Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
К л і м а т. Г. р. адносіцца да Гродзенска-Івацэвіцкага агракліматычнага раёна. Сярэдняя т-ра студз. —5,1, ліп. 18 °C. Ападкаў 545 ’мм за год. Вегет. перыяд 199 сут. Метэаралагічпыя паказчыкі гл. таксама ў арт. пра Гродзенскую метэаралагічную станцыю. Гідраграф і я. Рэкі належаць да Нёманскага гідралагічнага раёна. Найб. рэкі — Нёман з левымі прытокамі Свіслач, Ласосна, Чорная Гапча (праз Аўгустоўскі канал злучала Нёман з бас. Віслы) і правым Котра. Густата натуральнай рачной сеткі 0,43 км/км2. Агульная працягласць асушальнай сеткі 5,8 тыс. км, у т. л. адрэгуляваных водапрыёмнікаў 95 км, магістральных і падвадных каналаў 442 км. рэгуляцыйных каналаў 360 км. Найб. азёры: Белае, Рыбніца, Кальніца, Малочнае, Вераўскае. Г л е б ы. Тэр. раёна ў межах Гродзенска-Ваўкавыска-Лідскага аграглебавага раёна (зах. ч.) і Мастоўскага аграглебаеага раёна (усх. ч.). Глебы с.-г. угоддзяў (У %): дзярнова-падзолістыя 67, дзярнова-падзолістыя забалочаныя 12,8, дзярповыя і дзярнова-карба-
Пчальнік Гродзснскага цчолагадавальніка.
натпыя забалочапыя 11,5, тарфянабалотныя 6,5, поймавыя (алювіяльныя) 1,9 і інш.; паводле мех. складу (У %): сугліністыя 44,2, супясчаныя 35,6, пясчаыыя 13,7, тарфяныя 6,5. Плоскасная эрозія на 22,9 % пл. ворных зямель, у т. л. на 15,4 % слабая. 13,1 % ворных зямель завалунена. Раслінны і жывёльн ы с в е т. Прыродная расліннасць ііалежыць да Нёманска-Перадпалескай геабатанічнай акругі. Агулыіая пл. лугоў 27,3 тыс. га. Сухадолы займаюць 23,6 %, нізінпыя 68,2%, заліўныя 8,2 %. Пад лясамі, якія адносяцца да падзоны грабова-дубова-цемнахвойных лясоў, 31,7 % тэрыторыі. Найб. лясныя масівы на Пн і ПнУ раёна (гл. Нёманскія лясы і Сапоцкінская лясная дача). Склад лясоў (у %): хваёвыя 79,3, яловыя 5,2, бярозавыя 7, чорнаальховыя 4,5, дубовыя 2,4 і іпш. 35,3 % лясоў — штучныя. пераважна хваёвыя насаджэнні. 25 балот (належаць да Гродзенска-Навагрудскага тарфянога раёна) пл. 14,4 тыс. га, з іх 13,1 тыс. га нізінпыя, 1,2 тыс. га вярховыя. ІІайб. балотныя масівы: Святое, Масткі-Нівішча-2, Закрэўшчына, Чортава балота. 3 паляўніча-прамысл. жывёл водзяцца дзік, казуля, бабёр, вавёрка, куніца, ліс, барсук, заяц-русак, крот, лось, воўк; ёсць шэрая курапатка.
Прыродакарыстанне і ахова прыроды. Пад с.-г. ўгоддзямі 43,5 % тэр. (32,2 % ворных зямель, 10,1 % сенажацей і пашаў). Асн. землекарыстальнікі — 14 калгасаў (77,7 тыс. га с.-г. угоддзяў агульнага карыстапня) і 28 дзяржгасаў (31,3 тыс. га с.-г. угоддзяў агульнага карыстання). На пач. 1982 асушана 16,5 тыс. га с.-г. угоддзяў. Сярэдні бал бапітэту с.-г. угоддзяў 44, найвышэйшы 56, найніжэйшы 22. Спецыялізацыя калгасаў і дзяржгасаў — малочна-мясная
жывёлагадоўля, агародніцтва і буракаводства. Прадпрыемствы па вытв-сці буд. матэрыялаў, харч., лёгкай прам-сці. У раёне Гродзенскі доследны лясгас (Аўгустоўскае, Гожаўскае, Гродзенскае, Індурскае, Лунненскае, Нёманскае, Навагруд-
1. Сярэднеі буйнаўзгорыстаградавае марэннае ўзвышша з камамі, лагчынна-ярыс7ым расчляненнем. Глебы дзярнова-падзолістыя, месцамі эрадзіраваныя супясчанасугліністыя. Ворныя землі, участкі хваёвых л ясоў.
2. Платопадобнае марэннае ўзвышша з тэрмакарставымі западзінамі. Глебы дзярновападзолістыя супясчаныя. Ворныя землі.
3. Дробнаі с я рэднеўзгорыстае марэннае ўзвышша з озамі і катлавінамі. Глебы дзярнова-падзолістыя сугліністыя, тарфяна-балотныя. Ворныя землі, нізінныя балоты, участкі хваёвых лясоў.
