіну. Выяўлена ў 1959 электраразведкай па паверхні верхнефаменскай саляноснай тоўшчы, у 1972 па падсалявых дэвонскіх адкладах. Выдзяляецца па паверхні фундамента, падсалявых і верхнесаляносных дэвонскіх адкладах.
Па падсалявых адкладах К. п.— монаклінальны блок. які ўздымаецца на Пн пад вуглом 7—8° 1 абмежаваны з усіх бакоў разрыўнымі парушэннямі. Памеры 16X7 км. Па паверхні солі К. п. невял. антыкліналь паўн.-ўсх. распасцірання памерамі 3,5X2 км, амплітудай менш за 50 м. Скляпенне яе ссунута адносна галаўной ч. падсалявога блока на 8 км на 3 і адпавядае Зах.-Капцэвіцкаму падсалявому падняццю. Утварылася, мяркуюць, у лебядзянскі час позняга дэвону і ў кам.-вуг. час у выніку блокавых пасоўванняў па разрыўных парушэннях. КАПЧАНКА, рака, правы прыток Бярэзіны (бас. Дняпра), у Асіповіцкім р-не. Даўж. 11 км. Пачынаецца каля в. Заельнік. Сярэдні пахіл воднай паверхні 1,7 %оВадазбор (59 км2) у межах Цэнтральнабярэзінскай раўніны, пад лесам 47 %. КАПЫЛОУСКІ ПАРК, у в. Капылы Камянецкага р-на. Закладзены ў 2-й пал. 18 ст. Пл. болып за 6 га. Спалучае рысы пейзажнай і рэгулярнай планіроўкі. Цэнтр кампазіцыі — сядзібны дом. Уязная грабова-каштанавая алея пачынаецца каля трох сажалак. Цэнтр. ч. парку займае пладовы сад. Яго акружае па перыметры, пачынаючы ад партэра, прагулачны маршрут — каштанавая алея ўздоўж ахоўнай паласы з таполі канадскай. Алея вядзе да відавога ўзгорка ў рэгулярнай ч. парку, прадстаўленай двума баскетамі. У дрэ-
вастоі пераважаюць мясц. віды. Парк збярогся часткова. Перспектыўны для аднаўлеппя.
КАШЙЛЬСКАЕ РАДОВІШЧА ПЯСЧАНА-ЖВІРОВАГА МАТЭРЫЯЛУ, за 1 км на 3 ад г. п. Капыль. Лінзападобны паклад звязаны з канцова-марэннымі адкладамі сожскага ледавіка. Разведаныя запасы 4,4 млн. м3, перспектыўныя 840 тыс. м3.
Пясчана-жвіровы матэрыял шэры, шаравата-жоўты, з лінзамі і праслоямі жвірыстых пяскоў. месцамі з нязначнымі гнёздамі марэннага супеску: жвіру буйней за 5 мм у ІМ 25—48 %. Пяскі-адсевы розназярністыя, палевашпатава-кварцавыя, месдамі гліністыя. Магутнасць карыснай тоўшчы 2,7—15 м. ускрышы (гліністыя пяскі, марэнныя супескі са жвірам і галькай) 0,3—6,2 м. Пяскі і жвір прыдатныя на выраб бетону, у дарожным буд-ве. Радовішча распрацоўваецца Мінскім аблміжкалгасбудам.
КАПЫЛЬСКАЯ ГРАДА, паўд. адгалінаванне Беларускай грады. Размешчана на тэр. Нясвіжскага, Клецкага, Капыльскага і Слуцкага р-наў Мінскай, Баранавіцкага і Ляхавіцкага р-паў Брэсцкай абл. Са Стаўбцоўскай на Пн і Клецкай на Пд раўнінамі (гл. адпаведпыя арт.) утварае фізіка-геагр. раён Зах.-Беларускай правіпцыі. Адмежавапа ад ІІавагрудскага ўзв. далінамі р. Змейка, ІПчара і Уша на ГІнЗ, ад Баранавіцкай раўніны далінай р. Шчара на ПдЗ, ад Слуцкай раўніны далінай р. Случ на У. Выш. да 243 м, над прылеглымі раўнінамі ўзнімаецца на выш. 20—40 м. Пл. каля 3,3 тыс. км2. Працягнулася з 3 на У амаль на 100 км, з Пн на Пд на 45—50 км.
У тэктанічных адносінах К. г. прымеркавана да Бабаумянскага выступу Беларускай антэклізы. Пароды крышт. фундамента месцамі залягаюць непасрэдна пад антрапагенавымі адкладамі на глыб. 90—100 м. Асадкавая тоўшча складзена з адкладаў верхняга пратэразою, верхняга дэвону, мелу, палеагену і неагену, перакрыта антрапагенавымі ўтварэннямі магутнасцю да 150 м. У гэтым комплексе знойдзены адклады беларускага, бярэзінсвага. дняпроўсвага 1 сожскага ледавікоў. Пашыраны лёсападобныя, азёрныя, алювіяльныя адклады часу паазерскага зледзянення. балотныя, алювіяльныя, эолавыя і інш. ўтварэнні галацэну.
