Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
прытокамі Парасіца, Быстрая, Вербаўка (злева), Галыша (справа). На 3 цячэ р. Бася з левымі прытокамі Пална, Галубіна, на У прытокі Быстрай — Рамясцвянка, Лебядзёўка, Дняпрэц, на ПнУ пачынаецца р. Мярэя (прыток Дняпра). Густата натуральпай рачной сеткі мепш за 0,5 км/км2. Агульная працягласць асушальнай сеткі 6,8 тыс. км, у т. л. адрэгуляваных водапрыёмнікаў 111 км, магістральных і падвадных каналаў 257 км, рэгуляцыйных 276 км. Г л е б ы раёна ў межах Аршанска-Горацка-Мсціслаўскага аграглебавага раёна і Шклоўска-Чавускага аграглебавага раёна. Глебы с.-г. угоддзяў (у %): дзяр-
ва-палева-падзолістыя эрадзіраваныя сугліністыя. Ворныя землі, яловыя, шыракал істаяловыя лясы.
5. Спадзістаўвалістая марэнная раўніна з лагчынамі. Глебы дзярнова-падзолістыя пясчана-супясчаныя. Ворныя землі, участкі хваёвых лясоў.
6. Сл абах вал і ста я водна-ледавіковая раўніна з камамі, лагчынамі. Глебы дзярнова-палева-падзол істыя эрадзіраваныя, дзярнова-па дзолістыя, поймавыя дзярновыя забалочаныя супясчана-сугліністыя. Ворныя землі, шыракаліста-яловыя, бярозавыя лясы.
7. Даліна са слабавыразнай поймай, лакальнымі тэрасамі, прыдаліннымі зандрамі, ярыста-лагчынным расчляненнем схілаў. Глебы поймавыя дзярновыя забалочаныя. Ворныя землі, поймавыя лугі.
новыя і дзярнова-карбанатныя 0,3, дзярнова-падзолістыя 58, дзярновападзолістыя забалочаныя 27,5, дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя 3,7, поймавыя (алювіялыіыя) забалочаныя 7,1, тарфяпабалотныя 3,4; паводле мех. складу (У %): сугліністыя 84,4, супясчаныя 11,4, пясчаныя 0,8, тарфяныя 3,4. Плоскасная эрозія на 22,3 % пл. ворных зямель, у т. л. на 14,2 % слабая; 6,3 % ворных зямель завалунена. Р а с л і н н ы і жыв ё льн ы с в е т. Паводле складу і структуры расліннасці Г. р. належыць да Аршанска-Магілёўскай геабатанічнай акругі. Агульная пл. лугоў 37,4 тыс. га. Сухадолы займаюць 38,2 %, заліўныя 31,2, нізінныя 30,6 %. Пад лясамі, якія адносяцца да падзоны дубова-цемнахвойных лясоў, 18,5 % тэр. раёна; захаваліся асобнымі ўчасткамі. Найб. масіў Горацкая лясная дача на Пн. Склад лясоў (у %): яловыя 40,6, хваёвыя 19,7, бярозавыя 15,1, асінавыя 14,1, дубовыя 7,2, чорнаальховыя 1,2, шэраальховыя 0,7, таполевыя 0,1 і інш. 32,2 % лясоў — штучныя, пераважна хваёвыя насаджэнні. 60 балот (пераважна нізінных, агульная пл. 5 тыс. га) належаць да Аршанска-Мсціслаўскага тарфянога раёна. Вялікіх балотных масіваў няма. 3 паляўніча-прамысл. жывёл водзяцца лось, дзік, куніца, ліс, заяцбяляк, заяц-русак, выдра, норка, цецярук, рабчык, шэрая курапатка.
Прыродакарыстанне і а х о в а п р ы р о д ы. Пад с.-г. ўгоддзямі 69,8 % тэр. (49,1 % ворных зямель, 19,6 % сепажацей і пашаў). Асн. землекарыстальнікі — 15 калгасаў (58,4 тыс. га с.-г. угоддзяў агульнага карыстання) і 12 дзяржгасаў (66,6 тыс. га с.-г. угоддзяў). На пач. 1982 асушана 15,7 тыс. га с.-г. зямель. Сярэдні бал банітэту с.-г. угоддзяў 41, найвышэйшы 50, найніжэйшы 28. Спецыялізацыя калгасаў і дзяржгасаў — ільнаводства і малочна-мясная жывёлагадоўля, пашырапы пасевы збожжавых культур і бульбы. Прадпрыемствы харч., буд. матэрыялаў, лёгкай прам-сці. На тэр. раёна Горацкі лясгас, Горацкая лесапаляўнічая гаспадарка, зона адпачынку Нікольскае. 3 ахоўных жывёл і раслін, занесеных у Чырвоную кнігу Беларускап ССР, трапляюцца звычайная пустальга, каменяломнік балотпы, званочак персікалісты, наперстаўка буйнакветная, асака ценевая, шпажнік чарапіцавы. На 1.1.1982 у раёне 20,4 тыс. індывідуальных і 111 калект. членаў т-ва аховы прыроды.
