Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
назірання sj 30 %) — 5. Сярэдняя колькасць сутак з мяцеліцай за год 20, макс.— 33, з туманам 52 і 80, з навальніцай 25 і 39, з градам 2 і 5. За год у сярэднім бывае 15 сут з галалёдам і 30 сут з шэранню.
Аграметэаралагічныя назіранні вядуцца на мінер, глебе за ростам і развіццём найважнейшых с.-г. культур, т-рай ворнага слоя глебы, дынамікай запасаў прадукц. глебавай вільгаці пад с.-г. культурамі, рэакцыяй раслін на неспрыяльныя з’явы надвор’я (замаразкі, сухавеі, моцныя маразы, град і інш.), за пашкоджаннямі раслін шкоднікамі і хваробамі, умовамі правядзення палявых работ і выпасу жывёлы на пашах, перазімоўкай культур, за мінім. т-рай глебы на глыб. залягання вузла кушчэння азімых, размеркаваннем снегавога покрыва на палях, глыб. прамярзання і адтайвання глебы. выпарэннем з паверхні глебы, глыб. залягання грунтавых водаў і інш. Устойлівае прамярзанне глебы пачынаецца 10 снежня. Сярэдняя дэкадная глыб. прамярзання 80 см, найб. глыб. 145 см, у найб. суровыя зімы болып за 150 см. Т-ра глебы на глыб. залягання вузла кушчэння не бывае ніжэй —10, -15°С. Поўнае адтайванне глебы 15—20 красавіка. Азімыя культуры аднаўляюць вегетацыю (з пераходам т-ры паветра праз 5°С у бок павышэння) 16 красавіка. Дастаткова цяпла для ўсіх сартоў азімых, ячменю, аўса, бульбы, лёну-даўгунцу, грэчкі, гароху, капусты. лубіну. Ранняспелыя і сярэдняспелыя сарты кукурузы дасягаюць толькі фазы выкідвання, познаспелыя дасягаюць гэтай фазы ў 8—9 гадоў з 10. Ранняспелыя і сярэдняспелыя сарты памідораў дасягаюць бурай спеласці штогод, да чырвоных пладоў выспяваюць у 3—5 гадоў з 10. Усе сарты агуркоў да пачатку выспявання забяспечаны цяплом штогод, да поўнага збору —у 5—8 гадоў з 10.
В. В. Іванюк, 3. X. Таўціева.
ГОРАЦКАЯ ЛЕСАПАЛЯЎШЧАЯ ГАСПАДАРКА. Створана ў 1978 на тэр. Горацкага р-на. Пл. 21,3 тыс. га (1981). Тэр. ў межах Аршанска-Магілёўскай раўніны. На тэр. гаспадаркі рака Галыша. Лясістасць каля 40 %, пераважаіоць шыракаліста-яловыя і бярозавыя лясы. Ёсць балоты (пераважна вярховыя). Паляўнічыя ўгоддзі для асн. відаў прамысл. фауны сярэдняй якасці (3-і клас банітэту). Водзяцца лось (каля 25 асобін), дзік (45), казуля (20), бабёр (15), ліс, заяцбяляк, воўк і інш. Вядуцца работы па ахове і ўзнаўлепню паляўнічай фауны.
ГОРАЦКАЯ ЛЯСНАЯ ДАЧА, лясны масіў у Горацкім р-не. Займае большую ч. Зуброўскага лясніцтва Горацкага лясгаса. Пл. каля 6 тыс. га.
Рэльеф пласкахвалісты з густой сеткай ручаёў, яроў 1 лагчын. Глебы дзярнова-падзолістыя, пераважна палевыя на магутных лёсападобных суглінках, урадлівыя. Лясы Г. л. д. эталонныя для Аріпанска-Магілёўскай раўніны. Пераважаюць высокапрадукцыйныя сніткавакіслічныя ельнікі, іх зменьваюць на значнай плошчы вытворныя асіннікі. Пашыраны чарнічна-кіслічныя дубровы. Лясы маюць вял. глебаахоўнае (проціэразійнае) значэнне. У 1924—41 Г. л. д. была эксперым. базай н.-д. устаноў, месцам комплексных даследаванняў па лесазнаўству. М. Ф. Лоўчы.
