Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
ГбМЕЛЬСКІ АГРАКЛІМАТБІЧІІЫ РАЁН, уваходзіць у Паўд. няўстойліва вільготную агракліматычную вобласць. Большую ч. тэр. раёна займае Гомельскае Палессе (межы гл. на карце да арт. Азракліматычнае раянаванне). Па рэльефе паўн. ч. раёпа больш узвышаная (140— 150 м), паўд. паніжаная (каля 100 м).
Адзін з найб. кантынентальных р-наў у рэспубліцы. Сярэдняя т-ра паветра ў студз. ад —6,2 да —7,4 °C (самая нізкая на Палессі), у ліп. 18,4—18,6 °C (самая высокая на Беларусі), а на крайнім ПдУ дасягае 19,7 °C. Макс. т-ра паветра 38. мінім. —38 °C, сярэдні з штогадовых мінімумаў —25, -27 °C. Вегет. перыяд 190—198 сут (з 9—12 крас. да 20—25 кастр.). Працягласць перыяду з т-рай паветра вышэіі за 0 °C 230—245 сут. выпіэй за 10 °C — 150—160 сут, вышэй за 15 °C — 95—100 сут. Сума т-р вышэй за 10 °C складае 2380—2645 °. Замаразкі канчаюцца 25—30 крас., пачынаюцца 2—6 кастрычніка. Працягласць безмарознага перыяду 150—160 оут. Ападкаў за год 510—635 мм, у т. л. за цёплы перыяд 360—445 мм. Каэфіцыент увільгатнення Іванова за цёплы перыяд 0,85—0,9. Устойлівае снегавое покрыва з 11— 23 снеж. да 15—23 сак., ляжыць 100—
Гомельскі парк. Схема планіроўкі.
110 сут, 7—10 % зім бывае без устойлівага снегавога покрыва. Сярэдняя з найб. дэкадных вышынь снегу каля 14—19 см. запас вады ў ім 38—55 мм. Сярэдняя з найб. глыбінь прамярзання супясчанай і лёгкасугліністай глебы 45— 70 см.
Палявыя работы пачынаюцца 8— 10 красавіка. Лепшыя тэрміны сяўбы ранніх яравых 10—15 крас., пасадкі бульбы 20—30 крас., жніва азімых 25—26 ліп., сяўбы азімых 30 жн.—8 верасня. Васковая спеласць у ранніх яравых наступае 20—31 ліп., бульбоўнік завядае 29—31 жніўня. Падрабязныя метэаралагічныя звесткі гл. ў арт. пра Брагінскую, Васілевіцкую, Гомельскую, Мазырскую, Чачэрскую метэастанцыі.
Т. С. Папова.
ГОМЕЛЬСКІ АГРАПЕДАГАГІЧНЫ ІНСТЫТУТ. Існаваў у 1930-33. Меў фізіка-матэм. і хіміка-біял. аддзяленні. Рэарганізаваны ў Гомельскі педагагічны інстытут.
ГОМЕЛЬСКІ ДЗЯРЖА.ЎНЫ УНІВЕРСІТ9Т. Створаны ў 1969 яа ease Гомельскага педагагічнага інстытута імя Чкалава. У 1981/82 навуч. г. ф-ты: гісторыка-філалагічны, матэматычны, фізічны, біялагічны, геалагічны, эканамічны, фізічнага выхавання, завочны. На біял. ф-це спецыялізацыі: батаніка, заалогія, фізіялогія чалавека і жывёл з ухілам у фізіялогію і біяхімію с.-г.
У аддзеле прыроды Гоме.іьскага абласнога краязнаўчага музея.
жывёл з адзнакай якасці кармоў; на геал. ф-це спецыяльнасць гідрагеалогія і інж. геалогія. Аспірантура з 1969. Mae мінералагічны музей, галіповую н.-д. лабараторыю комплекснага вывучэння мінеральнасыравінных рэсурсаў Беларусі, доследную аграбіястанцыю, заал. музей. Уваходзіць у навуч.-навуковае вытв. аб’яднанне «Фауна Палесся», асн. мэта якога — распрацоўка метадаў і прынцыпаў аховы, узбагачэнпя і рацыяпальнага выкарыстанпя жывёльнага свету Палесся.
Асн. кірункі навук. даследаванняў па біял. і геал. навуках: вывучэнне біярэсурсаў Бел. Палесся, іх ахова, эфектыўнае ўзнаўленпе і рацыянальнае выкарыстаняе, вывучэнне геалогіі, мінеральна-сыравінных рэсурсаў Беларусі і прапановы па іх рацыянальнаму выкарыстанню. Выдае міжведамасны навук. зборнік «Геалогія і геаграфія» (з 1979), шматтыражную газ. «Гомельскі універсітэт» (з 1969). Б. В. Бокуць.
