Галенчыны «Я», альбо Планета Цікаўных Хлопчыкаў
Раіса Баравікова
Выдавец: Юнацтва
Памер: 134с.
Мінск 1990
— У-ух ты! Які конь!.. Як птушка!..— Андрэйка салодка пацягнуўся ў ложку, саскочыў з яго і заскакаў, запляскаў у ладкі.— Эх, галава!.. Я ж быў разведчыкам!.. Я ж вяртаўся з задання!.. 3 самага сапраўднага... баявога!
— Ну-ну, разведчык,— у пакой увайшла Maili,— хутчэй на кухню бяжы, там столькі ласункаў!.. Пачакай, апраніся, дзед Ігнась з вёскі прыехаў!
— Дзед Ігнась? — перапытаў Андрэйка і хуценька пачаў апранацца.
Калі ён зайшоў на кухню, бацька з дзедам Ігнасем пілі чай.
— Ах, мой унучак!.. Вырас!.. Як ты вырас!.. Хутчэй жа ідзі сюды, я абдыму цябе...
Андрэйка засаромеўся. Неяк спадылба зірнуў на дзеда і падышоў бліжэй, паспеўшы, аднак, зірнуць на стол, дзе ляжалі пірагі з макам, цукеркі, пернікі, сыр... Тут Андрэйка зморшчыўся: гэты сыр нагадаў яму трохкутнік, які так старанна Рыгор Іванавіч малюе на дошцы.
А дзед ужо абдымаў яго, ляпаў па плячы:
— Добры хлопец!.. Далібог, добры!.. Ну, а як школа?
— Нічога...— адказаў за Андрэйку бацька.— 3 арыфметыкай трохі не ладзіць, ды яны ўсе хлопцы такія.
— Адным словам, разведчыкі! — з калідора пачуўся голас маці.— Днём у школу, а ноччу ў разведку ходзяць!
Дзед Ігнась зарагатаў. Засмяяўся і бацька. Андрэйку здалося, што з яго кпяць. Ен ірвануўся наперад, прыкрыў твар рукою і выбег з кухні...
3 раніцы імжыла. Але вось выбліснула сонца. Промні заскакалі па дахах, засвяціліся шыбы, здавалася, нават машыны на прамым, як страла, праспекце пачалі рухацца больш жвава, нібыта іх казыталі праменьчыкі.
Андрэйка размахваў партфелем, глядзеў пад ногі, не звяртаючы ніякай увагі ні на машыны, ні на каляровую рэкламу магазінаў. Ен думаў...
— Смяюцца... Падумаеш — даро-ослыя!.. «Адным словам, разведчыкі!..»— успомніў ён словы маці.— А паглядзелі б на сябе!.. Вунь ужо трэці месяц на заводзе дзядзька Коля на першым месцы. А бацька... толькі на другім! А яшчэ абяцае... А дзед?! Што ён?! — Андрэйка гатовы быў заплакаць.— Вунь, у Санькі Пятрова вось гэта дзед!.. Капітан! Санька летам на мора паедзе. А што мой?.. Вартаўнік! Са стрэльбай ля
3 Зак. 1858
65
калгаснага саду начамі сядзіць. А хлопцы ўсё роўна грушы трасуць, сам расказваў... Хай з сябе пасмяецца!
Так разважаючы, Андрэйка падыходзіў да школьнай брамы. '
«Капятан, кагштан, улыбннтесь, ведь улыбка — это флаг корабля...»— пачулася пад самым вухам у Андрэйкі. Так і ёсць! — старэйшы брат Пятрова. А вунь і Санька — следам...
— Чаму не выходзіў у двор? — Санька ўжо крочыў побач.— Я й цябе запісаў у «флацілію». Будзем «змагацца» з першаклашкамі з пятага дома...
— Дзед мой прыехаў,— сумна адказаў Андрэйка.
— Дзе-е-ед?!
Хлопчыкі ўзыходзілі на школьны ганак.
— Адкуль?.. Можа, таксама капітан? — Саньку карцела пачуць штосьці незвычайнае.
— 3 вёскі... Дзед Ігнась! — Андрэйка хацеў сказаць «вартаўнік ён», ды не сказаў, толькі адмоўна крутнуў галавою: маўляў, не капітан!.. I прапала цікавасць у Пятрова да Андрэйкавага дзеда. Ен імкліва кінуўся да гардэроба... I Андрэйка таксама пачаў распранацца. А цёця Нюра ўжо націскала на званок... Пачыналіся заняткі.
У класным пакоі Рыгор Іванавіч, настаўнік другога «Б», сядзеў за сталом. Стаяла такая цішыня, што, здавалася, можна было пачуць ды-
ханне кожнага вучня. Дзіўны, незвычайны ўрок праводзіў Рыгор Іванавіч, ён так і сказаў:
— Сёння, дарагія мае хлопчыкі і дзяўчынкі, я хачу пагаварыць з вамі пра мужнасць...