ГОРАЦКАЯ СТАНЦЫЯ ЮНЫХ НАТУРАЛІСТАЎ. Заснавана ў 1966. Аказвае дапамогу ў планаваппі і аргапізацыі доследніпкай, натуралісцкай і прыродаахоўнай работы з вучнямі школ р-на і юпнатамі
станцыі. Праводзіць раённыя масавыя мерапрыемствы натуралістаў: Дзень птушак, Дзень саду, Выстаўка кветак, злёты, выстаўкі працоўных аб’яднанняў школьнікаў, аказвае інструкцыйна-метадычную дапамогу кіраўнікам вытв. брыгад і звёнаў, школьным лясніцтвам, заг. прышкольных участкаў. Па заданнях вучоных кафедры аграхіміі БСГА ставіць вопыты ў вучнёўскіх вытв. брыгадах, на прышкольных вучэбна-доследных участках, на доследпым участку станцыі юынатаў. У 1982 па стапцыі гурткі юных батанікаў. Заняткі праводзяцца ў цяпліцах і на адкрытым грунце бат. сада БСГА. Н. П. Вядраггна. ГОРАЦКІ ІНТЭРСТАДЫЯЛ (ад назвы г. Горкі ў Магілёўскай вобл.), раздзяляе макс. (слаўгарадскую) і постмакс. (магілёўскую) стадыі сожскага зледзянення. Адбыўся ў інтэрвале 120—110 тыс. гадоў назад. Магутнасць адкладаў Г. і. 2—5 м, у асобных выпадках 20—25 м. Найб. часта трапляюцца азёрныя і азёрна-алювіялыіыя ўтварэнні, складзеныя з шэрых, часта гумусавых супескаў, суглінкаў, дробнаі тонказярністых пяскоў. У асобных разрэзах прысутнічаюць балотныя адклады (торф. гіціі).
У час Г. 1. ледавіковае покрыва адступіла ў вобл. цэнтра зледзянення, і на тэр. Беларусі аднавілася лясная рас-
Метэаралагічныя паказчыкі за перыяд назірання на Горацкай аграметэаралагічнай станцыі
1
П
111
IV
V
VI
VII
V111
IX
X
XI
XII
За год
Тэмпература паветра, °C
сярэднясутачная
-8,2
-7,9
-3,5
4.6
12,4
15,9
17,8
16,2
11,1
5,0
-0,7
-5,6
4,8
абсалютны мінімум
—40
-37
—33
— 18
—7
—2
5
0
—7
—21
-29
-34
—40
абсалютны максімум
6
7
17
27
31
33
34
36
30
24
13
10
36
Тэмпература паверхні глебы, СС
сярэднясутачная
—8
—8
—4
4
14
19
21
18
12
5
—1
-6
6
абсалютпы мінімум
Сярэдняя тэмпература глебы на
-44
-41
-34
—24
—8
—4
4
0
—8
—21
-30
—38
-44
глыбіні
0,2 м
-0,8
—1,1
-0,5
2,4
11,3
16,1
18,1
17,2
12,5
7,0
2,3
—0,3
7,0
0,8 м
1,3
0,8
0,6
1,5
7,6
12,7
15,4
15,9
13,4
9,3
5,1
2,4
7,2
3,2 м
6,1
5,1
4,6
4,1
4,8
6,6
8,5
10,2
10,8
10,6
9,2
7,5
7,3
Сярэдняя скорасць ветру, м/с
Сярэдняя колькасць сутак са ско-
4,5
4,8
4,5
4,0
3,7
3,5
3,2
3,2
3,4
3,8
4,4
4,4
4,0
расцю ветру 15 м/с і больш
0,7
0,9
0,7
0,4
0,5
0,6
0,4
0,4
0,6
0,6
0,4
0,9
7,1
Сярэдняя адносная вільготнасць
паветра, %
88
86
82
77
70
70
74
77
82
86
89
90
81
Сярэдняя колькасць ападкаў, мм
37
35
37
41
54
73
87
85
57
49
46
39
640
Сярэдняя колькасць дзён
ясных
1,8
1,6
3,9
3,0
4,3
4,0
3,9
3,8
3,7
2,0
1,2
1,3
34
пахмурных
19,1
16,8
14,4
10,1
6,9
7,3
7,3
7,9
9,5
15,7
20,3
21,4
157
з ападкамі
17,7
16,2
15,0
13,6
12,4
14,3
14,8
14,9
13,2
15,0
16,7
19,0
183
Сярэдняя сума сумарнай радыяцыі
МДж/м2
69
128
300
408
569
645
623
487
314
157
63
41
3804
ліннасць. Вызначаюцца тры паслядоўна змяніўшыяся тыпы лясоў, якія пашыраліся ў гэты час: хваёва-бярозавыя з елкай і вольхай; пераважна хваёвыя; хваёва-бярозавыя лясы. Шыракалістыя пароды (дуб, ліпа, граб) раслі толькі ў час оптымуму інтэрстадыялу (другі этап) у невял. колькасці. На падставе вывучэння рэшткаў расліннасці можна сцвярджаць, што клімат Г. і. быў больш суровы, чым сучасны. Пра гэта сведчыць і склад травяністых раслін, сярод якіх пераважалі палыновыя і маравыя. Б. М. Гурскг.
ГОРАЦКІ ЛЯСГАС, арганізавапы ў 1936 на тэр. Горацкага, Мсціслаўскага, часткова Чавускага, Шклоўскага і Крычаўскага р-наў. Пл. 52,4 тыс. га, у т. л. пад лесам 49,9 тыс. га (1.1.1981). 7 лясніцтваў. Лясы 1-й (19,7 тыс. га) і 2-й (32,7 тыс. га) груп. Яловыя займаюць 44,8, хваёвыя 18,8, бярозавыя 15,4, асінавыя 10,6, дубовыя 7, іншыя — 3,4 % укрытай лесам плошчы. Маладнякоў 55,2, сярэднеўзроставых 36,9, прыспяваючых 4,5, спелых лясоў 1,4 %. Агульны запас дрэвастою 7,73 млн. м3 (у т. л. спелага 0,41 млн, м3), гадавы прырост драўніны 0,24 млн. м3. Сярэднія ўзрост лясоў 34 гады, банітэт I, паўната 0,72. Штогод аб’ём лесасечпага фоыду 35 тыс. м3, высечак догляду 40 тыс. м3, лесааднаўленне па пл. 303 га. На тэр. лясгаса Горацкая лясная дача.
