Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
ГІДРАЛАГІЧПЫЯ КАРТЫ, выкарыстоўваюцца для апісання прасторавага размеркавання розных гідралаг. характарыстык, дат іх надыходу, элемептаў лядовага і тэрмічпага рэжыму, хім. саставу вады, цвёрдага сцёку, некаторых разліковых залежпасцей і інш. Метад картаграфічнага адлюстравапня гідралаг. характарыстык заснаваны на тым, што элемепты геагр. ландшафту, якія вызначаюць гідралаг. працэсы, павольна зменьваюцца па тэрыторыі і падпарадкоўваюцца закону гсагр. занальнасці. Найчасцей карціруецца сярэдні гадавы сцёк за шматгадовы перыяд. Першую карту сярэдпяга піматгадовага сцёку склаў у 1927 Дз. I. Качэрын для Еўрап. ч. СССР. у т. л. для ўсх. Беларусі. Для тэр. Беларусі найб. поўпы камплект Г. к. прыведзепы ў 5 томе даведніка «Рэсурсы паверхневых водаў СССР. Беларусь і Верхняе Падпяпроўе», ч. 1 (1966). Там змешчапы Г. к.: сярэдпяга шматгадовага сцёку (гл. карту да арт. Гідраграфічная сетка), мінім. сутачпага сцёку, слоя веснавога сцёку, т-ры вады, макс. таўшчыпі лёду, каламутпасці, жорсткасці вады, мінералізацыі і саставу апіёпаў рачных водаў, выпарэнпя з паверхпі вады і рачных вадазбораў, сярэдпіх дат пачатку веснавога разводдзя, макс. запасаў вады ў спегавым покрыве, а таксама Г. к. розных разліковых параметраў. Адпой з пайважпейшых Г. к. з’яўляецца карта нормы сцёку. Г. к.— асн. матэрыял для вывучэнпя водпых рэсурсаў маладаследаваПЫХ рэк. Н. М. Курганава.
ГІДРАЛАГІЧНЫЯ НАЗІРАННІ, пазіранні за элементамі гідралагічнага рэжыму водпых аб’ектаў. Праводзяцца інструмепталыіа і візуальна па гідралагічных пастах, на акваторыях з гідраграфічных суднаў паводле настаўленняў, інструкцый і ўказанняў, што дае магчымасць супастаўляць выпікі, атрыманыя па розных аб'ектах. Дапыя Г. н. апра-
цоўваюць на гідралагічпых стапцыях і ў гідраметэаралагічных абсерваторыях.
He менш чым 2 разы ў суткі (у 8 і 20 гадз) вызначаюць узровень вады і яе т-ру, хваляванне. а таксама гідраметэарал’аг. харантарыстыкі — выпадзеппе ападкаў і выпарэнне з вадаёмаў. Да найважнейшых Г. н. на рэках адносяць вымярэнне расходаў вады і расходаў завіслых наносаў, на ўсіх водных аб’ектах — адбор проб вадьт на каламутнасць і хім. аналіз, вымяраюць таксама т-ру на розных глыбінях, празрыстасць і колер вады азёр і вадасховііпчаў, развіццё воднай расліннасці, таўшчыто лёду і снегу на лёдзе. Некалькі разоў у год адбіраюць пробы вады для вызначэння колькасці раствораных газаў і біягенных элементаў. У халодны сезон назіраюць паяўлепне заберагаў, крыгаходу. ледаставу, закраіп, пасоўванне лёду. вясенні крыгаход, у цёплы сезон — «цвіценне вады». У час разводдзя і катастрафічных паводак Г. н. праводзявда часцей, узровень вады вызначаецца праз некалькі гадзін. Г. н. ца тэр. Веларусі началіся ў пач. 19 ст., гал. чыпам за лядовымі з’явамі і надзвычай высокім узроўнем вады на рэках. Пра гісторыю Г. н. гл. ў арт. Гідралаггчныя пасты, Гідралогія рэк. В. В. Дрозд.
