КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
На вечкі пераплётаў нярэдка мацаваліся металічныя жукавіны (на іх кніга ляжала), нарожнікі (на куточках пераплёту), дэкаратыўныя элементы. Яны выконвалі не толькі эстэтычную функцыю, але і ахоўвалі пераплёт ад пашкоджанняў. Вялікую ролю ігралі таксама зашчапкі для трывалага мацавання кнігі ў закрытым стане. Яны таксама выратоўвалі яе ад лішняй дэфармацыі, пранікнення ў яе вільгаці, аказвалі супраціўленне агню падчас пажараў. Арыгінальным варыянтам пераплёту невялікіх кніг для зручнага нашэння іх з сабою з’яўляюцца так званыя паясныя кнігі. У верхняй іх частцы скура не абразалася, а пакідалася, каб за яе можна было браць рукою ці прывязваць да пояса. Часам пры пераплёце ў адзін том збіралася адразу некалькі кніг, блізкіх паводле зместу, аўтарства ці іншых прычын. Такія зборнікі некалькіх розных выданняў у адным пераплёце называюцца канвалютамі. Некаторыя заможныя ўладальнікі кніг залацілі іх абрэзы або замаўлялі прыгожую расфарбоўку на абрэзах выданняў. На вялікі жаль, большасць выданняў Скарыны захавалася ў пазнейшых пераплётах 18—19 стагоддзяў. Найстарэйшы з вядомых нам пераплётаў захаваўся на канвалюце з 11 пражскіх выданняў беларускага першадрукара, які захоўваецца сёння ў нямецкім горадзе Гёрліцы. Гэты пераплёт зроблены ў 16 стагоддзі і, магчыма, яшчэ ў часы працы Францыска Скарыны. Яго драўляныя дошкі абцягнуты скурай і аркушам пергаменту са старога лацінскага рукапісу, што надае кнізе дадатковую ўрачыстасць. Яшчэ адзін старажытны пераплёт, выраблены ў 1545 годзе, на жаль, не захаваўся. Ён належаў Пскоўскаму гісторыка-археалагічнаму музею і знік у гады Другой сусветнай вайны. Пераплёт быў выкананы заходнееўрапейскім майстрам з дошак, апраўленых у скуру з цісненнем. На ім былі адціснуты біблейскія сцэны і персанажы ў суправаджэнні тэкставых подпісаў. Еўрапейскі металічны пераплёт Сьёнскага Евангелля, выкананы ў 1180—1200гадах Скураны пераплёт 16 стагоддзя, знойдзены пры раскопках у Вільні Жукавіны на заднім вечку выдання Скураны пераплёт выдання Скарыны з фондаў Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі Чырвоны скураны пераплёт выдання Скарыны са срэбным цісненнем Пераплёт паясной кнігі Найбольш старажытны беларускі пераплёт на выданнях Францыска Скарыны датуецца 16—17 стагоддзямі і сёння захоўваецца ў Расійскай дзяржаўнай бібліятэцы. Аднак з-за актыўнага выкарыстання старыя пераплёты часта замяняліся на больш новыя. Таму большасць вядомых сёння пераплётаў зроблены для выданняў Скарыны ў 19 стагоддзі па замове Пецярбургскай публічнай бібліятэкі, Маскоўскага публічнага і Румянцаўскага музеяў і такіх збіральнікаў, як Фёдар Талстой, Іван Царскі, Аляксей Касцерын, Міхаіл Пагодзін. Некаторыя з іх імітуюць старыя пе- Пераплёт з залатым дэкаратыўным і шрыфтавым цісненнем раплёты, але найчасцей выраблены з кардону, абцягнутага скурай з залатым цісненнем. Часам кардон абклейваўся тканінай або форзацнай “турэцкай” паперай з мармуровым узорам. Але некаторыя з пераплётаў аздоблены вельмі раскошна. Во|Ш-_ й®Ж8 М^^В! ||B|l||||||pjW|M||||^^ СПАДЧЫНА СКАРЫНЫ Нягледзячы на тое, што менавіта беларуская зямля нарадзіла першага ўсходнеславянскага друкара і выдаўца, на яго радзіме амаль не засталося выдадзеных ім кніг — спадчыны асветніка. Прычын для гэтага было больш чым дастаткова: шматлікія войны, паўстанні, пажары прывялі да страты вялікай часткі нацыянальнай кніжнай спадчыны альбо яе вывазу за межы краіны. Урэшце актыўнае выкарыстанне кніг першадрукара ў Беларусі на працягу некалькіх стагоддзяў прывяло да таго, што многія з іх знасіліся, спарахнелі і былі заменены навейшымі біблейскімі