ГОРАЦКІ РАЁН, на ПнУ Магілёўскай вобл. Плошча 1,9 тыс. км2. Горад Горкі — цэнтр раёна; 259 сельскіх нас. пунктаў, 18 сельсаветаў.
П а в е р х н я пласкахвалістая, ларэзаная рачнымі далінамі і ярамі. Каля 2/з тэр. занята Аршанска-Магілёўскай раўнінай. На ПнУ адгор’і Смаленскага ўзвышша. Агулыіы нахіл паверхні з Пн на Пд. 75 % тэр. на выш. 190—200 м, 20 % — ніжэй за 190 м. Найвыш. пункт 231,4 м (каля в. Майсеева Ленінскага с/с), найб. нізкая адзнака 147 м (урэз Проні, на Пд раёна). Найб. прыўзнятая паўн. ўскраіна Г. р. (абс. адзнакі 220—230 м), у цэнтр. ч. пераважае сярэдняі драбнахвалісты рэльеф (глыб. расчлянення паблізу рэк да 20 м/км2), пайб. плоская паверхня ў зах. і паўд. частках (выш. 190-185 м).
Геалагічная будова і кар ы с н ы я в ы к а п н і. У тэктанічных адносінах Г.р. прымеркаваны да Магілёўскай мульды Аршанскай упадзіны. Зверху залягаюць пароды антрапагенавага ўзросту магутнасцю 30—50 м, радзей да 98 м, ніжэй дэвонскія да 400— 450 м. Юрскія і мелавыя адклады трапляюцца на Пд раёна. Пашыраны ўтварэнні верхняга пратэразою (венду і рыфею) магутнасцю да 1000 м. Паверхня крышт. фундамента на глыб. 1300— 1400 м ніжэй узр. мора. 60 невял. ра-
довішчаў торфу з агульнымі запасамі 7,4 млн. т (найб. Быстроўскае — 1,5 млн. т); 3 радовішчы пяскоў з агульнымі запасамі 27,4 млн. м3 (у т. л. Манькоўка, Палёнкаўскае. Арлоўскае, гл. адпаведныя артыкулы), Трылесінскае радовішча глгн (для грубай керамікі).
К л і м а т. У кліматычных адносінах раён палежыць да ГорацкаКасцюковіцкага агракліматычнага раёна. Сярэдняя т-ра студз. —8,2, ліп. 17,8 °C. Ападкаў 640 мм за год. Вегет. перыяд 183 сут. Метэаралагічныя паказчыкі гл. таксама ў арт. пра Горацкую аграметэаралагічную станцыю. Гідраграфія. Рэкі належаць да Верхнедняпроўскага гідралагічнага раёна. Цэнтр. частку Г. р. перасякае р. Проня з
ЛАНДШАФТЫ ГОРАЦКАГА РАЁНА
Парк-помнік прыррды
Драсуліна
Зубры
Чашнікі
гЛакараўка
І>Сялец
Шаўні
'Аўсянхаі
>СтанІІ
О Горы
Паршыні
О Любіж
Добрс
ірэкатка
Кледнявічы
Нов. ПрыбужжаО ]
'Дрыбін
іКарэбы
a д
,ГОРКІ _ \
' Буіа V
[Леніна J1 2 5
□
Аўтар: Л.У.Логінава
Цэнтр раёна
Цэнтры сельсаветаў
. £ 4
А глеб • паверхневых водаў Z Трылесіна
UC-J 2 з
о О
Пуннты назірання за A станам забруджанасці
1. Хваліста-ўвалістая лёсавая раўніна з суфазійнымі западзінамі, далінна-лагчынным расчляненнем. Глебы дзярнова-палева-падзолістыя эрадзі раваныя сугліністыя, поймавыя дзярновыя забалочаныя. Ворныя землі, участкі пазапоймавых лугоў.
2. Платопадобная лёсавая раўніна з суфазійнымі западзінамі, лагчынамі. Глебы дзярнова-палева-падзолістыя сугліністыя. Ворныя землі.
3. Платопадобная марэнная раўніна з катлавінамі, суфазійнымі западзінамі. Глебы дзярнова-палева-падзолістыя эрадзі раваныя сугліністыя тарфяна-балотныя. Ворныя землі, шыракаліста-яловыя, шэраальховыя лясы. Участкі пазапоймавых лугоў.
4. Хвалістая марэнная раўніна з суфазійнымі западзінамі, ярамі, лагчынамі. Глебы дзярнова-падзолістыя забалочаныя, дзярно-
КНІГІ ОНЛАЙН