4. Дробнаўзгорыстае камава-марэннае ўзвышша з лагчынным расчляненнем. Глебы дзярнова-падзол істыя, месцамі эрадзіраваныя супясчана-сугліністыя. Ворныя землі, участкі хваёвых, шыракаліста-яловых лясоў.
5. Спадзістахвалістая марэнная раўніна з камавымі і марэннымі ўзгоркамі, озамі, далінна-лагчынным расчляненнем. Глебы дзярнова-падзолістыя, дзярнова-падзолістыя забалочаныя сугліністыя. Ворныя землі, участкі пазапоймавых лугоў.
6. Узгорыста-хвалістая марэнная раўніна з камамі, лагчынам*. Глебы дзярнова-падзол і-
скае, Азёрскае, Скідальскае, Сабалянскае, Сапоцкінскае, Парэцкае ляспіцтвы), Соніцкая лесапаляўнічая гаспадарка, турбаза «Нёман», піянерскі саыаторны лагер «Нёман», санаторыіі «Свяцк», зоны адпачынку Азёры, Высокая Котра, Сопічы,
стыя, месцамі эрадзіраваныя сугліністыя. Ворныя землі, участкі хваёвых лясоў.
7. Бугрыста-хвалістая водна-ледавіковая раўніна з дзюнамі, камамі, озамі, лагчынамі з азёрамі. Глебы дзярнова-падзол істыя пясчаныя, тарфяна-балотныя. Хваёвыя, чорнаальховыя, шыракаліста-яловыя лясы, участкі ворных зямель, нізінных балот.
8. Слабахвалістая азёрна-ледавіковая нізіна. Глебы дзярнова-падзолістыя, дзярновакарбанатныя сугліністыя. Ворныя землі.
9. Пласкахвалістая азёрна-ледавіковая нізіна з катлавінамі, лагчынамі, астанцамі марэннай раўніны. Глебы дзярнова-падзолістыя, дзярнова-падзолістыя забалочаныя супясчанасугліністыя. Ворныя землі, участкі бярозавых лясоў, пазапоймавых лугоў.
10. Хвалістая тэраса з дзюнамі, забалочанымі паніжэннямі. Глебы дзярнова-падзолістыя, алювіяльныя дзярновыя забалочаныя супясчана-пясчаныя. Хваёвыя, шыракалістаяловыя, чорнаальховыя лясы, участкі ворных зямель.
11. Даліна з поймай, тэрасамі, старажытнымі азёрнымі катлавінамі. Глебы алювіяльныя, дзярновыя забалочаныя, дзярнова-падзолістыя забалочаныя, супясчана-сугліністыя. Нізінныя балотьі, участкі ворных зямель.
Скідаль. У раёпе геал. помнікі прыроды — агаленні Калодзежны Роў і Равец. Парэцкі, Гожаўскі, Сапоцкінскі бат. заказнікі (гл. адпаведныя арт.), Свяцкі парк. 3 ахоўных жывёл, занесеных у Чырвоную кнігу Беларускай ССР, трапляюцца вялікая начніца, чырвоыы каршун, чорнаваллёвая гагара, лебедзь-шыпуп, барадатая няясыць; з расліп — кураслеп лясны, раўнаплоднік пылюшнікавы, клапагоп еўрапейскі, люцік ажываючы, званочак лілеялісты; паўсюдна — пералеска высакародпая, чубатка пустая, чына гладкая, зубніца клубпяноспая, званочак персікалісты, соп шыракалісты, наперстаўка буіінакветпая, гайнік цёмна-чорны, мядзведжая цыбуля, лілся царскія кучары, шпажнік чарапіцападобны, касач сібірскі, чараўпік двухлісты. На 1.1.1982 у раёпе 43 калектыўныя і 32,9 тыс. іпдывід. членаў т-ва аховы прыроды. ф, Ф. Бурак, Р. I. Лявіцкая, Г. П. Рудава, М. Ф. Янюк.
ГРбДЗЕНСКІ СЕЛЬСКАГАСПАДАРЧЫ ІНСТЫТУТ. Заспаваны ў 1951. У 1981/82 навуч. г. ф-ты: зоаінжыперны, аховы раслін, агранамічны. Mae навуч.-доследпую гаспадарку «Прынёманскі», доследнае поле, ф-т павышэння кваліфікацыі кіруючых кадраў і спецыялістаў калгасаў і саўгасаў, аграномаў, зоаінжынераў.
