Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
пяясыць, даўгахвостая (уральская) няясыць, звычайны зімародак. прасянка, звычайная пустальга, сіпуха; з паўзуноў — балотная чарапаха, мядзянка; з амфібій — чаротная рапуха; з рыб — ручаёвая стронга, звычайны, харыус, рыбец, вусач (марона), com; з насякомых — мёртвая галава, блакітпая ордэнская стужка (блакітная стужачніца), падалірый, махаон, жаўтушка тарфянікавая, пераліўніца вялікая, адмірал. Сярод раслін, занесеных у Чырвоную кнігу Беларускай ССР, баранец звычапны, мнаганожка звычайяая, кураслеп лясны, пярэсна еўрап., кадзіла сармацкае, раўнаплоднік пылюшнікавы, каменяломнік зярністы, валжанка двухдомная, герань цёмная, плюшч звычайны, астранцыя вялікая, гарычка крыжападобная, сверцыя шматгадовая, балатнакветнік шчыталісты, званочак лілеялісты, лабелія Дортмана, пралеска (пячоначніца) высакародная, чубатка пустая, каменяломпік балотны, чыпа гладкая, зубніца клубйяносная, гладыш шыракалісты, першацвет веснавы і інш. (гл. таксама карту-ўкл. да арт. Ахова прыроды). Цікавыя экспанаты і грунтоўныя звесткі аб прыродзе вобласці сабраны ў Гродзенскім гісторыка-археалагічным музеі, Ашмянскім, Лідскім, Слонімскім края-
знаўчых музеях (гл. адпаведныя артыкулы). У вобласці 696 калектыўных і 388,8 тыс. індывід. членаў т-ва аховы прыроды.
Г. I. Марцынкевіч, Л. Л. Курстак (прыродакарыстанне і ахова прыроды). ГРОДЗЕНСКАЯ ГІДРАМЕТЭАРА-
ЛАГІЧНАЯ АБСЕРВАТОРЫЯ Беларускага рэспублікан-
скага ўпраўлення па ri flpa метэаралогіі і к а н т р олю прыроднага асяроддзя. Заснавана ў 1981 у Гродна на базе аб’яднанай гідралаг. станцыі, у складзе якой былі гідралаг. станцыя, гідраметэаралагічнае бюро, Хім. лабараторыя. Mae аддзелы гідраметэаралагічнага забеспячэння нар. гаспадаркі і гідралогіі, лабараторыю па кантролю прыроднага асяроддзя.
Кіруе замацаванымі за абсерваторыяй 10 метэаралагічнымі станцыямі, 20 гідралаг. пастамі, інспектуе аграметэаралагічныя назіранні. Праводзіць аграметэаралагічныя назіранні ў раёне Гродна, гідралаг. назіранні ў бас. Нёмана, маршрутныя абследаванні стану с.-г. культур на тэр. вобласці, стацыянарныя назіранні за станам забруджвання атмасферы ў Гродна і экспедыцыйныя ў гарадах вобласці, кантралюе ўзроўні забруджвання паверхневых водаў. Забяспечвае адпаведнай інфармацыяй (у т. л. папярэджаннямі, рэкамендацыямі і кансультацыямі аб небяспечных метэаралагічных і гідралаг. з’явах) парт., сав. і гасп. ўстановы і насельніцтва. Абагульняе і рыхтуе да друку матэрыялы гідралаг. назіранняў па бас. Нёмана, прапагандуе веды па гідралогіі, метэаралогіі, ахове прыроды. Удзельнічае ў даследаваннях і экспедыцыйных работах
па вывучэнню гідраметэаралагічнага і аграметэаралагічнага рэжыму вобласці, сумесна з прамысл. прадпрыемствамі — у ахове атм. паветра ад забруджвання.