Ф. Ф. Бурак, Р. I. Лявіцкая, Г. П. Рудава, М. Ф. Янюк.
ГОРБАЧ Ніна Васілеўна (н. 29.8.1925, г. Аляксандраў Уладзімірскай вобл.), беларускі сав. ліхенолаг. Канд. біял. н. (1954). Скончыла Маскоўскую с.-г. акадэмію імя Ціліразева (1948). 3 1950 у Ін-це эксперым. батанікі АН БССР, з 1958 ст. навук. супрацоўнік. Асн. працы па вывучэнню складу і развіцця ліхенафлоры Беларусі. Адкрыла новы для навукі від лішайніка Pertusaria muscicola Gorbatsch (1961) і новы род ліхенафлоры СССР (1956).
Тв.: Определптель лнстоватых н кустіістых лншайннков БССР.— Мн., 1965; Лншайннкн Белорусснн: Определнтель.— Мн„ 1973; Способ лнхеноннднкацніі загрязнення атмосферного воздуха.— Доклады АН БССР, 1979, т. 23, № 8 (разам з Гетка Н. У.); Состав н развнтне лнхенофлоры Белорусснн.— У кн.: Ботаннка (нсследовання). Мн., 1980, в. 22.
ГОРВАЛЬ, курорт рэсп. значэння ў Гомельскай вобл. За 20—26 км ад Рэчыцы, Светлагорска і Жлобіна,
На курорце Горваль.
Горкі каштан звычайны.
у сутоку Бярэзіны і Дняпра. Устаноўлены ў 1981. Пл. 23,7 тыс. га (даўж. 20—26, шыр. 3—5 км). Разлічаны на 42,7 тыс. чал.
Каля 60 % тэр. зоны — хваёвыя і мяшаныя лясы, у поймах рэк — дубовыя. Крыніцы хларыдна-натрыевых мінер. водаў (расолаў) з вялікай колькасцю брому 1 ёду. Піянерскія лагеры, базы, прыродныя пляжы і месцы для кароткатэрміновага адпачынку. Найб. спрыяльны перыяд для купання — май — верасень. A. В. Манулік.
ГОРКІ, возера ў Калінкавіцкім р-не, у бас. р. Прыпяць. Пл. 0,34 км2. Даўж. 1,75 км, найб. шыр. 0,25 км. Катлавіна выцягнута з У на 3. Схілы выш. да 12 м (на ПнУ да 4 м), спадзістыя, пясчаныя, пад хмызняком, на Пд разараныя. Берагавая лінія (даўж. 5,1 км) слабазвілістая. Берагі пераважна забалочаныя, месцамі на ПпУ зліваюцца са схіламі. Злучана ручаём з воз. Пясчанка. На паўд. беразе в. Шарэйкі. ГОРКІ КАШТАН, к о н с к і к а штан (Aesculus), род дрэў, радзей кустоў, сям. горкакаштанавых. Каля 25 відаў, пашыраных у Еўропе, Азіі, Паўн. Амерыцы. У СССР інтрадукаваны 13, па Беларусі 4 віды і 3 формы. Дэкар. расліны, прыдатныя для пасадак у садах і парках. Цвітуць у маі—чэрв., пладаносяць у вер.— кастр.
Дрэвы выш. 25—30 м, дыяметр ствала да 2 м. Лісце супраціўнае, пальчата-складанае, з 5—9 лісткоў. Кветкі няправільныя, у прамастойных мяцёлкападобных суквеццях. Плады шарападобныя, з бародаўкамі або шыпамі, дыяметр каля 5 см. Размнажаюць насеннем 1 прышчэпкай. Прыдатныя для культуры пераважна ў паўд. р-нах.
Радзіма пашыранага Г. к. з в ыч а й н a г a (A. hippocastanum) — Балканскі п-аў. Крона раскідзістая, шараабо яйцападобная. Лісце з 5—7 лісточкаў даўж. 10—20 см, зверху цёмна-зялёнае, знізу святлейшае, апушанае. Кветкі белыя, у прамастойных, конусападобных мяцёлках даўж. да 30 см. Плады трохстворкавыя, са шматлікімі шыпамі. Экстракт з кары (венастазін) выкарыстоўваюць у лекавых мэтах (пры гемароі, расшырэпні вен, атэрасклерозе і інш.). Расце марудна, асабліва першыя 10—15 гадоў. Патрабавальная да глеб і вільгаці, адносна ценеі зімаўстойлівая. устойлівая да шкоднікаў і хвароб, недастаткова газаўстойлівая расліна. Прыдатны для культуры па ўсёй тэр. БССР. У азеляняльных пасадках трапляюцца формы Г. к. звычайнага; Баўмана (A. h. «Baumannii», расце ў Брэсце) з белымі махрыстымі кветкамі і ніцая (A. h. «pendula», Пінск, Высокае Камянецкага р-на). Радзіма Г. к.