ГІДРАЛАГІЧНЫЯ ПАСТЫ, вадам е р н ы я п а с т ы, пупкты на водпых аб’ектах, абсталявапыя для сістэм. гідралагічных назіранняў. Па прыналежпасці бываюць дзяржаўныя і ведамасныя, па прызначэпню — рачпыя (у т. л. па ручаях), азёрпыя, на вадасховішчах, балотныя і інш., па капструкцыі — палевыя, рэечпыя (з вертыкалыіай і нахільпай рэйкай), мяшаныя, перадатачныя, дыстанцыішыя; па тыпу ўстаноўкі самапісцу ўзроўню вады — берагавыя і астраўныя. На рачных пастах 1-га разраду праводзяцца вымярэнпі расходаў, пазіранпі за ўзроўнямі, т-рай, таўшчыпёй лёду, снегу і лядовымі з’явамі, ападкамі і атм. з’явамі, за выш. спегу ў полі і лесе, запасамі вады ў снезе, выбарачпа — за сцёкам напосаў, грапуламетрычным складам наносаў і доппых адкладаў, забруджвапнем вады; па пастах 2-га разраду — пазіраппі па праграме пастоў 1-га разраду, акрамя вымярэнняў расходаў; па пастах 3-га разраду — назіраппі за ўзроўнямі, т-рай, лядовымі ўтварэннямі і лядовым стаповішчам. На пастах 1-га разраду на азёрах і вадасховішчах вядуцца назіранні за т-рай вады каля берага і па рэйдавых вертыкалях, таўшчынёй лёду і снегу, забруджваннем вады, метэаз’явамі і ападкамі; на пастах 2-га разраду назіранні па рэйдавых вертыкалях пе праводзяцца. Рэжымпыя Г. п. памнажаюць і перадаюць інфармацыю, іпфармацыйпыя — аператыўпыя, таксама пампажаюць рэжымныя даныя. ІТа пекаторых малых водных аб’ектах (ручаях і каналах) для забеспячэпня высокай даклад-
пасці назіраппяў за ўзроўнямі ўстапаўліваюцца крукавыя вадамерныя рэйкі. У апошпія гады распрацоўваюцца і ў пекаторых аддалепых раёпах устапаўліваюцца аўтам. вадамерпыя пасты для перадачы даных аб узроўпях і т-ры вады па правадах або радыё пепасрэдпа па ЭВМ у цэнтры апрацоўкі іпфармацыі.
Першыя Г. п. на рэках Беларусі створаны ў сярэдзіне 19 ст. (у Віцебску ў 1838, Пінску, Тураве, Мазыры ў 1843, Магілёве ў 1844). На іх вымяралі толькі ўзроўні вады. У 1876—77 арганізаваны пасты на Дняпры каля Оршы, Жлобіна, Новага Быхава і Лоева, на Прыпяці каля в. Качановічы (Пінскі р-н), на Зах. Дзвіне каля г. Дзісна, на Бярэзіне каля Барысава і Бабруйска, на Нёмане каля в. Беліца (Лідскі р-н). Мастоў, Гродна, на Шчары каля Слоніма, на Уле каля Лепеля. У 1880 дзейнічала 19 Г. п., на 2 з іх вымяралі скорасці цячэння і разлічвалі сцё.к. Паскоранае развіццё сеткі Г. п. пачалося пасля Кастр. рэвалюцыі. У 1940 дзейнічала 170 Г. п., у т. л. 47 з вывучэннем сцёку. У Айч. вайпу амаль усе яны былі разбураны. У 1949 налічвалася 248 пастоў.
Пры распрацоўцы праекта рацыяналізацыі гідралаг. сеткі ў 1974 у БССР вылучана 69 рэперпых (векавых) пастоў. На пач. 1983 у складзе Гідраметэаслужбы БССР 210 Г. п., у тым ліку ўзроўневых на panax 11, на азёрах і вадасховішчах 20, з вывучэнпем сцёку вады 180, сцёку паносаў 12, з рэйдавымі (тэрмічнымі) назіраннямі на азёрах і вадасховішчах 15, інфармацыйпых 95. Гідрахім. паказчыкі вады вывучаюцца па 90 пастах. Шэраг Г. п. абсталявапы самапісцамі. Размяшчэпне дзейных Г. п. гл. па карце-ўкл. да арт. Гідраграфічная сетка. Матэрыялы гідралагічпых назіранняў на пастах абагулыіяюць Мінская (галаўная), Брэсцкая, Гомельская, Віцебская, Гродзепская і Магілёўская гідраметэаралагічпыя абсерваторыі (гл. адпаведныя арт.); кіруючыя гідралаг. станцыі ў Вілейцы, Мінску, Мазыры, Пінску, Полацку, азёрная станцыя ІІарач і балотпая станцыя Палеская. Лра пазіранні на Г. п. звесткі падрукавапы ў гідралагічных штогодніках. з 1979 змешчаны ў «Штогадовых даных аб рэжыме і рэсурсах паеерхневых еодаў сушы». Спіс Г. п. гл. на старопках 52—53. 1. ц. Братчыкаў. ГІДРАЛАГІЧНЫЯ ПРАГНОЗЫ, навуковыя (з рознай заўчаспасцю) прадказанпі развіцця пэўнага працэсу на рэках, каналах, азёрах і вадасховішчах. Падзяляюцца на доўгатэрміновыя (заўчаснасць больш за 15 сут) і кароткатэрміновыя (заўчаспасць менш за 15 сут). Да