Андрэйка на нейкае імгненне прыжмурыў вочы... «Неба палымнела. Уздрыгвала зямля ад далёкіх гарматных выбухаў. Час ад часу над лесам узлятала зялёная ракета. Андрэйка імчаў на кані, распараны, разагрэты. Займала дых, не хапала паветра. Страху не было, толькі жаданне:
— Хутчэй!.. Хутчэй да сваіх!»
— ...У атрадзе партызаны звалі яго Няўлоўны,— пачуў Андрэйка голас настаўніка.— Самыя цяжкія заданні камандаванне атрада даручала яму, і ён заўсёды іх выконваў. I вось аднойчы, калі Няўлоўны быў на чарговым заданні, у вёсцы, якую занялі фашысты, нехта з сувязных сказаў яму, што ворагі схапілі разведчыка, маленькага хлопчыка. Няўлоўны не ведаў яго. Хлопчык быў з іншага атрада. Ды якая розніца! Адчайная думка завалодала Няўлоўным. Ен вырашыў выратаваць хлопчыка. Праз таго ж сувязнога даведаўся, дзе трымаюць маленькага разведчыка...
Рыгор Іванавіч зрабіў паўзу... Позіркам абвёў вучняў. У класе — цішыня. Гараць вочы хлопчыкаў і дзяўчынак. I зноў здалося Андрэйку: «...У адно імгненне конь напружыўся, заржаў, і ўжо не конь пад ім, а птушка з пунсовы-
мі крыламі, якая імчыць яго над зямлёй. Андрэйка чуе, як пяюць травы, нібыта дзівосныя бомы, раса перакатваецца з галінкі на галінку, a ў рукі... Андрэйкавы рукі плыве вясёлка!.. Адхінуўся і...» — зноў пачуў голас Рыгора Іванавіча:
— Няўлоўны дачакаўся цемры. Агародамі падышоў да хаты, дзе знаходзіўся хлопчык. Ударам нажа «зняў» вартавога... Імкліва кінуўся ў дзверы.
Хлопчыка ён знайшоў за перагародкай, якая раздзяляла хату на два пакоі.
— Бяжы! — сказаў на адным дыханні.
— He, дзядзечка!.. Не!..— заўпарціўся хлопчык.— Я толькі з вамі...
— Бяжы! — крыкнуў Няўлоўны.— Да лесу!.. Я прыкрываць цябе буду!
I хлопчык пабег...
Следам за ім з хаты выбег і Няўлоўны.
Калі фашысты паднялі трывогу, калі засакаталі кулямёты, зашугалі ракеты ў неба, Няўлоўны з хлопчыкам былі каля самага лесу...
Ноччу ісці ў лес фашысты не рызыкнулі.
Рыгор Іванавіч уздыхнуў, чамусьці паглядзеў на гадзіннік. Як заварожаныя вучні глядзелі на свайго настаўніка, нібыта чакаючы ад яго яшчэ нечага, і ён загаварыў ізноў:
— Дык вось, дарагія мае хлопчыкі і дзяўчынкі! Тым хлопчыкам быў я!..— клас уздыхнуў, a Рыгор Іванавіч працягваў: — Што ж тычыцца
Няўлоўнага, дык ён павінен быць зараз у школьным калідоры, і неўзабаве вы пабачыце яго, і ён вам яшчэ шмат чаго раскажа.
Настаўнік падышоў да дзвярэй, расчыніў іх, на твары з’явілася радасная ўсмешка:
— Ігнат Мікалаевіч, заходзьце. Мы чакаем....
I калі ў класны пакой увайшоў высокі чалавек у сялянскай вопратцы, з сівымі скронямі і ўсмешлівым позіркам, Андрэйка ўскочыў з парты.
— Дзед Ігнась! — закрычаў ён і кінуўся да яго...
* * *
Увесь час, пакуль Галенка расказвала сваё апавяданне, самы маленькі з цікаўных хлопчыкаў думаў: «I адкуль гэта вядома Галенцы, што ўсе хлопчыкі мараць пра подзвігі?» Гэтая думка з’явілася ў яго таму, што самы маленькі з цікаўных хлопчыкаў, сапраўды, марыў пра подзвіг. Ён жыў на вуліцы Вішнёвых Дажджоў, і калі гэтыя дажджы пачыналіся, усе цікаўныя хлопчыкі, якіх толькі ведаў самы маленькі з іх, падстаўлялі свае кубачкі пад буйныя кроплі і потым з задавальненнем пілі салодкі вішнёвы сок, задаволеныя і сабой, і сваёй планетай. I ён — самы маленькі з цікаўных хлопчыкаў — цяпер марыў пра тое, як яны аднойчы пападуць у бязмежны Космас да яшчэ невядомых планет і абавязкова
наблізяцца да планеты Блакітная Зорка. I, безумоўна, наведаюць яе. I тады самы маленькі з цікаўных хлопчыкаў зможа ў любы момант паказаць сваю смеласць, вернасць і адданасць дзяўчынцы Галенцы, якая жыве на гэтай планеце і вось ужо некалькі гадзін расказвае ўсім цікаўным хлопчыкам надзвычай цікавыя гісторыі...