ГОМЕЛЬСКІ ДбСЛЕДНЫ ЛЯСГАС, арганізаваны ў 1936 на тэр. Гомельскага, Добрушскага, Веткаўскага і часткова Рэчыцкага р-наў. Пл. 110,9 тыс. га, у т. л. пад лесам 97,7 тыс. га (1.1.1981). 13 лясніцтваў. Лясы 1-й (109,7 тыс. га) і 2-й (1,2 тыс. га) груп. Хваёвыя займаюць 69, бярозавыя 12,8, дубовыя 9, альховыя 6,1, іншыя — 3,1 % укрытай лесам пл. Маладнякоў 43, сярэднеўзроставых 44,1, прыспяваіочых 9,5, спелых лясоў 3,4 %. Агульны запас дрэвастою 15,05 млн. м3, у т. л. спелага 0,7 млн. м3, гадавы прырост драўніны 0,35 млн. м3. Сярэднія ўзрост лясоў 45, банітэт 1,5, паўната 0,70. Штогод аб’ём лесасечнага фонду 82,1 тыс. м3, высечак догляду 70 тыс. м3; лесааднаўленне на пл. 705 га. На тэр. лясгаса Веткаўскі батанічны заказнік, Шабрынскі батанічны заказнік, помнік прыроды Добрушскія ельнікі. Праводзяцца работы па стварэнню лесанасенных плантацый па генетыкаселекцыйнай аснове з мэтай атрымання насення з каштоўнымі спадчыннымі ўласцівасцямі для стварэння высокапрадукцыйных лясных насаджэнняў. Дзейнічае лясны гадавальнік на пл. 24,4 га, дзе вырошчваюць сеявцы і саджанцы хвоі, елкі, бярозы, дубу звычайнага, ліпы драбналістай, ясеню, рабініі псеўдаакацыі (акацыі белай), караганы дрэвападобнай (акацыі жоўтай), аморфы кустовай і інш.
В. М. Кіслякоў. ГбЛЕЛЬСКІ ПАРК. Закладзены ў 19 — пач. 20 ст. ў Гомелі. Пл. 22,5 га (разам з садам). Парк пейзажны з элементамі рэгулярнага, уключае партэр з газонамі і квет-
нікамі. Размешчаны ўздоўж р. Сож (800 м), падзелены на 2 часткі ярам з ручаём Гомій. Дрэвы мясц. парод і экзоты — кедр сібірскі, лістоўніца яп., хвоя чорная, горкі каштан звычайны, піхта бальзамічная, туя зах. і інш. У парку Петрапаўлаўскі сабор, ставок «Лебядзінае возера», вял. і малы гроты, Верхні і Ніжні масты, аранжарэя. Цяпер парк культуры і адпачынку імя Луначарскага. Помнік садовапаркавага мастацтва рэсп. значэння. Іл. гл. таксама на ўклейцы.
ГОМЕЛЬСКІ ПЕДАГАГІЧНЫ IIIСТЫТУТ і м я В. П. Ч к а л а в а. Існаваў у 1933—69. Створаны па базе Гомельскага аграпедагагічпага інстытута. Тэрмін навучання 3, з 1934 — 4 гады. У 1941 эвакуіраваны ў г. Кіраў. У ліп. 1944 адноўлены ў Гомелі ў складзе фізіка-матэм., філал. і гіст. ф-таў. Ф-ты ў 1968/69 навуч. г.: фізіка-матэм., біёлага-хім., філал., агульнатэхнічных дысцыплін і фізікі, фіз. выхавання. У 1969 пераўтворапы ў Гомельскі дзяржаўны універсітэт.
ГОМЕЛЬСКІ РАЁН, на У Гомельскай вобл. Плошча 2,1 тыс. км2. Горад абл. падпарадкавання Гомель — цэнтр раёна, рабочыя пас. Балыпавік і Касцюкоўка, 192 сельскія нас. пункты, 25 сельсаветаў.
Паверхня раёна пераважна нізінная, у межах Гомельскага Палесся, паўн.-зах. ч. — Чачорскай раўніны. 93 % тэр. раёна на выш. 120—140 м, 5 % —ніжэй 120 м. Агульны нахіл паверхні з Пн на Пд. Найвышэйшы пункт 160,3 м на У раёна, каля в. Зябраўка; найменшая абс. адзнака 111 м на Пд раёна, каля в. Шарпілаўка (урэз Сажа).
Геалагічная будова 1 к арысныя выкапні. У тэктанічных адносінах большая ч. раёна прымеркавана да паўд.-зах. схілу Варонежскай антэклізы, паўд.-зах. ў межах Прыпяцкага прагіпу. Зверху залягаюць пароды антрапагенавага ўзросту магутнасцю 5—40 м. у ледавіковых лагчынах 143 м, ніжэй неагенавыя і палеагенавыя 10—80 м, мелавыя 70—338 м. юрскія 90—125 м, пермскія і трыясавыя да 300 м адклады. На Пд раёна, у межах Прыпяцкага прагіну, пашыраны кам.-вуг. (да 500 м) і верхнедэвонскія (да 3000 м) адклады. 3 карбанатнымі і тэрыгеннымі верхнедэвонскімі пародамі звязаны нафтавыя і газавыя праяўленні. Пароды крышт. фундамента на глыб. 400—700 м на ПнУ і 250—4000 м ніжэй узр. м. на Пд і ПдЗ. 52 радовішчы торфу з агульнымі запасамі 9,5 млн. т (найб. Вадапой, Кабылянскае балота — часткова, ЖарэбнаКонскае балота)-, 2 радовішчы глін для грубай керамікі — Будзішчанскае і Яромінскае 1-е; Асаўцоўскае, Будзішчанскае, Гадзічаўскае радовішчы пяску (пра кожнае радовііпча гл. адпаведны артыкул).
