Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
ГІРАСІГМА (Gyrosigma), род аднаклетачных дыятомавых водарасцей сям. павікулавых. Вядома больш за 30 відаў, пашырапых у бентасе прэснаводных, салапавата-водпых і марскіх вадаёмаў. У СССР каля 15 відаў. На Беларусі 9 відаў і разнавідпасцей, пайб. часта ў сучасных вадаёмах і ў адкладах аптрапагепу і галацэну трапляюцца Г. з а в о с тр а п а я (G. acuminatum) і Г. а дцягнутая (G. attenuatum).
Клеткі адзіночныя. Панцыр з паяска лінейны, уставачныя абадкі і септы адсутнічаюць. Створкі лінейныя, ланцэтныя, больш-менш S-выгнутыя, па канцах звужаныя. Капцы тупыя або вострыя. коса закругленыя ці дзюбападобныя, з папярочнымі і падоўжанымі пункцірнымі штрыхамі. Воссвае поле вузкалінейпае, каля цэнтр. вузялка злёгку расшыранае або няяснае. Л. П. Логгнава. ГІРНЕЁЛА (Нігпеоіа), род базідыяльпых грыбоў сям. аўрыкулярыевых. Падобпа да аўрыкулярыі. Вядома пекалькі відаў, пашыраных ад экватара да Арктыкі, асабліва ў тропіках і субтропіках. Асабліва лашырапы 2 віды. Г. юдава вуха (Н. auricula-judae) мае вухападобпае пладовае цела дыям. 7—8 см, з шаравата-карычпевай паверхпяй, укрытай кароткімі валаскамі. Г. р акавінападобная (Н. cochleata) адрозпіваецца пладовым целам накшталт ракавіпы дыям. да 5 ем і болып, з чырвапавата-карычпевай празрыстай, валасістай паверхпяй. Магчыма знаходжанне на Беларусі. Сапратрофы. Развіваюцца па адмерлых галінках і ппях лісцевых парод.
Пладовыя целы ракавінападобныя або накшталт шапкі, прымацаванай бокам да субстрату, часта распасцёртыя, студзяністыя. Гіменій складкаваты, шаравата-фіялетавы да цёмна-шэрага. Базідыі 4-клетачныя, з бакавымі стэрыгмамі. Ба-
зідыяспоры круглавата-цыліндрычныя, гладкія. бясколерныя. В. С. Гапгенка. ГІРНІК, пізіппае балота на Пд Драгічынскага р-ііа, часткова ў межах УССР, у вадазборы Дняпроўска-Бугскага канала. Пл. 1,4 тыс. га, у межах прамысл. паклада 0,5 тыс. га. Глыб. торфу да 3,2 м, сярэдпяя 1,4 м, ступень распаду 40 %, попельнасць 20 %. На 1.1.1978 запасы торфу 1,1 млн. т. Вядзецца невялікая здабыча торфу на ўгнаенне. Балота не асушана, занята хмызняком з вольхі і бярозы; травяное покрыва пераважна з асок, сфагнавыя мхі. Выкарыстоўваецца пад сенажаць.
ГІРЧА (Selinum), род шматгадовых травяністых расліы сям. парасонавых. Вядома 4 віды, пашыраныя ў Еўропе і Сярэдняй Азіі. У СССР, у т. л. па Беларусі, 1 від — Г. к м е н ал і с т а я (S. carvifolia). Расце на ўзлесках, лугах, у хмызняках. Цвіце ў чэрв.— жніўні.
Расліна голая, выш, 30—100 см. Сцябло глыбокабаразнаватае, з вузкімі крылатымі рэбрамі. Прыкаранёвае і ніжняе сцябловае лісце чаранковае, шматразоваперыста-рассечанае, верхняе амаль сядзячае, больш дробнае, менш рассечанае. Кветкі белыя або чырванаватыя, з эліпсоіднымі пялёствамі, у складаных парасоніках. Плод — шырокаэліпсоідны віслаплоднік, пры выспяванні распадаецца на 2 паўплодзікі.