Галенка тым часам расказала сваё апавяданне, і якраз у гэты момант да самага маленькага з цікаўных хлопчыкаў звярнуўся самы старэйшы:
— А я ведаю, пра што ты думаеш!
— Пра што? — пацікавіўся самы маленькі.
— Табе вельмі хочацца апынуцца на планеце Блакітная Зорка і хочацца паказаць дзяўчынцы Галенцы, які ты смелы, рашучы і высакародны.
— Як ты здагадаўся? — здзівіўся самы маленькі з цікаўных хлопчыкаў, на што самы старэйшы адказаў:
— Я не здагадаўся, я проста ведаю...— і ён не дадаў самага галоўнага, таго, што яму таксама вельмі хацелася апынуцца на планеце Блакітная Зорка, каб дзяўчынка Галенка пры выпадку змагла падзівіцца і яго смеласці.
А дзяўчынка Галенка нечакана сказала:
— Смеласць жыве ў кожным чалавеку, проста ў некаторых людзей яна вельмі і вельмі маленечкая і ніколі не вырастае ў тую смеласць, якая робіць чалавека мудрым і справядлівым.
Такія людзі заўсёды ўсяго баяцца і ніколі не становяцца героямі.
I Галенка пасаромелася прызнацца, што яна бачыць усіх цікаўных хлопчыкаў вельмі смелымі, яна толькі сказала:
— Ведаеце, я люблю людзей мужных, разумных і кемлівых.
I да гэтых сваіх слоў Галенка яшчэ хацела дадаць, што яна бачыць і сябе мужнай і кемлівай, але замест гэтага сказала:
— Вы хочаце паслухаць казку пра смелага кемлівага чалавека? Яе мне таксама расказала мая бабуля. Я кожнае лета езджу да яе ў вёску, і калі б усе тыя казкі, якія яна ведае, скласці разам, дык атрымалася б вялікая-вялікая кніжка,— і, не чакаючы згоды цікаўных хлопчыкаў, Галенка пачала расказваць казку
Пра майстра
Дзве Залачоныя Дужкг
Ён спачатку зусім не быў майстрам. Ен быў самым звычайным падлеткам — сынам аднаго старога хворага чалавека — і разам з бацькам хадзіў з двара ў двор, каб наняцца хоць на якую работу, таму што было гэта вельмі і вельмі даўно,
яшчэ ў тыя часы, калі на зямлі жылі злосныя каралі і добрыя бедныя людзі...
Той дзень, з якога і пачынаецца гэтая казка, завяршыўся летнім цёплым адвячоркам. Сонца хавалася за непраходны лес, на ўскраі якога бацька гаварыў сыну:
— Чуе маё сэрца,сынок, што паміраю я... Нічога не магу пакінуць табезакрамя слоў: будзь заўсёды разумным і спагадлівым, хай ніколі не пакідае твой розум кемлівасць, а дабрыня — тваё сэрца.
Сказаў гэтыя словы бацька і памёр. А сын, паплакаўшы ўволю, пахаваў бацьку і заспяшаўся ў напрамку вялікага горада, баючыся, што
4 Зак. 1858
73
ноч застане яго каля страшнага лесу. I хіба мог ён ведаць, што ў тым вялікім горадзе, да якога ён спяшаўся, амаль у той самы момант паміраў знакаміты чалавек, якога ўсе людзі звалі майстар Дзве Залачоныя Дужкі, і вельмі паважалі яго, і ганарыліся ім, таму што майстар вырабляў акуляры з дзвюма залачонымі дужкамі. I такіх акуляраў яшчэ не было нідзе на свеце, толькі ў тым каралеўстве. He менш за астатніх ганарыўся ім і сам кароль. Але гаворка зараз не пра тое. Справа ў тым, што, паміраючы, майстар Дзве Залачоныя Дужкі гаварыў сваім блізкім:
— Чуе маё сэрца, паміраю я... I няма ў мяне ні дачкі, ні сына, але ёсць дом і майстэрні, дзе я вырабляю свае акуляры. Усё гэта я перадаю таму чалавеку, хто першым увойдзе ў наш горад пасля маёй смерці.
КНІГІ ОНЛАЙН