К л і м а т. Г. р. адносіцца да Гомельскага агракліматычнага раёна. Сярэдняя т-ра студз. —6,9, ліп. 18,6 °C. Ападкаў 590 мм за год. Вегет. перыяд 193 сут. Метэаралагічныя паказчыкі гл. таксама ў арт. Гомельская метэаралагічная станцыя. Гідраграфія. Рэкі належаць да Прыпяцкага гідралагічнага раёна. Гал. р. Сож з прытокамі Іпуць, Вуць, Церуха (левыя), Уза (правы). Густата натуральнай рачной сеткі 0,35 км/км2. Працягласць асушальнай сеткі каля 5,6 тыс. км, у т. л. адрэгуляваных водапрыёмнікаў 82 км, магістральных і падвадных каналаў 679 км, рэгуляцыйных каналаў 601 км. Глебы. Тэр. раёна ў межах Кіраўска-Кар-
1. Узгорыста-хвалістая марэнная раўніна з суфазійнымі западзінамі, лагчынна-ярыстым расчляненнем. Глебы дзярнова-палева-падзолістыя, месцамі эрадзіраваныя сугліністыя. Ворныя землі.
2. Хвалістая марэнна-зандравая раўніна з марэннымі ўзгоркамі, суфазійнымі западзінамі, лагчынна-ярыстым расчляненнем. Глебы дзярнова-палева-падзолістыя эрадзіраваныя, дзярнова-падзолістыя пясчаныя. Ворныя землі, участкі хваёвых лясоў.
3. Спадзістахвалістая водна-ледавіковая раўніна з тэрмакарставымі западзінамі, марэннымі і камавымі ўзгоркамі. Глебы дзярновападзолістыя, дзярнова-падзолістыя забалочаныя пясчана-супясчаныя. Хваёвыя, шыракаліста-хваёвыя лясы, ворныя землі, участкі пазапоймавых лугоў.
мянска-Гомельскага аграглебавага падраёна. Глебы с.-г. угоддзяў (У %): дзярнова-падзолістыя 33,1, дзярнова-падзолістыя забалочаныя 27,5, дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя 13,4, поймавыя (алювіяльпыя) 14,8, тарфяна-балотныя 11,2; паводле мех. складу (У %): сугліністыя 24,8, супясчаныя 23,2, пясчаныя 40,8, тарфяныя 11,2. Плоскасная эрозія на 8,4 % пл. ворных зямель, у т. л. на 1,2% сярэдняя і моцная. Раслінны і жывёльны с вет. Расліннасць належыць да Палеска-Прыдняпроўскай геабатанічнай акругі. Лугі невял. ўчасткамі, агульная пл. 39,9 тыс. га. Сухадолы займаюць 5,9, нізінныя 58,9, заліўныя 35,2 %,
4. Слабахвал істая водна-ледавіковая раўніна з дзюнамі, астанцамі марэннай раўніны. Глебы дзярнова-падзолістыя пясчаныя. Ворныя землі, участкі шыракаліста-хваёвых лясоў, пазапоймавых лугоў.
5. Хвалістая тэраса з дзюнамі, лагчынамі, замкнутымі катлавінамі. Глебы дзярнова-падзолістыя, дзярнова-падзол істыя і дзярновыя забалочаныя пясчаныя. Хваёвыя, шыракаліста-хваёвыя, дубовыя лясы, участкі ворнай зямлі, пазапоймавых лугоў, нізінных балот. 6. Драбнагрывістая з пратокамі і старыцамі пойма. Глебы поймавыя дзярновыя забалочаныя супясчана-пясчаныя. Злакавыя лугі.
7. ГІласкахвалістая са старыцамі і пратокамі, астанцамі тэрас пойма. Глебы поймавыя дзярновыя забалочаныя супясчаныя. Лугі злакавыя, участкамі астэпаваныя, асаковыя.
пераважна ў поймах рэк. Пад лясамі, якія адносяцца да шыракаліста-хваёвых, 34,9 % тэр. раёна. Склад лясоў (у %): хваёвыя 70, бярозавыя 11, чорнаальховыя 6,4, дубовыя 10, асінавыя 2,3 і інш. 27 % лясоў — штучныя насаджэнні, пераважпа хваёвыя, 52 балоты (пераважна нізіппыя) агулыіай пл. 14,1 тыс. га палежаць да Кармянска-Гомельскага тарфянога раёна. Найб. балотныя масівы: Кабылянскае балота, Вадапой, Жарэбпа-Конскае балота. 3 паляўніча-прамысл. жывёл водзяцца лось, дзік, ліс, заяц-бяляк і заяц-русак, янотападобны сабака, вавёрка, чорны тхор, лясная куніца, воўк, рысь, выдра, андатра, крот.
КНІГІ ОНЛАЙН
