Фарміраванне саслоўна-групавога складу сялянства Беларусі ў канцы XVIII - першай палове XIX ст.
Уладзімір Сосна
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 115с.
Мінск 2000
Рух прыватнаўласніцкіх сялян за пераход у разрад дзяржаўных не быў накіраваны супраць феадалыіага ладу, а толькі ставіў задачу палепшыць іх становішча ў існуючых рамках. Разам з тым у сістэме “дзяржаўнага феадалізму” пасля рэформы Кісялёва былі створаны лепшыя ўмовы для развіцця таварна-грашовых адносін і разгортвання гаспадарчай ініцыятывы сялянства. Значыць, нераход пад уладу казны, за які змагаліся нрыгонныя памешчыцкіх і духоўных вотчын, адлюстроўваў прагрэсіўную тэндэнцыю ў сацыяльна-эканамічным развіцці беларускай вёскі.
Глава 1. Канфіскацыіпамешчыцкіх маёнткаў Бібліяграфічныя спасылкі
1 Дворянская нмперня XVIII века (основные законодательные акты). М.. 1960. С. 155156.
2 Гл.: НГА Беларусі ў Гродне, ф. 1. воп. 4, спр. 549, арк. 2; Свод законов гражданскчх й межевых. Спб., 1842. Ч. 1. С. 86.
’ Гл.: РДАСА, ф. 248, вон. 65, спр. 5742, арк. 677; Статут Вслйкого княжсства Лйтовского. Спб., 1811. С. 11 18, 142144.
4 Бслоруссчя в эпоху феодалчзма. Т. 3. С. 32.
5 РДАСА, ф. 12, спр. 160. арк. 105.
6 Белоруссня в эпоху феодалнзма. Т. 3. С. 41 43.
7 Ючас М. А. Лйтовская шляхта й царчзм в XVIII в. // Феодальная Россйя во всемйрно-нсторйческом процессе. М., 1972. С. 410.
* Цеханавецкі А. Міхал Казімір Агінскі і яго “сядзіба музаў” у Слоніме. Мн., 1993. С. 47.
9 Дйшкова Е. Р. Запнскй//Лйтературные сочйііснйя. М., 1990. С. 182.
1 ,1 Сборняк нмператорского Русского іісторйческого обшества (далей Сб. РЙО). Спб., 1875. Т. 16. С. 286.
11 Русскай архйв. 1873. Кн. 2. Стб. 2288.
12 Рябйнйн Н. С. Некоторые дашіые для характерйстчкн настроеіійя белорусского обіцества в эпоху Четырехлетнего сейма 1788 1792 гг. // Чтення в ймператорском Обіцестве йсторйй й древностей росснйскнх (далсй -ЧОНДР). 1913. Кн. 2. Отд. 5. С. 37.
'’Сб. РНО. Спб . 1904. Т. 118. С. XXX. 406-407.
14 Архнв Внленского генсрал-губернаторства, йздавасмьій Андреем Энгелсм. Внльна, 1870. Стб. 103.
15 Воспомннанйя князя Станнслава Понятовского // Русская старйна. 1898. Т. 95. № 9. С. 577.
16 Архйв Государствепного совета. Спб., 1869. Т. 1. Стб. 980.
17 Гл.: ПСЗ-І. Т. 23, № 17329.
'* Сб. PHO. Т. 16. С. 190.
11 1РДАСА, ф. 16, спр. 244, арк. 38 38 адв., 169 адв. 170 адв.
2" Падлічана па даных: ДГА Літвы, ф. 1219. воп. 1, спр. 38. арк. 97 100; cap. 408, арк. 3, 10, 23. Населенасць сельскага дыма складала ў сярэднім 7 чалавек абодвух полаў (Карпачев A. М., Козловскйй П. Г. Дйнамнка чмсленностн населення Белоруссйй во второй половннеXVII -XVIII в. // Ежегодннк по аграрной йсторйй Восточной Европы 1968 г. Л., 1972. С. 84).
21 Русскнй архнв. 1873. Кн. 2. Стб. 2297 2298.
22 ПолйТйческнй журнал. 1795. Ч. 3. Кн. 3. С. 123.
