Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
38
386
1940
Беразіно**
Бярэзіна
317
10 800
1878
Гродна
Нёман
514
33 600
1877
Беразіно-Ліпскае
Бярэзіна
554
1200
1931
Залессе
Ві^іія
353
6840
1924
Броды
Бярэзіна
508
1780
1928
Крывічы
Сэрвач
29
797
1930
Будзіна
Проня
104
1540
1956
Купа
ручай без назвы
0,02
3
1962
Бялынкавічы
Беседзь
171
1640
1948
Логавіны ручай без назвы
0,15
0,43
1969
Бяроза
Ясельда
170
916
1925
Лубінята Гаўя
30
920
1945
Вярхуціна
Арэса
98
520
1925
Маладзечна Уша
27
352
1930
Гайна
Гайна
98
15.7
1951
Масты
Нёман
598
25 600
1877
Галынка
Нача
22
246
1979
Мікольцы
пратока Скема
0,2
133
1961
Гарадзі шча
Друць
138
2850
1947
Міхалішкі
Вілія
272
10 300
1925
Гомель
Сож
105
38 900
1898
Моўчадзь
Моўчадзь
80
211
1949
Горкі
Парасіца
1,6
90
1945
Нарач
Нарач
25
1480
1935
Грабаўка
Церуха
18
387
1964
Нарач (кур. пас. На-
Гулевічы
Закованка
18
215
1930
рач)
ручай без назвы
0,5
3
1961
ГЭС Ганалес
Свіслач
276
——
1959
Няровы Бярэзіна
107
1070
1944
Гавыд-Гарадок
Гарынь
11
27 700
1982
Парачаны
Дзітва
31
810
1944
Дзербічы
Чачора
23
338
1962
Пескі Зальвянка
14
800
1923
Дзятлавічы Цна
46
969
1954
Пілаўня Нявіша
8,1
325
1961
Дуброва Трэмля
45
365
1971
Пронькі
ручай без назвы
0,7
9,8
1962
Жлобін Дняпро
1285
30 300
1877
Ружаны Рўжанка
4
225
1964
Жыцькава
Сха
20
415
1962
Сіманы ручай без назвы
0,1
5
1962
Залессе Пліса
22
504
1954
Скідаль Скідалька
2,2
447
1962
Зарэчнае Прастыр
18
—
1980
Слонім Шчара
95
4970
1877
Іванчыцы Стыр
74
—
1980
Солы Ашмянка
49
620
1944
Казяны Расасенка
10
218
1950
Стоўбцы Нёман
854
3070
1877
Камарынка
Пціч
226
2010
1913
Працяг
Працяг
Назва паста
Назва воднага аб ’екта
Адлегласць ад
вусця, км
Пл. вадазбоРУ Ў створы паста, км2
Год заснавання
Назва паста
Назва воднага аб ’екта
Адлегласць ад вусця, км
Пл. вадазбоРУ Ў створы паста, км2
Год заснавання
Каменка
Каралішчавічы
Арлянка Свіслач Волма
12
213
60
75
365
1978
1973
1975
Сіманавічы Скалодзіна Слаўгарад
Свінавод Скалодзіна Сож
25
18
296
102
153
17 700
1979
1962
1896
Карзуны Касцюковічы Клыпенка Кляпчаны Корабы Красіева Красіна Кротаў Крычаў Кузьмічы Куты Ленін Лоеў* Логнавічы Лунін Лунін Лучыцы
Жадунька Бобр Случ Прыпяць Мерачанка Мажа Іпа Сож Славечна Бобр Случ
16
15
151 451 6,1
7
35 412
76
89
43
300 2150 1180 35 100
131
210
909 10 200
914
374 4480
1943 1928
1973 1922 1930
1978 1944 1933 1928 1956 1944
Старобін Сухары Суша Тураў Хадунь Хількавічы Хмялёўка Харава
Чорная Вірня Церабуты Чырвонабярэжжа
Случ Раста Сушанка Прыпяць Асцёр Бася Свіслач Ясельда Ржаўка Свіслач Убарць
112
82
5,1
343
32
38
290
212
13
79
44
1780
