Гарадзенскі палімпсест 2011
Асоба, грамадства, дзяржава. XV - XX стст.
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 384с.
Мінск 2012
Do majqtku Czeszczewlany nalezato uroczysko Szczerbinicze, potozone za rzek§ Rusot^, wies Bassaraby potozone Niemnem przy wotosci Perstunskiej. Granica ddbr monasterskich potozonych wokdt tej wsi stykata si^ z granic^ ziem Wottowiczow, a drugiej strony z ziemiq «popow Bielskich»48. Dokument Prusinowskiego opisuj^cy granice maj^tku Czeszczewlany pomogt rozpocz^c porz^dkowanie spraw maj^tkowych monasteru w Grodnie.
Klemens Hodkiriski energicznie zabrat si^ do pracy. Rozpoczqt dzielo restauracji cerkwi i zabudowari klasztornych. Kontynuowal rowniez porz^dkowanie spraw maj^tkowych. W 1592 roku wyprosit u krola Zygmunta III list przywilej, potwierdzaj^cy juz posiadany przez klasztor maj^tek i nadaj^cy mu nowe dobra, w zamian^. Potwierdzenie dotyczylo gruntow nadanych jeszcze przez krolow Aleksandra i Zygmunta Augusta, potozonych nad rzek^ Sokotd^. Monaster uzyskat w ten sposob potwierdzenie wtadania 36 wtokami lasu i sianoz^ci. W przywileju krolewskim czytamy: «Водле наданйя ку церквй святых мученйк Борйса й Глеба Городенское у пуіцй нашое господарское Молавское й перстунское державцй нашй тамошнй уходов метй забороняют й от многйх лет людем того монастыря бортей старйх подбйратй й робйтй новых не допуіцают (...) про то мы господар для бопьшого мйру монастырского з державцамй нашймй в томже местцу где грунту й сеножатей бортнйков монастыря тогож (...) четыре волокй над рекою Соколдею зостает, волок трйдцать шесть лесу сеножатей над рекою Соколдею назначаем й сйм лйстом вечне запйсуем в замену уходов во всей пуіце наданых (...) лес дворца Чешчевского от урожоного Пйрского й йные землй ку тое церквй й монастырю (...) належачйх же за непйльностю прошлых йгуменов того монастыря от йных позаймованые а йз волок поповскйх до дворца Чешчевского належачйх что попы людям обіцйм неналежне позаводйлй (...) mo й о том правне доходйть позваляем»т. List datowany byt na 6 sierpnia i otwierat drog^ do odzyskania maj^tku klasztornego na drodze s^dowej. Ziemie dane w zamian^ byty tez zadoscuczynieniem za utracone przez monaster dobra. Przywilej krolewski oznaczat rowniez, ze monaster uzyskuj^c nowe ziemie stracit prawo do posiadania nowych uchodow i barci w lasach krolewskich nad Sokotd^. Zachowat jednak prawo do korzystania z tych, ktore istniaty przed wydaniem listu krolewskiego.
Z inicjatywy Klemensa Hodkinskiego w 1593 roku po interwencji Dyrnitra Chaleckiego, podskarbiego WKL do monasteru przybyli wojewoda nowo-
grodzki Teodor Skumin oraz sekretarz i rewizor krolewski Grzegorz Dzielnicki. Dokonali oni nowego rozgraniczenia gruntow monasterskich. Dokument wydany w tej sprawie nosit dat^ 20 pazdziernika 1593 r. Na mocy tego rozgraniczenia monaster uzyskat potwierdzenie, co do wlasnosci i uzytkowania ziem lezqcych wokot niego. W dokumencie podpisanym przez Dzielickiego, rewizorzy stwierdzali: «от нас в одно местце зпучоных, огранйчоных й копцамй засыпаных, теперешнйй архймандрйт u no нем будучй архймандрйты Городенскйе тых грунтов коложанскйх й з вольным берегом рекй Немна ку церквй Божой спокойне держатй й ужйватй мают вечнымй часы. А в то ся подданыя корола его м. (...) нйчйм се уступоватй не мают. П на то есмы церквй Божой й державцом ее архймандрйтом Городенскйм дал сей мой комйссыйный лйст»50. Dokument Dzielickiego zostal potwierdzony odr^bnym pismem wojewody Teodora Skumina z Ц samq dat^. Stwierdzono w nim, iz jest on potwierdzeniem granic dobr monasterskich «po wieczne czasy, zgodnie z inwentarzem krolewskim wedtug pomiary Dybowskiego i Woyny». Dokumenty te zostaty potwierdzone przez Zygmunta III 20 maja 1596 r.51
Mnisi monasteru kotozskiego nie przyj^li unii brzeskiej w 1596 roku, chociaz Bohdan-Klemens Hodkinski podpisat si^ pod aktem unijnym. Monaster grodzienski dol^czyl do unii dopiero w 1635 r.52
Monaster sw. Borysa i Gleba w Grodnie ufundowany na «fali» fundacji nowych monasterow w Wielkim Ksi^stwie Litewskim pod koniec XV wieku, podobnie jak wi^kszosc prawostawnych osrodkow klasztornych przezywal w drugiej potowie XVI wieku okres kryzysu i powolnego upadku ekonomicznego i duchowego. Jest on jednak monasterem szczegolnym, bowiem pod koniec XVI wieku przetozonym tego monasteru zostal cztowiek energiczny, ktory w latach 90-tych XVI wieku rozpocz^t proces wydzwigania monasteru z jego trudnego potozenia. Dlatego w okres unii brzeskiej monaster grodzienski wszedt w stosunkowo dobrej kondycji.