27 Татйіцев С. С. Князь Адам Чарторыйскчй // Яз прошлого русской дйііломатйй. Спб., 1890. С. 162183.
24 Дакументы і матэрыялы па гісторыі Бсларусі. Т. 2. С. 37.
25ПСЗ-І.Т. 23. № 17199.
гь Собранне трактатов н конвенцнй, заключенных Россней с нностраннымм державамн. Спб., 1875. Т. 2. С. 297 298.
21 Жуковйч П. Н. Сословный состав населення... // Журнал Мнннстерства народного просвеіцсння. 1915. № 5. С. 137 140.
28 ПСЗ-І. Т 24. № 17585.
2’ ЦДГА Украіны ў Кіеве, ф. 533. воп. 1, спр. 1560. арк. 1 3; Белоруссня в эпоху феодалнзма. Т. 3. С. 114-115.
311 РДГА, ф. 1374. воп. 1, спр. 352, арк. 3-3 адв.
31 Немцевйч Ю. Заметкн о моем заключеннн в Санкт-Петербургс в 1794. 1795 п 1796 гг. // Русскнй вестннк. 1895. Т. 240. № 9. С. 120.
32 ЦДГА Украіны ў Кіеве, ф. 533, воп. 1, спр. 1553, арк. 48-51.
33 Козловскйй П. Г Землевладснне н землепользованне... С. 115.
34 Русскнй архнв. 1873. Кн. 2. Стб. 2289 2290.
35 ПСЗ-І. Т. 30. № 23806, 23893, 24035; Т. 31. № 24105.
36 Журналы Комнтета мнннстров. 1810-1812гг. Спб., 1891. Т. 2. С. 43.
37 Журналы Комнтета мнннстров. 1802— 1810 гг. Спб., 1888. Т. 1. С. 408.
38 РДГА, ф. 379, воп. 3, спр. 104, арк. 64 64 адв.; ф. 1263, воп. 1, спр. 14. арк. 206 адв.
” Ппсьма главнейлшх деятелей в царствованне нмператора Александра I. Спб., 1883. С. 71.
40 Сборннк нсторнческмх матерналов, нзвлеченных нз Архпва собственной е. н. в. канцелярнн (далей Сб. НМ). Спб., 1889. Вып. 2. С. 188.
41 ПСЗ-І. Т. 32. № 25289; НГА Беларусі ў Гродне, ф. 1, воп. 1, спр. 273.
42 Падлічана па даных: РДГА, ф. 379, воп. 3, спр. 104, арк. 200, 261 272; ДГА Літвы, ф. 378, 1813 г., спр. 52, ч. 1, арк. 303 321.
43 РДГА, ф. 1263, воп. 1, спр. 45, арк. 112 адв. 113; НГА Беларусі ў Гродне, ф. I, воп. 1, спр. 206, арк. 5.
44ПСЗ-І. Т. 32. №25470.
45 ДГА Літвы, ф. 378, 1813 г., спр. 52а, ч. 2, арк. 718.
46 РДГА, ф. 384, воп. 1, спр. 203, арк. 71; ПСЗ-І. Т. 32. № 25481,25671.
47 НГА Беларусі ў Гроднс, ф. 1, воп. 1, спр. 269; Акты, документы н матерналы для полнтнческой н бытовой мсторнм 1812 года. Спб., 1912. Т. 3: Белоруссня в 1812 году. С. 82 84.
48 Белоруссня в эпоху феодалнзма. Т. 4. С. 88 89.
4’ ПСЗ-ІІ. Т. 6. № 4711; Постановлення, относяіцнеся до конфнскацнн нменнй польскнх мятежннков (1831). Спб., 1868.
311 ПСЗ-П. Т. 6. № 4624,4848; Т. 7. № 5637; Дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі.Т. 2. С. 362363; ЧОЙДР. 1864. Кн. І.С. 179180.
51 Падлічана па даных: РДГА, ф. 379, воп. 3, спр. 2043, арк. 917; ДГА Літвы, ф. 378, 1830 г., спр. 598, арк. 328.