і царкоўнымі выданнямі. У той жа час мы добра ведаем, што ў Беларусі выданні Францыска Скарыны зберагаліся і выкарыстоўваліся ад часу іх апублікавання. Паводле меркавання даследчыкаў, кнігі Скарыны былі ў распараджэнні многіх членаў віленскага магістрата і заможных жыхароў Вільні (у прыватнасці Багдана Онкава, Якуба Бабіча, Юрыя Адверніка), якія падтрымлівалі яго пачын. У той жа час пражскія і віленскія выданні Францыска Скарыны пачалі выкарыстоўвацца ў многіх беларускіх храмах і манастырах (напрыклад, у Супраслі, Жыровічах і інш.), а таксама з'явіліся ў асабістых кнігазборах пра- васлаўных і ўніяцкіх святароў і іерэяў. Яны былі таксама добра вядомыя многім пазнейшым друкарам і выдаўцам, якія запазычвалі некаторыя формы кніжнага афармлення, прадаўжалі мастацкія і асветніцкія традыцыі славутага палачаніна. Выданні беларускага першадрукара не толькі захоўваліся ў айчынных кнігазборах, але і распаўсюджваліся ў выглядзе рукапісных копій. Так, у 1543 годзе па распараджэнні пінскага і кобрынскага старосты Івана Міхайловіча пісцом Парфёнам быў перапісаны пражскі Псалтыр. Аднак у канцы 18 — 19 стагоддзі з Беларусі былі вывезены апошнія экзэмпляры выданняў Францыска Скарыны. Часцей за ўсё яны траплялі ў дзяржаўныя зборы ў Вільні, Пецярбургу, Маскве або ў шматлікія прыватныя калекцыі. У выніку ў пачатку 20 стагоддзя ў Беларусі не засталося ніводнай кнігі нашага слыннага земляка. У 20 стагоддзі пачалася праца па вяртанні гэтай спадчыны на радзіму. У самым пачатку 1920-х гадоў у Мінску была створана Дзяржаўная і ўніверсітэцкая бібліятэка Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі (сёння — Нацыянальная бібліятэка Беларусі). Тады ж айчыннымі вучонымі і супрацоўнікамі бібліятэкі распачаліся пошукі выданняў асветніка. Помнік Францыску Скарыну перад будынкам Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі Вялікім штуршком у гэтым кірунку стала святкаванне ў 1925 годзе 400-годдзя беларускага кнігадрукавання. Менавіта тады бібліятэка набыла калекцыю з 10 кніг Францыска Скарыны, якія раней належалі ленінградскаму бібліяфілу В. Камарніцкаму. Сярод іх Кніга Іова, Кніга Ісуса Сірахава, Кніга Эклезіяста, Кніга Прамудрасці Божай, чатыры Кнігі Царстваў, Кніга Песня песняў. У той жа час, верагодна, былі набыты рукапісная копія Кнігі прарока Данііла і два рукапісныя спісы Кнігі Іова, створаныя ў 19 стагоддзі. Для гэтых выданняў былі створаны спецыяльныя ўмовы захоўвання. Але падчас Другой сусветнай вайны кнігі былі вывезены з Беларусі ў Берманію і маглі ўжо ніколі не вярнуцца назад, як і многія іншыя назаўсёды страчаныя кніжныя помнікі. Аднак тут беларусам пашанцавала і здавалася б назаўсёды страчаныя выданні Францыска Скарыны былі здабыты зноў. Па ўспамінах супрацоўнікаў бібліятэкі, якія займаліся разборам эшалона з кнігамі, вернутымі на Радзіму, іх знаходка была сапраўдным шчасцем. Пасля завяршэння вайны ў бібліятэцы была зроблена спроба рэстаўрацыі двух выданняў Скарыны — Кнігі Эклезіяста і Кнігі Прамудрасці Божай, але не хапіла неабходнага вопыту і матэрыяльных сродкаў. У выніку выданням магла быць нанесена большая шкода, чым карысць. У гэтай сувязі ў 1990 годзе была праведзена новая рэстаўрацыя, якая мела на мэце прадухіліць наступствы працы папярэднікаў. У той жа час сучасныя тэхналогіі прадугледжваюць мінімальны ўплыў на арыгінал і замену рэстаўрацыі навуковай кансервацыяй. Сёння выданні беларускага першадрукара як найвялікшая каштоўнасць захоўваюцца ў Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі. Яны ўнесены ў спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь і ахоўваюцца на дзяржаўным узроўні. Для таго каб павялічыць шансы