гібрыднага (A. hybrida) Паўн. Амерыка. Інтрадукаваны ў 1960 у Брэсце. Лісце падоўжана-адваротнаяйцападобнае або падоўжана-эліпсападобнае, даўж. 10—15 см. Г. к. м яс а-ч ы р в о н ы (A. carnea) інтрадукаваны ў Цэнтр. бат. садзе АН БССР. Кветкі цёмна-чырвоныя з валаскамі па краях пялёсткаў, у гронках даўж. 12—20 см. Г. к. в а с ь м іт ы ч ы н к а в ы (A. octandra) інтрадукаваны ў Цэнтр. бат. садзе АН БССР, расце таксама ў Баранавічах, у в. Нача і Грушаўка Ляхавіцкага, Бабоўня Капыльскага, Райцы Карэліцкага р-наў. Лісце даўж. 10—17 см. Кветкі жоўтыя ў мяцёлках даўж. 10—15 см. У Брэсце расце 1 экз. віргінскай формы Г. к. васьмітычынкавага (A. о. «virginica») з ружовымі кветкамі.
Літ.: Чаховскпй A. А., ш к у тк о Н. В. Декоратнвная дендрологня Белоруссші,—Мн., 1979, с. 164—166.
Я, 3. Бабарэка.
ГбРКШСКАЯ АНТЫКЛІНАЛЬ (ад назвы в. Горкі ў Жыткавіцкім р-не), тэктанічная структура ў Лельчыцкім і Жыткавіцкім р-нах. Выдзяляецца па паверхні верхнефаменскай саляноснай тоўшчы дэвону ў Тураўскай цэнтрыкліналі Прыпяцкага прагіну. Распасціранне субшыротнае, памеры 10x4 км, амплітуда болып за 100 м. Сфарміравалася ў позпафаменскі час позняга дэвону ў выніку блокавых рухаў. ГбРЛЕНКА Сафія Уладзіміраўна (н. 17.7.1924, Варопеж), беларускі сав. вучоны ў галіне фітапаталогіі і мікалогіі. Д-р біял. н. (1975). Чл. КПСС з 1973. Скончыла Варонежскі ун-т (1947). 3 1947 працуе ў АН БССР, з 1976 заг. лабараторыі аховы раслін Цэнтр. бат. сада. Асн. працы па вывучэнню хвароб інтрадукаваных і кветкава-дэкар. раслін.
Тв.: Вреднтелн н болезнн ннтродуцнрованных растенпй,— Мн., 1967 (разам з Н. А. Панько); Определнтель болезней цветочно-декоратнвных растеннй.— Мн„ 1969; Формнроваіше мнкофлоры н энтомофауны городскнх зелёных насажденнй.— Мн., 1972 (разам з Н. А. Панько).
ГОРНА, рака, правы прыток Сажа, у Кармянскім р-не. Даўж. 20 км. Сярэдні нахіл воднай паверхпі 1,8 %о. У вярхоўі каналізаваная. Вадазбор (109 км2) раўнінны, пад лесам 4 %.
ГОРНАЕ НАВУКбВА-ТЭХНІЧНАЕ ТАВАРЬ'ІСТВА БССР. Утворана ў 1961. Садзейнічае вырашэнню задач па ўмацаванню і рацыянальнаму выкарыстанню мінер.-сыравіннай базы рэспублікі, укараненню ў практыку нав.-тэхн. дасягненняў і новай тэхнікі, перадавога вопыту,
распрацоўцы і выкананню планаў навук.-даследчых работ, выкананню комплексных навук.-тэхн. праграм. Праводзіць семінары, нарады, конкурсы, пры т-ве працуе школа перадавога вопыту. Аб’ядноўвае геолагаў, гідрагеолагаў, геахімікаў, геафізікаў, тапографаў і картографаў, рабочых і інш. тэхн. работнікаў геолагаі нафтаразведачных арг-цый. На пач. 1982 было 3211 чал.— правадзейных члепаў т-ва (у т. л. 14 д-роў, 170 канд. навук, 2677 інж.-тэхн. работнікаў, 350 перадавікоў і наватараў вытв-сці) і 25 пярвічных арг-цый, з якіх 20 юрыДЫЧНЫЯ ЧЛ6НЫ Т-ва. Л. А. Грыгор’ева. ГбРНАУКА, рака, правы прыток Дрысы (бас. Зах. Дзвіны) у Верхнядзвінскім р-не. Даўж. 11 км. Сярэдні пахіл воднай паверхні 2 %0. У верхнім цячэнні каналізаваная. Вадазбор (35 км2) у межах Полацкай ніз., пад лесам 54 %.
ГбРНЕНСКАЕ РАДбВІШЧА ДАЛАМІТАУ, за 0,2 км на ПнУ ад в. Горня Хоцімскага р-на. Залеж (4 адорвені) звязана з марэннымі адкладамі дняпроўскага зледзянення. Перспектыўныя .запасы 1,01 млн. м3. Даламіты жаўтавата-шэрыя, трэшчынаватыя, выветралыя да стану жарствы, з праслоямі цёмна-зялёнага мергелю. Магутнасць карыснай тоўшчы 2,8—6,8 м, ускрышы (пяскі і супескі) 0,2—1,1 м. Даламіты прыдатныя ў дарожным буд-ве. Радовішча ые распрацоўваецца.
КНІГІ ОНЛАЙН