52 ДАРФ, ф. 109, воп. 3, спр. 533, арк. 41-42; ПСЗ-ІІ. Т. 13. № 11572; Т. 14. № 12964; Государственные преступлення в XIX в. в Росснн. Б.м., 1906. С. 103.
5 ’ НГА Беларусі ў Мінску, ф. 333, воп. 24, спр. 204; воп. 25, спр. 95; НГА Беларусі ў Гродне. ф. 31, воп. 2, спр. 175.
54 ДАРФ, ф. 109, 1 экспедыцыя, 1846 г., спр. 2, ч. I, арк. 1 6, 74, 82 84; воп. 223, спр. 11, арк. 7а, 114. 122123; НГА Беларусі ў Гродне, ф. 1, воп. 21, спр. 411.
55 ДГА Літвы, ф. 378, 1846 г., спр. 2040.
56 Русская старнна. 1884. № 1. С. 154159; Белоруссня в эпоху феодалнзма. Т. 4. С. 139-141.
57 НГА Беларусі ў Гродне, ф. 31. воп. 2, спр. 666, арк. 1 2, 29.
58 ДАРФ, ф. 109, воп. 3, спр. 533, арк. 38 38 адв.
59 Гл.: Неупокоев В. Н. Крестьянскнй вопрос в Лнтве во второй третн XIX в. М., 1976. С. 36; ДГА Літвы, ф. 378, 1831 г.. спр. 167, арк. 194 195; НГА Беларусі ў Гродне, ф. 1, воп. 4, спр. 796.
“ ДГА Літвы, ф. 378, 1830 г., спр. 598, арк. 251.
61 Русскнй архнв. 1885. № 1. С. 48.
“НГА Беларусі ў Мінску, ф. 1297, воп. 1, спр. 5445; спр. 7525, арк. 2-3, 10; ДГА Літвы, ф. 378, 1831 г., спр. 167, арк. 192; НГА Беларусі ў Гродне. ф. 1, воп. 4, спр. 739.
ы Гл.: Неупокоев В. Я Новые данные о Секретном комнтете 1835 года “О новом устройстве управлсння казенных крестьян” // Матерналы по нсторнн сельского хозяйства н крестьянства СССР. М., 1980. Сб. 9. С. 184198.
м ДГА Літвы, ф. 378, п/а (палітычны аддзел), 1832 г., спр. 19, арк. 1 6.
65 Дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі. Т. 2. С. 350 353.
Неупокоев В. Н. Познцня П. Д. Кнселева... // РІз мсторнн экономнчсской н обіцественной жнзнп Росснн. М., 1976. С. 71.
67 Чепко В. В. Обіцественно-полнтнческое двнженне в Белорусснн в 40-е гг. XIX в. //Тр. РІн-та нсторнн АН БССР. Мн., 1958. Вып. 3. С. 123 124.
68 Копюхова Т. А. Крестьянское двнженне в государственной деревне Впленской н Ковенской губерннй в пермод реформы П. Д. Кнселсва // Ежегодннк по аграрной нсторнм Восточной Европы 1966 г. Таллнн, 1971. С. 415 418.
69 Неупокоев В. Л Позяцня П. Д. Кнселева... С. 61 71.
7 ,1 ДГА Літвы, ф. 378, 1846 г„ спр. 2000, арк. 1 3.
71 ПСЗ-ІІ. Т. 7. № 5468; ДГА Літвы, ф. 378, 1830 г., спр. 598, арк. 42-49.
72 НГАБеларусіўГродне, ф. 5, воп. 1,спр. 2,арк. 2;спр. 61 ;ф. 31, воп. 8,спр. 6.
” Неупокоев В. Н. Крестьянскнй вопрос в Лнтвс... С. 80 83.
74 ДГА Літвы, ф. 378, 1844 г., спр. 1527, арк. 1 2, 29.
75 НГА Беларусі ў Гродне, ф. 31. воп. 2, спр. 123, арк. 1 3, 70, 184. 223, 276281; ДГА Літвы. ф. 378, 1831 г., спр. 434, арк. 2.
76 Журнал Ммнмстерства государственных нмушеств. 1862.№ 12.C. 165-166.