М. Я. Перскі. ГРОДЗЕНСКАЯ МЕТЭАРАЛАГІЧНАЯ СТАНЦЫЯ, МС Г р о д н а, за 4 км на 3 ад Гродна. Засн. ў 1839. 3 1894 працуе па праграме метэастанцый 2-га разраду. Матэрыялы пазіранпяў паказальпыя для тэр. па 25—35 км вакол станцыі (найважнейшыя сярэднямесячныя і сярэднегадавыя метэаралагічныя паказчыкі гл. ў табл.). Працягласць перыяду з сярэднясутачнымі т-рамі вышэй за 0 °C 248 сут, вегет. перыяд 199 сут, безмарозпы — 161 сут. Апошні замаразак у паветры ў сярэднім 2 мая, першы —11 кастрычніка. Сярэднямесячная т-ра паветра ў студз. ад —1,2 °C (1975) да —12,9 (1963), у ліп. ад 14,1 (1979) да 20,6 °C (1959). Гадавы абс. мінімум т-ры паветра ніжэй за —32 °C, абс. максімум больш за 35 °C раз у 20 гадоў. Раз у 20—30 гадоў т-ра паверхпі глебы апускаецца да —40 °C. Раз у 10 гадоў назіраюцца павышанавільготныя гады (ападкаў больш за 650 мм), у засушлівыя гады не больш за 400 мм ападкаў. Сярэдняя макс. вышыня снегу за зіму 17 см, у асобныя гады да 40 см. Вільготных дзён (з адноснай вільготнасцю ^80 %) за год 134, сухіх (з вільготпасцю за адзін з тэрміпаў назіранпя 30 %) — 8. Сярэдпяя колькасць сутак з мяцеліцай за год 17,
Метэаралагічныя паказчыкі за перыяд назірання па Гродзенскай метэаралагічнай станцыі
1
IV
IX
X
X!
XII
За год
11
111
V
VI
VII
VIII
Тэмпература паветра, сС сярэднясутачная
—5,1
-0,6
6,3
13,0
16,2
18,0
16,8
12,6
7,0
1,6
-2,8
6,5
абсалютны мінімум
-35
—33
-27
—15
—4
0
5
3
—3
— 17
—23
-27
-35
абсалютны максімум
8
10
20
29
32
34
36
34
30
26
18
13
36
Тэмяература паверхні глебы, °C
сярэднясутачная
—5
—5
-1
7
16
21
•22
20
14
7
2
—3
8
абсалютны мікімум
-40
—35
—28
—17
—4
— 1
4
2
—4
-18
—23
-29
—40
Сярэдняя тэмпература глсбы на глыбіні
0,2 м
-0,4
-1,3
0,0
5,9
13,0
17,9
19,6
18,6
14,1
8,8
3,7
0,6
8,4
0,8 м
1,3
0,3
0,6
4,2
10,4
14,8
17,3
17,3
14,6
10,2
5,9
2,7
8,3
3,2 м
6,8
5,7
4,9
4,7
6,1
8,2
10,3
11,7
12,3
11,5
10,0
8,3
8,4
Сярэдняя скорасць ветру, м/с
3,9
3,7
3,9
3,5
3,4
3,1
2,9
2,9
2,9
3,3
3,7
3,9
3,4
Сярэдняя колькасць сутак са скорасцю ветру 15 м/с і б’олып
0,4
0,5
1,3
0,7
0,4
0,4
0,0
0,3
0,4
0,5
0,9
0,4
6,2
Сярэдняя адносная вільготнасць
паветра, %
88
87
80
73
68
70
77
80
84
90
90
80
Сярэдняя колькасць ападкаў, мм
29
30
28
35
45
77
70
78
44
35
40
34
545
Сярэдняя колькасць дзён
ясных
1,6
1,4
4,6
2,6
3,3
3,3
2,1
1,9
3,2
2,2
0,8
1,5
28
пахмурных
18,7
15,7
12,0
10,3
9,0
9,4
8,9
9,3
8,9
13,1
20,2
20,0
156
з ападкамі
17,2
16,0
12,4
12,9
12,9
13,6
14,1
14,2
12,3
Н,7
16,4
17,2
171
Сярэдняя сума сумарнай радыяцыі,
МДік/м2
71
134
293
385
540
603
590
469
318
176
63
46
3688
ГЕАЛАГІЧНАЯ КАРТА
ДААНТРАПАГЕНАВЫХ АДКЛАДАЎ
МАШТАБ С2 500 000
Дзб^
Малад' ечна
Ка?*$
AR-PR
К К»!