Асн. кірункі навук. даследаванняў: удасканаленне тэхналогіі вырошчвання высокіх ураджаяў с.-г. культур за кошт вывядзення новых высокапрадукцыйных сартоў, удасканаленне прыёмаў сартавой агратэхнікі, рацыянальнага і высонаэфектыўнага выкарыстання ўгнаенняў, зніжэнне страт ураджаю ад шкоднікаў, хвароб і пустазелля, павышэнне прадукцыйнасці жывёлаі птушкагадоўлі за кошт распрацоўкі і ўдасканалення тэхналогіі прамысл. ўтрымання жывёл, рацыянальнага пратэінавага харчавання, аптымізацыі вітамінных, азоцістых і мінер. дамешкаў і мікраэлементаў з улікам парод жывёл, а таксама ў выніку зніжэння страт ад гельмінтозаў і інш. неспрыяльных фактараў. Ю. Р. Ягораў. ГРОДНА, горад, цэнтр Гродзенскай вобл., порт на р. Нёман. Вузел чыгунак і аўтамаб. дарог. Аэрапорт. Пл. горада 47,3 км2. 221,6 тыс. жыхароў (1982).
Размешчаны ў даліне Нёмапа ў межах Гродзенскага ўзвышша. Нёман падзяляе горад на болыпую паўн. і меншую паўд. часткі. Паверхня — пераважна ўзгорыстая раўніна, расчлянёная ярамі і лагчыпамі, выш. 125—160 м пад узр. мора. Найб. вышыня 180 м (на паўд. ускраіне горада), наймепшая 93 м над узр. м. (урэз Нёмана). Даўжыня ракі ў межах горада 6,6 км. Схілы даліны высокія, стром-
ю*
кія (5—25 м), расчлянёныя ярамі і лагчынамі, большасць аблесепа, глыб. расчлянеішя 15—20 м/км2. Днішчы асобных лагчын заняты вуліцамі (Нёманская, Падпераселкі). Сярэдняя т-ра паветра ў ліп. 18 °C, у студз. —5,1; абс. мінімум —35, максімум 36 °C. Сярэднегадавая колькасць ападкаў 545 мм. Агульпая даўжыня вуліц 188,3 км. Пл. вуліц, плошчаў, завулкаў 354 га. Зялёных пасаджэнняў 1146,5 га, у т. л. 3 паркі 54,7 га, садоў, сквераў, зялёных масіваў 11,6 га, насаджэнняў плошчаў і вуліц 79,9 га, санітарна-ахоўпых 12,5 га, газонаў і кветнікаў 5,75 га, на ўчастках індывід. буд-ва 101 га. Даўжыня лінейпых пасадак 136,6 км. На аднаго жыхара прыпадае 51,7 м2 зялёпых пасаджэнняў. У горадзе гродзенскія дзярж. уп-т, мед., с.-г. ін-ты, гісторыка-археал. музей з вялікай экспазіцыяй па прыродазнаўству, заапарк, абсерваторыя, абл. станцыя юных натуралістаў (гл. адпаведныя арт.), бюро падарожжаў і экскурсій, гідралаг. пост, пункты пазірання за станам забруджанасці атм. паветра, глебы, паверхневых водаў. На 1.1. 1982 у Г. 117 калект. і 71,8 тыс. іпдывід. членаў т-ва аховы прыроды. 5 зон адпачыпку, лесапарк «Пышкі» (543 га); турбаза «Нёман». Лесапаркавы пояс радыусам 7 км з вадасх. Юбілейнае возера па р. Ласосна. Прадпрыемствы лёгкай, хім., харч., буд. матэрыялаў прам-сці, машынабудавання, металаапрацоўкі І ІНШ. ІЛ. ГЛ. па ўкл. Да. П. Бахцін. ГРОЗАУСКІ ДУВ-ВбЛАТ, помнік лрыроды рэсп. значэння (з 1963) у в. Грозава Капыльскага р-па. Дуб звычайны. Узрост каля 200 гадоў. Выш. 28 м, дыям. 1,4 м.
ГРОМ, гукавая з’ява ў атмасферы, якая суправаджае маланку. Выклікаецца ў навальніцу вагапнямі паветра ў выніку хуткага награвання, павышэння ціску і расшырэння паветра на шляху маланкі. Раскаты Г. залежаць ад крывізны шляху маланкі, паслядоўнасці разрадаў, адбіцця выбуховых і гукавых хваль ад розных перашкод і атм. неаднароднасцей.
На слых адрозніваюць моцны кароткі ўдар без папярэдняга гулу (пры параўнальна блізкім Г.) і працяглы прыглушапы грукат, які паступова нарастае і паступова заціхае (пры аддаленым Г.). Працягласць грукату Г. не перавышае звычайна 40—45 с. Пры даследаванні навальніц у р-не Мінска (лета 1952) зафіксавапа сярэдняя працягласць раска»аў Г. 24 с (ад 4 да 100 с). Чутнасць вельмі моцнага Г. ва ўмовах Беларусі 10—15 км (што адпавядае інтэрвалу паміж маланкай і Г. у 30—45 с), зрэдку
больш 25 км (інтэрвал паміж маланкай 1 Г. да 1,5 мін). Вечарам 1 ноччу Г. чуваць лепш. Вельмі рэдка назіраюцца маланкі без Г.
Літ.: Арабаджп В. II. Гроза н грозовые процессы.— Мн 1960.
КНІГІ ОНЛАЙН