114
153
74 000
3250
735
519
276
5260
1925 1949 1945 1930
1943 1972
1977 1928 1931
1914 1926
Дняпро
1080
102 000
1876
Чырвоны Бераг
Віхра
26
2160
1931
Лань
108
480
1978
Чыгірынская ГЭС
Друць
78
3700
1962
Бобрык I ручай без назвы Пціч
61
1700
11
8770
1975
1960
1894
Чырвоны Дубок
Чэрыкаў *
Шацк
Покаць Сож Шаць
18
352
12
404
11 700
208
1947
1933
1950
Любань
Арэса
77
1290
1935
Каналы
Ляцягі
Проня
26
4570
1931
1970
Магілёў
Дняпро
1496
20 800
1876
Азяраны
Бычок
3
313
Мазыр
Прыпяць
171
101 000
1876
Будка
Іўня-Бонда
7,5
293
1929
Мацкевічы
Морач
113
313
1926
Дубай
Дняпр оўска-Буг-
1710
1979
Міхалёва
Ала
85
380
1956
скі
26
Мокрава
Лань
11
2550
1975
Дубай
Дняпроўска Буг -
——
1979
Некрашоўка
Чэрцень
9,2
420
1930
скі (абвадны)
12,4
1975
Новы Быхаў*
Дняпро
1396
23 400
1877
Лоўча
Лунінскі
—
Няхачава
Жыгулянка
32
245
1958
Палескі
Б—I—8
—
18,4
1975
Орша
Дняпро
1588
18 000
1876
Рыгалі
Вінец
24
205
1961
Папсрня Парахонск
Вяча
Бобрык 1
8
28
142
1450
1959
1924
Азёры
Петрыкаў*
Прыпяць
261
87 800
1930
Выганашчы
Выганаўскае
—
—
1964
Пінск**
Шна
15
2140
1922
Пухавічы*
Чырвонае
—
441
1957
Пінск (мост Любанскі)
Прыпяць
518
11 400
1978
Вадасховішчы
Прыбар
Уза
19
760
1926
Асіповіцкая ГЭС
Асіповіцкае
1954
Радзькава
Ухлясць
18
258
1929
(р. Свіслач)
—
—
Рудня-Жураўлёва
Верхняя Брагінка
41
492
1978
ГЭС Ганалес
Заслаўскае
—
—
1959
Рудня-Малевіцкая
Добасна
22
454
1977
Новы Рожан
Чырвонаслабод-
668
1976
Рўдск
Няслуха
7,5
340
1969
скае
—
Рэчыца
Гарынь
70
27 000
1922
Салігорск
Салігорскае
—
18 JU
1975
Рэчыца
Дняпро
1168
58 200
1894
Чыгірынская ГЭС
Чыгірынскае
—
3700
1962
Светлагорск*
Бярэзіна
71
23 300
1921
Свяцілавічы
Беседзь
51
5010
1929
Заўвага. Пасты, не пазначаныя зорачкан, адносяцца да і-га
Сінін
Ясельда
53
5110
1925
разраду; * — пасты 2-
га разраду; ** — пасты d-ra разраду.
Г. п. гідралагічнага рэжыму адносяць прагнозы найвыш. узроўняў веспавога разводдзя і дажджавых паводак, узроўняў навігацыпнага перыяду, вызваленпя заліўных зямель ад вады, да Г. п. лядовага рэжыму — прагнозы тэрмінаў замярзання рэк і крыгалому. Прагнозы неабходны для рацыяналыіага рэгулявапня сцёку рэк, плапавання работы ГЭС і водпага транспарту, водакарыстання. Папярэдні разлік часу замярзання суднаходных рэк дазваляе правільпа арганізаваць перавозкі грузаў і размяшчэнне рачнога флоту на зімоўку па затонах. Г. п. неабходны для своечасовага папярэджвання народнагасп. арг-цый аб высокіх узроўнях вады пры разводдзі і паводках і прыняцця неабходпых мер па прадухіленню матэрыяльных страт. Эканамічпая эфектыўпасць прагнозаў звязапа з іх заўчаснасцю.