Лсельл
NCpM
ізыр
\Лсельа(
P,-N(pO
■Н,Л
МІНСК
Ka£+s ■
ГРІ) «Ж ' 7
r\ 1рк>-' 7Z
\ ft
Hapmy склалі: М. С. Нічкіна, Н. I. Рудніцкі, Г. I. Ільневгч Рэдактар: A. С. Махнач
P3hr
fikn+bc
Р. $т
ПАЛЕАГЕНАВАЯ I НЕАГЕНАВАЯ СІСТЭМЫ
КІеўская світа. Пяскі, алеўрыты, гліны кварцава-глаўканітавыя
Палеацэн. Сумская світа. Алеўрыты, апокі, гліны, пяскі
Адклады нерасчлянёныя. Пяскі, пясчанікі, гліны, мел, мергель
Маастрыхцкі ярус. Мел, мергель
Кампанскі ярус. Мел, мергель
ВІЦЕБСК
Сантонскі ярус. Мел, мергель, пяскі
Г55
Каньякскі ярус. Мел, мергель
Туронскі ярус. Мел, мергель
Сенаманскі ярус. Пяскі, пясчанікі, апясчанены мел
Аксфордскі ярус. Вапнякі. мергелі
Келавейскі ярус. Гліны, мергелі, алеўрыты, пясчанікі
D3nr-/K
Сямілуцкі і бурэгскі гарызонты. Даламіты. вапнякі, гліны
D,sm+or
Саргаеўскі гарызонт. Алеўраліты, гліны, мергелі, даламіты
ШвянтойскІ гарызонт. Пяскі. гліны, алеўраліты, мергелі
Старааскольскі гарызонт. Пяскі, гліны, алеўраліты
Нароўскі гарызонт. Гліны, мергелі, даламіты, пясчанікі
Лудлаўскі ярус. Даламіты, мергелі, гліны
S.v
Венлокскі ярус. Вапнякі, мергелі
Ландаверыйскі ярус. Мергелі, вапнякі, даламіты
S.B
Піргускі гарызонт. Даламіты, вапнякі
Ojpr
v^pi)
НабаласкІ I вармсіскі гарызонты. Вапнякі, мергелі, гліны
Q3nb+vr
Везенбергскі гарызонт. Вапнякі, мергелі, гліны
Ніжні аддзел. Балтыйская серыя. Гліны, алеўраліты, пясчанікі
Валдайская серыя. Пяскі, пясчанікі. гравеліты, алеўраліты, гліны
PR
Вільчанская серыя. Тыліты, пяскі, пясчанікі
PR j W с
PR, bl
Гнейсы, амфібаліты, кварцыты, граніты, габра, дыярыты I інш.
AR-PR,
Заўвага. На
для выдання геалагічных сярэднемаштабных карт Беларускай серыі лістоў.