1 Cerkiew sw. sw. Borysa i Gleba w powszechnej opinii traktowana jest obecnie jako najwyzsze osi^gni^cie «grodzienskiej szkoly architektonicznej. Natomiast okreslenie «kolozska», jak glosi tradycja, pochodzi od nazwy przedmiescia Pskowa i zostala nadana przez jericow pskowskich osadzonych tutaj w 1405 roku przez wielkiego ksi^cia litewskiego Witolda. H. Корчннскмй. Древняя Каложская церковь во ймя святых князей Борйса й Глеба в городе Гродне, Гродно 1908, s. 6; М. Walicki, Cerkiew sw. Borysa i Gleba na Kolozy pod Grodnem, Warszawa 1929, s. 2-7; B. Швсд, A. Госцеў, A. Дабрыян, Горадзен, Гродна 1996, s. 21-24; Память, Гродна, Ммнск 1999, s. 56; Ю. Гардзееў, Магдэбургская Гародня, Гародня; Wroclaw 2008, s. 72.
2 Археографйческйй сборнйк документов, относяіцйхся к ucmopuu Северо-Западной Русй (dalej: ASD), t. IX, Вмльна 1870, s. 413.
3 Архйв Санкт Петербургского йнстйтута ucmopuu Poccuu Россййской академйй наук (dalej: AIIRRAN), ф. П. Доброхотова, koL 52, op. 1, nr 47, k. 1; Акты, йздаваемые
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
Вйленскою комйссйею дляразбора древнйх актов (dale): AWAK), t. 1, nr 16, Вмльна 1865, s. 55-56; ASD, t. IX, s. 413-414; H. Корчннскнй. Древняя Каложская церковь, s. 6; Р. Borowik, Jurydyki miasta Grodna w XV-XVIII wieku, Suprasl 2005, s. 109.
AIIRRAN, ф. П. Доброхотова, koi. 52, op. 1, nr 47, k. 1; ASD, t. IX, s. 416. AIIRRAN, ф. П. Доброхотова, koi. 52, op. 1, nr 47, k. 1; ASD, t. IX, s. 417. ASD, t. IX, s. 416.
ASD, t. IX, s. 417.
Polski Stownik Biograficzny, t. II, Krakow 1936, s. 226-227.
ASD, t. IX, s. 418,419,423. Jozcf Jodkowski twierdzil, ze opiekunem klasztoru kolozskiego byi Michal Bohusz Bohowitynowicz, zmarly w 1530 roku, a data smierci, 1513 r., podana przez Kulczyckiego jest blydna. W mojej ocenie Jodkowski mylit siy, czyni^c z dwdch postaci ojca i syna jedn$. Nadania Bohowitynowicza na rzecz monasteru grodzieriskiego skonczyty siy w 1512 roku, a zatem rok przed smierci^. Jezeli Bogusz Bohowitynowicz, zmariby w 1530 roku, to dlaczego przez osiemnascie lat nie bytoby sladu jego opieki nad monastercm? Ponadto powoluj^c siy na Bonieckiego, Jodkowski prawdopodobnie zle odczytal (zinterpretowal) jego tekst. Okreslenie «przetajski» uzyte przez Bonieckiego odnosi siy do Bohusza Bowitynowicza ojca Michala Bohusza Bohowitynowicza. Bohusz Bohowitynowicz mianem «namiestnik przetajski» byt tez okreslony przez kronikarza Ignacego Kulczyckiego. J. Jodkowski, Swiqtynia warowna na Kolozy w Grodnie w swietle badan archiwalnych i archeologicznych dokonanych iv 1935 r., Grodno 1936, s. 57, przyp. 4. Zob. A. Boniecki, Herbarz Polski, t. 1, Warszawa 1899, s.381.
Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie (dalcj: BLAN), E 21-799. Na temat Pomiannikow i ich roli w kulturze monastycznej zob: A. Gil, Potnianyk chehnski. Z dziejow zaginionego zrodta do dziejow ziemi chelmskiej, «Rocznik Instytutu Europy Srodkowo-Wschodniej», R. 3, Lublin 2005, s.101-112; P. Chomik, XVI wieczne Pomianniki z monasterow Wielkiego Ksiystwa Litewskiego, w Chrzescijanskie dziedzictwo duchowe narodow stowianskich. Wokol kultur srodziemnomorskich, t. II, Historia:, j$zyk, kultura, pod red. Z. Abramowicz i J. Lawskiego, Bialystok 2010, s. 359-368.
AIIRRAN, ф. II. Доброхотова, koi. 52, op. 1, nr 47, k. 1; ASD, t. IX, s. 416.
BLAN, F. 273-4007, k. 1. AIIRRAN, ф. П. Доброхотова, koi. 52, op. 1, nr 47, k. 1.
BLAN E 273-4008, k. 1; ASD, t. IX, s. 417.
Litewskie Panstwowe Archiwutn Historyczne w Wilnie (dalej: LPAH), f. 634, op. 1, nr 58, k. 122; ASD, t. IX, s. 418.
AIIRRAN, ф. II. Доброхотова, koi. 52, op. 1, nr 47, k. 1; ASD, t. IX, s. 418.
AIIRRAN, ф. II. Доброхотова, koi. 52, op. 1, nr 47, k. 1; LPAH, f. 634, op. 1, nr 58, k. 122; ASD, t. IX, s. 419.
AIIRRAN, ф. П. Доброхотова, koi. 52, op. 1, nr 47, k. 1; ASD, t. IX, s. 420-421.
Акты, относяіцйеся к ucmopuu Западной Poccuu, собранные u йзданные Археографйческою комйссйею. (dalej: AZR), 1.1, nr 224, Санкт-Петербург 1846, s. 370.
AIIRRAN, ф. П. Доброхотова, koi. 52, op. 1, nr 47, k. 2; ASD, t. IX, s. 423.
AIIRRAN, ф. П. Доброхотова, koi. 52, op. 1, nr 47, k. 2; ASD, L IX, s. 423, AWAK, t. 1, s. 63-64.
Акты, оіпностцйеся к ucmopuu Южной u Западной Poccuu (dalej: AJZR), t. 1, nr 91, Санкт-Петербург 1862, s. 77.
O daninie tej byta mowa w poprzednim rozdziale. Skladato si^ na пц: dwadzicscia beczek m^ki, slodu pszenicznego, dwie beczki stodu jyczmiennego, trzy beczki zyta, dziesiyc serow i dzieza masla na rok. ASD, t. IX, s. 413.
Iwan Ostafijewicz Homostaj, marszatek gospodarski, podskarbi ziemski WKL, od 1551 r. wojewoda nowogrodzki. Oprocz kariery urzydniczej i dworskiej znany z gromadzenia d6br
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
ziemskich. Autor hash wspomina, ze zbudowat swoim kosztem cerkiew w Wilnie, lecz nie podaje кібц. Zmarl w 1558 r. A. Markiewicz, Hornostaj Iwan Ostafijewicz, PSB, t IX, Wroclaw-Warszawa-Krakow 1960-1961, s. 627-628; J. Wolff, Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Ksiestwa Litewskiego 1386-1795, Krakow 1885, s. 37
ASD, t. IX, s. 424.
Poczet Rodow w Wielkiem Ksifstwie Litewskiem w XV i XVI wieku, ulozyt i wydal A. Boniecki, Warszawa 1883, s. 381.
Data listu Makarego, okreslona w inwentarzu na rok 1492 r. jest bez w^tpienia datq bl^dn^. Rowniez zobowi^zanie spadkobiercow Hrynki nie mogio pochodzic z roku 1500. Sam autor inwentarza przyznawal zres/Ц, ze zachowany w archiwum monasterskim oryginal zobowi^zanie, ze wzgl^du na zty stan zachowania nie daje si^ odczytac. ASD, t. IX, s. 413-415; Poczet Rodow, s. 382.
ASD, t. IX, s. 425.
Ibidem.
AIIRRAN, ф. П. Доброхотова, koi. 52, op. 1, nr 47, k. 2; Archiwum Panstwowe w Krakowie, Archiwum Sanguszkow, teka 532/8; AWAK, L 1, s. 120-121; ASD, t. IX, s. 425.
КНІГІ ОНЛАЙН