ГІРЧОЎНІК (Conioselinum), род шматгадовых травяністых раслін сям. парасопавых. Вядомы 15 відаў, пашырапых пераважпа ў горпых раёнах Еўразіі і Паўн. Амерыкі. У СССР 6 відаў, з іх для Беларусі (Віцебская і Магілёўская вобл.) у нав. л-ры прыводзіцца Г. п о х в е нны (С. tataricum). Расце ў разрэджаных лясах, сярод хмызняку, па сырых лугах. Цвіце ў чэрв.— ліпені.
Расліна голая, выш. 50—150 см. Сцябло цыліндрычнае, каленчата-сагнутае ў вузлах. з шызым налётам. Ніжняе лісце чаранковае, двойчы-тройчыперыстарассечанае, верхняе сядзячае. Кветкі белыя, з адваротнасэрцападобнымі пялёсткамі, у складаных парасоніках. Плод — голы, бліскучы яйцападобна-падоўжаны віслаплоднік, пры выспяванні распадаецца на 2 паўплодзікі з 5 крыльцамі.
ГІРШФЁЛЬДЫЯ (Hirschfeldia), род аднагадовых травяністых раслін сям. крыжакветпых. Вядомы 2 віды, пашырапыя пераважна ў Міжземнамор’і. У СССР, у т. л. на Беларусі, трапляецца Г. шэрая (Н. incana). Заносны від. Расце на сухіх камяністых схілах і як пустазелле.
Расліна шэра-зялёная, апушаная, з моцнагалінастым сцяблом. выш. да 60 см. Ніжняе лісце лірападобнае, з яйцападобнымі выемчата-зубчастымі сегментамі, у разетцы, верхняе — нешматлікае, маленькае, лінейнае. Кветкі бледна-жоўтыя, з суцэлыіымі пялёсткамі і трохлопасцевымі мядовымі залозкамі. Плод — цыліндрычны бугрысты стручок з кароткім носікам. Насенне падоўжнае.
ГІРЫМШЧЫНСКАЕ РАДбВІШЧА ПЯСКУ I ПЯСЧАНА-ЖВІРбВАГА МАТЭРЫЯЛУ, за 0,8 км на ПдЗ ад в. Гірымшчына Талачынскага р-на. Лінзападобны паклад розназярпістых пяскоў з праслоямі пясчапажвіровага матэрыялу звязаны з флювіягляцыялыіымі адкладамі часу адступання сожскага ледавіка. Перспектыўныя запасы пяску 16,2 млн. м3, пясчапа-жвіровага матэрыялу 4,03 млн. м3. Пясчана-жвіровая парода буравата-шэрая; жвіру буйней за 5 мм у ёй 38,8 %. Магутнасць карыснай тоўшчы 3,7—11,7 м,
Гірча кменалістая: 1— галінка з лісцем і кветкамі; 2— плод.
Гірчоўнік похвенны: 1— галінка з лісцем, кветкамі 1 пладамі; 2— кветка; 3— плод.
ускрышы (грубыя і топкія супескі) 1,1—6 м. Пясок і жвір прыдатныя пры буд. работах. Радовішча пе распрацоўваецца.
ГІРЫЦКАЕ РАДОВІШЧА МЁЛУ, за 1 км на ПнУ ад в. Гірыкі Дзятлаўскага р-на. Паклад у выглядзе 5 адорвеняў туронскага ўзросту звязапы з марэннымі адкладамі сожскага зледзянення. Разведапыя запасы 1,8 млн. т. Мел белы з шэрым адценнем, з крэмневымі ўключэннямі, зверху трэшчынаваты, месцамі запясочаны, СаСО3 у ім 90—99,6 %. Магутыасць карыснай тоўшчы 1— 33,3 м, ускрышы 0,5—18,6 м. Мел прыдатны на вытв-сць вапны, на вапнаванне кіслых глеб. Радовішча пе распрацоўваецца.