АРХЕЙ, НІЖНІ ПРАТЭРАЗОЙ
Верхні рыфей. Беларуская (Палеская) серыя. Пясчанікі, алеўраліты, гліны
Канеўская і бучацкая світы. Пяскі, пясчанікі кварцавыя, глаўканіта-кварцавыя
КЕМБРЫЙСКАЯ
СІСТЭМА
Фаменскі ярус. Гліны, мергелі, даламіты, вапнякі, каменная, калійныя солі
Варонежскі, яўланаўскі. лівенскі гарызонты. Вапнякі, даламіты, мергелі. гліны
kg Валынская серыя. Пясчанікі, алеўраліты, гліны, базальты, туфы, 2 ТуфІТЫ
Альбскі і сенаманскі ярусы. Пяскі, пясчанікі кварцава-глаўканітавыя, апясчанены мел
Альбскі ярус. Пяскі, пясчанікі глаўканітава-кварцавыя, некарбанатныя
D3
Kat+s
К, а£
D3lm
f.kn+bc
p3-n (pi)
Алігацэн-плІяцэн.Палтаўская серыя. ПяскІ кварцавыя, алеурыты, гліны, вугаль
Алігацэн. Харкаўская світа. ПяскІ, алеўрыты кварцаваглаўканітавыя
карце выкарыстана легенда, зацверджаная ў 1967 г. рэдсаветам МІністэрства геалогіі СССР
Карта ск.іадэена і аформлена ў красавіку 1982 г. Падпісана да друку 24.11.1982 г.
Г Л Е Б Ы
А.АЎТАМОРФНЫЯ
I ДЗЯРНОВА-КАРБАНАТНЫЯ
——-і сугліністыя і супясчаныя на вапняковых ДНД або амергеляваных лародах і высокаўскі—_— пальных лёсах
а)
плп2
II ДЗЯРНОВАПАДЗОЛІСТЫЯ Дзярнова-палева-падзолістыя
лёгкасугліністыя на магутных (3-12м) лёсах
лёгка-І сярэднесугліністыя на покрыўных лёсападобных суглінках, падасланых марэнным суглінкам, радзей пяскамі
б) Дзярнова-падзолістыя з белаватым падзолістым гарызонтам
4 лёгка-l сярэднесугліністыя марэнныя
пд 5
лёгкасугліністыя на водна-ледавіковых адкладах, падасланых марэлным суглінкам, радзей пяскамі
супясчаныя I пясчаныя на марэнных адкладах
пясчаныя на водна-ледавіковых пясках, месцамі падасланых марэнным суглінкам
неразвітыя рыхлапясчаныя на дзюнавых пясках
в) Дзярнова-падзолістыя з кантактава-асветленым гарызонтам
пА0в
супясчаныя і пясчаныя на азёрна-ледавіковых адкладах, падасланых азёрнай глінай
Пд0 9
супясчаныя і пясчаныя на водна-ледавіковых адкладах, падасланых марэнным суглінкам
г) Дзярнова-падзолістыя, аглееныя знізу
пясчаныя на старажытнаалювіяльных
пясках з блізкай (1-2м)грунтавой вадой
Б. ПАЎГІДРАМОРФНЫЯ
III ДЗЯРНОВА-ПАДЗОЛІСТЫЯ ЗАБАЛОЧАНЫЯ а) Дзярнова-падзолістыя паверхнева-слабаглеяватыя
гліністыя I цяжкасугліністыя на азёрналедавіковых адкладах, падасланых азёрнай глінай
— 12
лёгкасугліністыя на лёсападобных азёрна-ледавіковых адкладах, падасланых азёрнай глінай
лёгкасугліністыя на локрыўных лёсападобных адкладах, падасланых марэнным суглінкам, радзей пяскамі
СТРУКТУРА ГЛЕБАВАГА ПОКРЫВА
СПАЛУЧЭННІ
, Круглавата-плямістыя дэпрэсійна-ўзго-
• рыстыя
f Круглавата-плямістыя акумуляцыйна-ллямістыя
V Дрэвападобныя эразійныя
Y Лінейна-дрэвападобныя слабаэразійныя
МАЗАІКА
N Спарадычныя літагенны|я
Заўвага. Колерам на карце паказаны асноўныя глебавыя разнавіднасці з улікам глебаўтваральных паро; і механічнага складу. Індэксы на контурах карты паказваюць іншыя глебавыя разнавіднасці.як сустракаюцца ў спалучэнні з асноўнымі глебамі
КНІГІ ОНЛАЙН