Першы Г. п. на Беларусі (максімальных узроўняў веснавога разводдзя на Дняпры, Бярэзіне. Сажы і Прыпяці) складзены ў 1931. 3 1981 вядуцца праг-
нозы для 30 рэк, складаюцца аддзелам Г. п., які ўваходзіць у склад Бюро надвор’я. Рэгулярна прагназіруюцца велічыні веенавога прытоку вады ў вадасховішчы, максімальныя ўзроўні разводдзя і паводак на рэках, узроўні вады рознай заўчаснасці за навігацыйны перыяд на суднаходных рэках, тэрміны замярзання рэк і крыгалому. Прагнозы воднага і лядовага рэжыму складаюцца на тэрмін ад 3 да 40 сут, апраўданасць іх складае 75—100 %. I. I. Пушкіна. ГІДРАЛАГІЧНЫЯ СТАНЦЫІ, установы, якія праводзяць гідралагічпыя назіранні, вывучаюць гідралагічны рэжым, кіруюць гідралагічнымі пастамі на тэр. сваёй дзейнасці. На Беларусі ўваходзяць у склад Бел. рэсп. ўпраўлення па гідраметэаралогіі і кантролю прыроднага асяроддзя. Абагулыіяюць і апрацоўваюць матэрыялы назіранняў, забяспечваюць нар.-гасп. ўстановы і арг-цыі гідралаг. звесткамі. Бываюць Г. с. рачныя, азёрныя, балотныя і інш. Першая на Беларусі Паўд.-Беларуская Г. с. працавала ў вадазборы р. Ведрыч у 1928—41. У 1982 на Беларусі дзейнічалі Г. с.: рачныя ў Вілейцы (з 1940), Магілё-
ве (з 1936), Мазыры (з 1936), Мінску (з 1953), Пінску (з 1940) і Полацку (з 1944), азёрная ў курортным пас. Нарач (з 1960), балотная ў пас. Палескі (з 1947) Лунінецкага р-на, водпа-балапсавая ў в. Гарадзішча Дзяржыыскага р-на. Пры гідраметэаралагічных абсерваторыях у Віцебску, Брэсце, Гомелі, Гродна і Магілёве Г. с. дзейнічаюць як аддзелы гідралогіі гэтых абсерваторый.
Г. с. ў Вілейцы і Полацку праводзяць таксама комплекс метэаралагічных назіранняў па праграме метэастанцый, таму называюцца гідраметэаралагічнымг станцыямі. Да 1955 Г. с. дзейнічалі ў Бабруйску, Барысаве, Ваўкавыску, Івацэвічах і Шаркоўшчыне. I. Ц. Братчыкаў. ГІДРАЛЕСАМЕЛІЯРАЦЫПНЫЯ СІСТЭМЫ, комплексы гідратэхн. і інш. інж. збудаванняў для падтрымання аптымальнага воднага рэжыму яа лясных тэрыторыях. Асн. мэта буд-ва Г. с.— павышэнне ўрадлівасці лясных тарфяна-балотных глеб і прадукцыйнасці лясных насаджэнняў, паляпшэнне лесаэксплуатац. умоў.