Рэльеф у асноўным сфарміраваны ў час сожскага зледзяненпя. Добра развітыя ўзгорыста-ўвалістыя формы краявых ледавіковых утварэнняў падзелены міжузгорыстымі і міжградавымі паніжэннямі, далінамі невял. рэк, дэнудацыйнымі лагчынамі. Краявыя формы складзены часцей з пясчана-жвіровых намнажэнняў. Пашырапы акумуляцыйны водна-ледавіковы рэльеф у выглядзе слабаўзгорыстай раўніпы, далінных зандраў. Трапляюцца асобныя ка-
мавыя ўзгоркі. У некаторых месцах града парэзапа папярочнымі скразнымі далінамі, якія сведчаць аб сцёку расталых водаў у перыяд завяршэння фарміравання самой грады. Карысныя выкаппі: торф, пясчанажвіровы матэрыял, буд. пяскі. Найважнейшыя метэаралагічныя і кліматычпыя паказчыкі гл. ў арт. пра Баранавіцкую і Стаўбцоўскую метэаралагічныя станцыі. К. г.— водападзел паміж рэкамі бас. Прыпяці (Нача, Лапь, Морач, Лакнея) і бас. Нёмана (Ведзьма, Уша, Выня). Глебы дзярнова-падзолістыя моцнаападзоленыя на павышаных участках, дзярнова-балотпыя і тарфяна-балотныя ў далінах. Пад лесам да 20 %
1. Дробнаўзгорыстаі сярэднеўзгорыста-градавае марэннае ўзвышша з камамі, катлавінамі. Глебы дзярнова-падзолістыя, дзярнова-палева падзолістыя
слабаэрадзі раваныя, новыя забалочаныя ністыя. Ворныя
дзяр-
землі,
участкі шыракаліста-яловых, шыракал іста-хваёвых, хваёвых лясоў.
2.	Дробнаўзгорыста-ўвал істае марэннае ўзвышша з камамі, катлавінамі. Глебы дзярнова-палева-падзол істыя слабаі сярэднеэрадзіраваныя сугліністыя, алювіяльныя тарфяна-балотныя. Ворныя землі, участкі шыракаліста-яловых, дубовых, бярозавых лясоў.
3.	Хвалістая марэнная раўніна з марэннымі градамі, лагчынамі. Глебы дзярно-
ва-падзолістыя, і слабаэрадзі раваныя
дзярновыя
супяалю-
за
лочаныя, тарфяна-бал< ныя. Ворныя землі, уча кі шыракаліста-яловых J
тэр. На павышаных роўных і злёгку ўзгорыстых участках асталіся хваёвыя кусцікава-зеленамошныя, шыракаліста-хваёва-яловыя і яловыя кіслічна-зеленамошныя лясы, трапляюцца дубровы з дамешкам грабу. На былых высечках бярозавыя лясы. Лугі пераважна нізінныя з дробнаасаковымі і сітнікавымі асацыяцыямі. У поймах рэк нізінныя балоты. Пад ворывам да 60 % тэр. Іл. гл. на ўклеЙЦЫ.	A. М. Баско.
КАПЫЛЬСКІ ЛЯСГАС. на тэр. Капыльскага, Стаўбцоўскага, Слуцкага і Нясвіжскага р-наў. Арганізаваны ў 1970. Пл. 30,1 тыс, га, у т. л. пад лесам 27,7 тыс. га (1.1.1978). 5 лясніцтваў. Лясы 1-й (9 тыс. га) і 2-й
ЛАНДШАФТЫ КАПЫЛЬСКАГА РАЁНА
Пясочнае
Рымашы
Ляское
Q	СлабадаКуч.
Бабоўня
Дусаеўшчына
^Нізкаві'
'тарыра
[Іуійава
Капыль
Вял.Раеўка
&
2 дРуднае
1OT^Браткава
зст?^^ 4
соў, пазапоймавых лугоў.
4. Спадзістахвалістая ма-
рэнная
раўні на ўзгоркамі,
марэн-’ западзі-
Глебы
дзярн.ова-пал ева-падзол і-
стыя слабаэрадзі раваныя
с ярэдне-
ныя тарфяна-ба-
Ворныя землі, па-
5. Пласкахвалістая марэнная раўніна з западзінамі, лагчынамі. Глебы дзярнова-палева-падзолістыя сла-
ба-
землі,
вых лугоў.
сярэднеэрадзіравадзярнова-карбанатдзярновыя забалосугліністыя. Ворныя участкі пазапойма-
6. Спадзістахвалістая ма-
Ванелевічы
Цімкавічы
Блеўчыцьі
\Навасёдкі
Кіявічы
^Русакі
Грозаў
Скабін
Канюхі
Доктаравічну
у/_^7Дзярэч ын o'.