77 Гл.: Неупокоев В Н Крсстьянскнй вопрос в Лнтве... С. 63 64, 77, 80.
78 Гл.: Семевскйй В. Н. Крестьянскнй вопрос в Росснм в XVIII н первой половнне XIX века. Спб., 1888. Т. 2. С. 445 446, 449 450, 460; Богословскйй М. М. ГосударственныскрестьянепрпНнколаеІ //РІсторняРоссннвХІХ веке.Спб., 1907.Т. І.С. 255.
” Паўловіч Э. Наваградак у першай палове XIX стагодзьдзя // Спадчына. 1994. №6. С. 121.
8 ,1 Королева Е. Г Чнсленность н структура сельского населення Белорусснн в концс XVIII первой половнне XIX в. // Сельское хозяйствон крестьянство Беларусн (Матерналы науч. конф., 27 -29окт. 1989 г.,г. Гомель). Мн., 1991. С. 123 — 124; Гісторыя сялянства Беларусі: У 3 т. Мн., 1997. Т. І.С. 275-276.
81 Гл.: Сушынскі Я. Аб гандлі людзьмі па Магілёўшчыне // Магілёўшчына. Магілёў, 1927. Т. 1. С. 35-43.
82 Белоруссня в эпоху феодалнзма. Т. 3. С. 247.
85 ПСЗ-І.Т. 35. №27316.
84 ПСЗ-І. Т. 37. № 28778; Т. 38. № 29232, 29418; Т. 39. № 29858, 30086 і інш.
85ПСЗ-ІІ. Т. 10. №8187.
86 Гл.: Улаіцйк Н. Н. Введенне обязательных ннвентарсй в Белорусснн н Лнтве // Ежегодннк по аграрной нсторнн Восточной Европы 1958 г. Таллнн, 1959. С. 256 277.
87 Эпоха Ннколая I. М., 19! 1. С. 161.
т Заблоцкйй-ДесятовскішА. П. ГрафП. Д. Кнселсвн его время. Спб., 1882. Т. 4. С. 158.
89 Белоруссля в эпоху фсодалнзма. Т. 4. С. 257.
9 ,1 РДВГА, ф. 395, воп. 293, 1857 г„ спр. 170, арк. 37 37 адв.
91 Тамсама, арк. 219219 адв.; Крестьянское двнженне в Росснн в 1857 мае 1861 гг.: Сб. документов. М., 1963. С. 61 63, 105106.
92 ДАРФ, ф. 109. 4 эксп., 1860 г., спр. 230, арк. 2.
” Крестьянское двнжеіше в Росснн в 1857 мае 1861 гг. С. 259 261, 538.
94 ДАРФ, ф. 109, воп. 3, спр. 1923, арк. 8, 12.
Г л а в a 2
РАЗДАЧЫ I ПАПАЎНЕННІ ДЗЯРЖАЎНАЙ ВЁСКІ
Дзяржаўныя сяляне вядомы на Беларусі яшчэ з часоў Вялікага княства Літоўскага. Аграрная рэформа Жыгімонта П Аўгуста (так званая валочная памсра), што ажыццяўлялася з сярэдзіпы XVI ст., прывяла да канчатковага замацавання ў якасці дзяржаўпых прыгонных самых разнастайных катэгорый (былых волыіых сялян-абшчышіікаў, чэлядзі нявольнай, сялян-слуг), якія пражывалі на землях, што належалі вялікаму князю як носьбіту дзяржаўнай улады. У 1590 г. велікакняжацкі дамен быў падзелены на староствы і эканоміі. Эканоміі буйныя феадальныя гаспадаркі прызначаліся для задавальнення патрэб двара (стала) і знаходзіліся пад непасрэдным кіраваннем каралеўскай адміністрацыі. Маса пераважна драбнейшых гаспадарак сгаростваў, што заставаліся ў казённым всдамстве, аддаваліся ва ўтрыманне шляхціцам, радзей здаваліся ў арэнду. Уласнасць тых і другіх маёнткаў пры гэтым захоўвалася за дзяржавай.
КНІГІ ОНЛАЙН