ГІР’ЯЦКАЕ РАДОВІШЧА ПЯСЧАНА-ЖВІРОВАГА МАТЭРЫЯЛУ, па ўсх. ускраіне в. Гір’яты Міёрскага р-на. Лінзападобны паклад звязапы з краявымі ўтварэннямі паазерскага ледавіка. Разведаныя запасы 441 тыс. м3. Пясчана-жвіровая парода буравата-шэрая; жвіру буйней .іа 5 мм у ёй 18,9—81,4 %, гліністых і пылаватых часцінак 0,2—2,6 %. Магутпасць карыснай тоўшчы 2—7.3 м, ускрышы (пяскі, суглінкі) 1,7— 4,6 м. Пясок і жвір прыдатныя па вытв-сць бетону, буд. раствораў. Радовішча распрацоўваецца Белміжкалгасбудам.
ГІСТАЛОГІЯ (ад грэч. histos ткапка+...логія), навука пра тканкі чалавека і шматклетачпых жывёл; раздзел марфалогіі жывёл і чалавека. Цесна звязана з эмбрыялогіяй і фізіялогіяй. Выкарыстоўвае метады: цыталагічны, тканкавых і арганпых структур, мікраскапіі, аўтарадыеграфіі і інш. Як самастойная навука пачала развівацца з 20-х г. 19 ст. У Расіі поршым гістолагам быў A. М. Шумлянскі (у 1782 апісаў будову пырак). Развіццё ў БССР звязапа з арганізацыяй кафедры Г. ў БДУ (з 1921). Даследаванні вядуцца ў мед. ін-тах рэспублікі, Ін-це фізіялогіі АН БССР Гісталагічныя метады шырока выкарыстоўваюцца ў біял. і клініка-эксперым. даследаваннях шэрагу ВНУ і НДІ мін-ваў аховы здароўя, сац. забеспячэнпя, АН БССР.
У 20—60-я г. бел. гістолагі вывучалі будову і развіццё ядзернага апарату, выспяванне полавых клетак 1 механізм апладнення (П. А. Маўрадыядзі), працэсы неўратызацыі ўнутр. органаў чалавека і жывёл (П. Я. Герке), інервацыю серозных абалонак і прыдаткавых зародкавых органаў (В. Н. Блюмкін). У 60— 80-я г. даследавалі марфал. асновы кампенсатарна-прыстасавальных рэакцый у нерв. сістэме, структуру нейрасакраторных клетак (С. М. Мілянкоў), фарміраванне і будову нерв.-мышачных сувязей у працэсе рэгенерацыі мышцаў (Я. Я. Карытны), вывучалі гістагенез шэрагу органаў, узаемасувязі нерв., эндакрын-
ЗОРНЫЯ ВЕЛІЧЫНІ
I8r
Ібг
І4г
I2r
lOr
Or
45
30'
ГОНЧЫЯ ПСЫ'-З
P Ы C b
A
'Л
Фамальгаўт^Ь
W
Л I P A
n o a . , WHAPKA ДРАМЕДА
; >8
>a
/ £ . .
T -12
.Г E P H
ft-. ;
\ЗМЕЯНОСЕЦ\
. \ г‘®
8
®\е Іг !
ПАЎНОЧНАЯ f НАРОНА ф
■
$ Гема '
I вяЛіная’: {*• I МЯДЗВЁДЗІЦА МА/ІЫ
Or
I6r
I2r
2r
Or
Іілеяаы.
Л7
■ a
ДЗ|Е B A
СЁНСТА
V\I\Pb
C H У Л Ь П T-A P
МІНРАСНОП
"П
Ф E H.l H C
ПАЎДНЁвАЯ HAPO^A
HOM QlAC
19 c . 4?
ф ^Антарэ^
Л У Б РАЗЕЦ a
*1 ’ I
НАВУГОЛ^НІН / ■
Е!