'Семежава
Бучаціна
^ьірвонослабодскае
іСмалічы
© Цэнтр раёна
® Цэнтры сельсаветаў
Дрэвы-помніні прыроды
rvvVvVI
лллллл 1
-А-Д.А A
( >

2

Аўтар: Л.У Логінава
рэнна-зандравая раўніна з западзінамі, лагчынамі. Глебы дзярнова-падзолістыя супясчана-сугліністыя, алювіяльныя тарфяна-балотныя. Ворныя землі, хваёвыя, шыракаліста-хваёвыя лясы, участкі нізінных балот.
7.	Хвалістая водна-ледавіковая раўніна з камавымі і марэннымі ўзгоркамі, дзюнамі, лагчынамі. Глебы дзярнова-падзолістыя супясчаныя, дзярновыя забалочаныя. Хваёвыя лясы, участкі ворных зямель, шыракаліста-яловых лясоў, вярховых балот.
8.	Спадзістахвалістая водна-ледавіковая раўніна з западзінамі, лагчынамі. Глебы дзяр-
нова-палева-падзолістыя слабаі сярэднеэрадзіраваныя, дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя сугліністыя. Ворныя землі, участкі пазапоймавых лугоў.
9.	Пласкахвалістая азёрна-балотная нізіна з азёрамі. Глебы тарфяна-балотныя, дзярнова-падзолістыя супясчаныя. Ворныя землі, участкі вярховых балот, хваёвых лясоў.
10.	Даліна з плоскай поймай, лакальнымі тэрасамі. Глебы алювіяльныя тарфяна-балотныя, дзярновыя забалочаныя сугліністыя. Злакавыя гідрамезафітныя лугі з участкамі хваёвых лясоў, нізінньіх балот, ворных зямель.
(21,1 тыс. га) груп. Хваёвыя займаюць 41,9 %, яловыя 23,6, бярозавыя 15,2, дубовыя 9,6, чорпаальховыя 5, асіпавыя 3,2, іншыя — 1,5 % укрытай лесам плошчы. Маладнякоў 63,9 %, сярэднеўзроставых 31,1, прыспяваючых 4,4, спелых лясоў 0,6 %. Агульны запас дрэвастою 3,23 млн. м3, у т. л. спелага 0,03 млн. м3, гадавы прырост драўніны 0,11 млн. м3. Сярэднія ўзрост лясоў 29 гадоў, бапітэт 1,4, паўната 0,7. Штогод аб’ём лесасечпага фонду 17,6 тыс. м3, высечак догляду 35 тыс. м3, лесааднаўленне на пл. 95 га. в. М. Кіслякоў. КАПБІЛЬСКІ РАЁН, на ПдЗ Мінскай вобл. Пл. 1,6 тыс. км2. Гар. пас. Капыль — цэнтр раёна, 215 сельскіх нас. пупктаў, 13 сельсаветаў.
Паверхня на Пн і Пд раёна раўнішіая. Цэнтральпую ч. з 3 на У нерасякае Капыльская града. 40 % тэр. на выш. 160—180 м, 35 % — вышэй за 200 м (у т. л. 10 % 220—240 м). Найвышэйшы пункт 243 м (за 4,5 км на ПнЗ ад Капыля), самая нізкая абс. адзнака 152 м (урэз р. Морач, паўд. ўскраіна раёна). Глыбіня расчлянення ў межах Капыльскай грады да 20 м/км2, у паўн. і паўд. частках да 7 м/км2.
Геалагічная будова і к арысныя в ы к а п н і. У тэктанічных адносінах раён прымеркаваны да ПдУ Цэнтральна-беяарускага масіву і паўн,зах. часткі Прыпяцкага прагіну. Сучасную паверхню ўтвараюць канцова-марэнпыя, марэнныя і водна-ледавіковыя ўтварэнні сожскага ледавіка, ніжэй залягаюць адклады дняпроўскага і бярэзінскага зледзяненняў магутнасцю ад 70—80 м да 167 м (у ледавіковых лагчынах). палеагенавыя — да 35 м, мелавыя (на Пд і часткова на Пн) — да 35 м. дэвону (на Пд) — ад 20—100 да 600 м і болып, тэрыгенныя ўтварэнні верхняга пратэразою (рыфею і венду) у цэятр. і паўд. частках — 50—300 м. Пароды крышт. фундамента на глыб. 120—130 м на Пн. 700—800 м на Пд раёна. 29 радовішчаў торфу з агульнымі запасамі 26,7 млн. т (найб. Тур’я, Мяшкі, Боркаўцы, Семежаўскае балота), радовішча мелу Загуменне з запасамі 218 тыс. т, 3 радовішчы пясчана-жвіровага матэрыялу з агульн. запасамі 25,4 млн. м3 (Скабінскае. Капыльскае, Цімкавіцкае), 3 радовітчы пяскоў з агульнымі запасамі 2,5 млн. м3 (найб. Пясочанскае, Смалічоўскае). Пра асобныя радовішчы гл. адпаведныя артыкулы.