Складаюцца Г. с. з рэгулявальных каналаў (асушальнікаў) рознай глыбіні, якія забяспечваюць пэўны водны рэжым глебы на асушальнай лясной плошчы; праводных каналаў (магістральных і зборных), што прымаюць ваду з рэгулявальнай сеткі і адводзяць яе ў водапрыёмнік; агараджалыіых каналаў, якія перахопліваюць паверхневы (нагорнын каналы) і грунтавы (лоўчыя каналы) сцёк і прадухіляюць насоўванне балот на сухадолы (пагранічныя каналы); водапрыёмнікаў (рака, ручай або возера), куды адводзіцца лішкавая вада з асушальнай тэрыторыі. Пры асушэнні высечак і бязлеспых балот выкарыстоўваюць метад малой меліярацыі, калі гідралесамеліярацыі праводзяць па невял. участках (да 500 га) па спрошчаных праектах пераважна неглыбокімі (0,4—0,6 м), але густа размешчанымі (праз 20—50 м) каналамі. Гэту сетку звычайна дапаўняюць лесакультурнымі барознамі. Камбінаваныя Г. с. складаюцца з асн. каналаў (праводных і часткова разрэджаных глыбокіх асушальнікаў) і густа размешчапых асушальшкаў і барознаў, якія можна рабіць у працэсе эксплуатацыі лесаасушальнай сеткі. Эфектыўнасць работы Г. с. вызпачаецца ўзроўнем павелічэпня прыросту насаджэнняў, паляпшэння ўмоў нарыхтоўкі лесу, тралёўкі і вывазкі драўніны, павышэння ўраджайнасці і якасці сенажацей і некаторых ягаднікаў (чарнічнікаў, бруснічнікаў). Найб. Г. с. ў Валожынскім (14,6 тыс. га), Васілевіцкім (11,2 тыс. га) і Чэрвеньскім (7,6 тыс. га) лясгасах.
Літ.: Вомперскнй С. Э., С а б о Е. Д.. Формнн A. С. Лесосушнтелыіая мелнорацня.— М., 1975; С м ол я к Л. П. Болотные леса п пх меліюрацня.—Мн„ 1969; Будыко С, X. Лесные гндротехнпческяе мелнорацнн.— Мн., 1954. Л. П. Смаляк, В. А. Іпацьеў. ГІДРАЛОГІЯ (ад гідра... + ...логія), навука, якая вывучае прыродпыя воды, з’явы і працэсы, што ў іх адбываюцца. Даследуе кругаварот вады ў прыродзе, уплыў па яго дзейпасці чалавека. У сувязі са спецыфічнымі асаблівасцямі аб’ектаў і метадаў іх вывучэпня Г. падзяляецца па самастойныя дысцыпліны; акіяпалогію, гідралогію сушы, гідрагеалогію.
ГІДРАЛОГІЯ РЭК, раздзел гідралогіі сушы, які вывучае гідраграфію і гідралагічпы рэжым рэк.
Першыя звесткі па Г. р. Беларусі адносяцца да 11—12 ст. Сістэматызаваныя матэрыялы па Г. р. усх. і паўн.-ўсх. ч. Беларусі ўпершыню змешчаны ў «Кнізе Вялікаму чарцяжу» (рукапіс 1627), зах. раёнаў — у дадатку да трактата па ваен. пытаннях A. М. Фрэдра (Слуцк, 2 выд.. 1675). Асобныя звесткі па гідраграфіі Беларусі прыведзены ў «Кароткім апісанні ўнутранага Расійскай імперыі вадаходства» (1802), больш дакладныя — у «Гідраграфіі Расійскай імперыі» I. X. ІПтукенберга (т. 1, 1844, т. 3, 1847). Назіранні за крыгаломам і замярзаннем рэк на Беларусі вяліся з пач. 19 ст. (Віцебск — 1808. Гомель і Тураў—1813, Барысаў — 1818). У сярэдзіне 19 ст. пачаты назіранні над узроўнем вады на рэках (Віцебск ■— 1838, Пінск, Тураў, Мазыр — 1843, Магілёў— 1844. Лоеў — 1857, Кобрын — 1863). Рэгулярнае вывучэнн’е Г. р., уключаючы вымярэнні расходаў вады, пачата Зах. экспедыцыяй па асушэнню балот у 1873; на рэках бас. Прыпяці ў
КНІГІ ОНЛАЙН