шырокай публікі пазнаёміцца з кніжнай спадчынай, у новым будынку Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі адчыніўся сучасны Музей кнігі. Тут створаны найлепшыя ўмовы захоўвання і экспанавання, і кожны наведвальнік мае магчымасць на ўласныя вочы пабачыць першыя беларускія кнігі. I ўсё ж у Беларусі зберагаецца толькі невялікая частка захаваных выданняў Францыска Скарыны (а іх у свеце налічваецца болын за 500). У гэтым кантэксце вялікае значэнне мае справа пошуку і вяртання кніжнай спадчыны беларускага перша- друкара ў дзяржаўныя бібліятэчныя зборы нашай краіны. Праца ў гэтым напрамку вядзецца ўжо даволі даўно. Нягледзячы на ўнікальнасць гэтых выданняў і выключную рэдкасць з’яўлення іх у продажы, можна набываць іх у прыватных уладальнікаў. За апошнія пятнаццаць гадоў такая магчымасць узнікала некалькі разоў. Аднак недастатковае фінансаванне (бібліятэка з’яўляецца дзяржаўнай некамерцыйнай арганізацыяй) не дазволіла рэалізаваць гэта імкненне. 3 іншага боку, пазітыўнай тэндэнцыяй апошняга часу стала ўмацаванне беларускага прыватнага сектара, які зацікавіўся нацыянальнымі каштоўнасцямі. У выніку сёння Скарынавы кнігі маюцца і ў прыватных уладальнікаў нашай краіны. У любым выпадку трэба разумець, што рэальнае вяртанне першадрукаў Скарыны магчыма ў вельмі абмежаваным маштабе. У гэтай сітуацыі неабходна шукаць іншыя захады па вяртанні спадчыны знакамітага палачаніна ў навуковы і грамадскі ўжытак беларусаў і іх еўрапейскіх суседзяў. Адным з такіх шляхоў уяўляецца часовае вяртанне арыгінальных выданняў Скарыны ў Беларусь падчас кніжных выставак і іншых мерапрыемстваў. Такую практыку ўпершыню распачала Нацыянальная бібліятэка Беларусі ў 2012 годзе выстаўкай адзінаццаці пражскіх выданняў Бібліі Францыска Скарыны са збораў бібліятэкі Верхнялужыцкага навуковага таварыства (горад Гёрліц, Германія). Падобныя Выданні Францыска Скарыны ў Музеі кнігі Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі экспазіцыі замежных збораў запланаваны на бліжэйшыя гады. Яшчэ адным альтэрнатыўным кірункам з’яўляецца віртуальная рэканструкцыя спадчыны Скарыны і прадастаўленне шырокай аўдыторыі доступу да яе праз выкарыстанне сучасных інфармацыйных тэхналогій. Работа ў гэтым напрамку была распачата ўжо даволі даўно, але паўнацэннае афармленне яна атрымала ў другім дзесяцігоддзі 21 стагоддзя. Сёння сістэматычна праводзяцца работы па выяўленні, вывучэнні, правядзенні экспертызы і стварэнні навуковага апісання выданняў з замежных збораў, іх алічбоўка, распрацоўваецца праграмнае забеспячэнне электроннай бібліятэкі і ствараецца матэрыяльна-тэхнічная база. Дзякуючы ўзаемадзеянню Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі са сваімі замежнымі партнёрамі ўжо атрыманы лічбавыя копіі каля 200 кніг першадрукара. У якасці альтэрнатыўнага шляху вяртання спадчыны Францыска Скарыны можа быць разгледжана факсімільнае ўзнаўленне яго выданняў, якое на самым высокім навуковым і паліграфічным узроўні сёння ажыццяўляецца Нацыянальнай бібліятэкай Беларусі сумесна з банкам БелВЭБ. Гэты праект, разлічаны на пяць гадоў (2013—2017), завершыцца першым поўным узнаўленнем усіх выданняў беларускага першадрукара. Асновай гэтай справы сталі электронныя копіі кніг Францыска Скарыны, што захоўваюцца ў бібліятэках і музеях Беларусі, Германіі, Расіі, Украіны і іншых краін. Факсімільныя выданні з максімальнай паўнатой узнаўляюць усе асаблівасці арыгіналаў. Для лепшага разумення сутнасці і значэння спадчыны беларускага першадрукара кожная з яго кніг выходзіць у суправаджэнні навуковых каментарыяў, а таксама з перакладамі яго прадмоў і пасляслоўяў на беларускую, рускую і англійскую мовы.