4-
^Р1 Ы Б ы 7
' Kacmap
ТРЫНУТНІК^,
о
. I A 'EK Д Р/А М & Д A
.1 Ж м •
Падвойныя зоркі
Дзве блізкія зоркі
Пераменныя зоркі
Скопішча зорак
Туманнасці
СЖУЛЬПТАР a
YMa q ~ %* I 5 u J ДЭЛЬФІН la a
МАЛЫ KOHb I
L. ’
> .r A Л A
■ 7 ’ •
^^Альт^ір
<
■XM.a
ШЧЫГ
СТРАЛЕЦ
СКАРГ^ЕН
•ef .•
•ва\Ш валасы
’ Арктур B E P A H I H I
МАЛЫ HEC
>3
'Працыён
БЛіЗНЯТ
4
' *
A B E H
-і:
' £
Гема Назвы вялікіх зорак
ДРАНОН Назвы
сузор’яў
ШАЛІ
its
'x “I
H A C
Uz-S 'h , t. a ў p 8
9. ■ ■
^СІпыйс.
ІЕС / Р
W'
’ "^Рыгель
>С ■•••
~змц
Д
Карта складзена I аформлена ў ліпені 1983 г Падлісана да друку 25.11.1983 г
ГЛЕБАВА-ГЕАГРАФІЧНАЕ РАЯНАВАННЕ
М Е Ж Ы _ правінцый
I ПАЎНОЧНАЯ (ПРЫБАЛТЫЙСКАЯ) ПРАВІНЦЫЯ
МАШТАБ | 4 000 000
120 км
1 Ьоз
акруг раёнаў I падраёнаў
I А Паўночна-заходняя акруга Браслаўска-ГлыбоцкІ раён
I I Браслаўска-Міёрскі
I *а I падраён
I 1 Пастаўска-Глыбоцкі
I .I падраён
№Ш| Шаркоўшчынска-Верхня-
I—л дзвінскі раён
I Б Паўночна-ўсходняя
Сенненска-РасонскаГарадоцкі раён
Віцебска-Лёзненскі раён
Аршанска-Горацка-
МсцІслаўскІ раён
Шклоўска-Чавускі раён
ПолацкІ раён
ВІлейска-ДокшыцкІ раён
II ЦЭНТРАЛЬНАЯ (БЕЛАРЎСКАЯ)
IIА Заходняя акруга
ПРАВІНЦЫЯ
Орша
А ала^еч^а
ГродзенскаВаўкавыска-
ЛІдскі раён
Г родзенскаВаўкавыска-
Слонімскі падраён
Шчучынска-Воранаўска-
ЛІдскІ падраён
Ю
Мастоўскі раён
Навагрудска-НясвіжскаСлуцкі раён
Ліда
іарыса^
МІНСН
ШПЛЕЎ-
II-Б Цэнтральная акруга
Ашмянска-МінскІ раён
Уздзенска-Асіповіцка-ЧэрвеньскІ раён
ЬаЬруЯск
II R Усходняя акруга
-і Рагачоўска-Слаўгарадска-КлімавійI кі раён
Кіраўска-Гомельска-ХоцімскІ раён
Сапкарек'
Л9а
Г0Ы№
?5а
КіраўскаКармянска-Гомельскі падраён
Краснапольска-Хоцімскі падраён
111 ПАЎДНЁВАЯ (ПАЛЕСКАЯ) ПРАВІНЦЫЯ |||-А Паўднёва-заходняя акруга
^9^*^ _
Брэсцка-ДрагічынскаІванаўскі раён Ганцавіцка-ЛунінецкаМаларыцкаСтолінскаПІнскІ раён
Г анцавІцка-ЛунІнецкаЖыткавіцкі падраён
Столінскі падраён
ПІнскІ падраён
I ~ I Тураўска-ДавыдL. I ГарадоцкІ раён
Маларыцкі падраён
Нарту склалі: I. М. Салавей, М. I. Смяян
ІІІ-Б Паўднёва-ўсходняя акруга
I '9* I
Любанска-СветлагорскаКалІнкавіцкаЕльскі раён Любанска-СветлагорскаКалінкавіцкі падраён
Лельчыцка-Ельска-
Нараўлянскі падраён
Мазырска-Хойніцка-
Брагінскі раён
Карта складзена і аформлена ў ліпені 1983 г.
Падпісана да друку 25.11.1983 г.
КНІГІ ОНЛАЙН