Назва паста
Назва воднага аб’екта
Адпегласць ад вусця, км
Пл. вадазбоРУ Ў створы паста, 5кмг
Год заснавання
Назва паста
Назва воднага аб’екта
Адлегласць ад вусця, км
Пл. вадазбоРУ Ў створы паста, км2
Год заснавання
Басейн Заходняй Дзвіны
Студзянец
Сухая Даліна
Рось
Свіслач
72
12
974
1720
1977
1924
Рэкі
Сцешыцы
Вілія
455
1230
1951
Верхнядзвінск* Віцебск Вярэчча Гадзіўля Гараўцы
Зах. Дзвіна
Зах. Дзвіна Аўсянка Эса Нача
395
622
44
26
38
52 900
27 300
314
530
234
1954
1838
1972
1948
1926
Урлікі (курортны пас. Нарач) Цукровы камбінат Чарэмшыцы
Шчукі
ручай без назвы
Котра
Нарач
Ілія
0,03
20
69
16
2,7
2000
321
1220
1961
1962
1925
1969
Дабрыгоры
Дзямех
Крывінка
Дрыса
18
162
238
1810
1926
1932
Азёры
Дзёрнавічы
Дрыса
61
4580
1961
Гатавічы
Мястра
—
133
1961
Ільмовікі
Волта
11
153
1961
Нарач, азёрная стан-
Казінова
Усыса
31
246
1956
цыя (кур. пас. На-
Кузьмянцы
Лучоса
33
3289
1931
рач)
Нарач
279
1960
Лепельская ГЭС (г. Лепель)
Ула
123
1330
1958
Свір*
Свір
—
415
1965
Обаль
Обаль
25
2520
1965
Вадасховішчы
Півавары Полацк
Вымнянка
15
165
1958
4100
1976
Зах. Дзвіна
474
41 700
1936
Вілейка
Вілейскае
—
Промыслы Русакі
Ула Мядзелка
40
15
3330
462
1927
1944
Басейн Бута
Савуткі Сакалішча
Сураж* Таўкачы Ула*
Бярозаўка Шшча
Зах. Дзвіна
16
9
681
554
1290
20 300
1940
1955
1878
Брэст*
Рэкі
Буг
323
22 500
1975
Ушача
48
830
1932
Брэст
Мухавец
1,8
6590
1922
Зах. Дзвіна
524
32 900
1878
Высокае
Пульва
28
317
1958
Шаркоўшчына
Янкава 1-е
Дзісна Палата
65
16
4720
618
1944
1927
Каменка Камянюкі
Мухавец
Правая Лясная
11
23
74.8
895
1978
1930
Камянец
Лясная
73
1840
1929
Кобрын
Мухавец
64
3260
1933
Азёры
Малая Жабінка
Жабінка
2,7
189
1937
Асвея*
259
1928
Маларыта
Маларыта
7,3
530
1944
Асвейскае
—
Малыя Радванічы
Рыта
14
1230
1926
Браслаў
Дрывяты
—
456
1926
Навасёлкі*
Буг
225
30 000
1978
Гарбачэва
Нешчарда
—
170
1932
Нямержа
Нараў
461
326
1958
Косаўшчына
Атолава
—
325
1932
Пятровічы
Асіпоўка
0,7
534
1970
Лепель
Лепельскае
——
1330
1965
Рудня
Рудаўка
1,2
137
1961
Новалукомль
Лукомскае
—
216
1932
Цюхінічы
Лясная
17
2590
1974
Пашавічы
Дрысвяты
—
604
1944
Чэрск
Капаёўка
12
440
1928
Сяппо*
Зянно
—
85
1927
Цімошкаўшчына
Мядзел
—
122
1965
Каналы
Басейн Нёмана
Гаравіца
Белаазерскі
11
—
1978
Рэкі
Мелянкова Арэхаускі
6
1070
1978
Антонізберг
ручай без назвы
0,3
4.9
1962
Басейн Дняпра
Багданава Альшанка
28
201
1962
Рэкі
Баравікоўшчына
Іслач
56
624
1949
12
39
1948
Беліца
Нёман
671
16 700
1877
Амінавічы
Грава
Бярозкі
Мышанка
35
496
1945
Андрэеўка
Арэса
9
3580
1925
Вілейка Вілія
402
4190
1924
Асіповіцкая ГЭС
Свіслач
44
—
1954
Вузлы
Вузлянка
—
1982
Бабічы
Ведрыч
38
438
1928
Вялікая Воля
Шчара
31
6460
1878
Бабруйск
Бярэзіна
175
20 300
1876
Вялікія Жухавічы Уша
30
861
1935
Барысаў
Бярэзіна
409
5690
187 b
Вялікія Яцыяы Ашмянка
7,8
1480
1925
Барысаўшчына
Віць
18
782
1927
Гарадзішча Пеоатупь
14
218
1967
Баянава
Даколька
7
410
1982
Гельвінцы
Жыжма
КНІГІ ОНЛАЙН
