КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Яны ж сказалі, што Маруся ведзьма, па ёй відно, што горшае няма ва ўсёй Палтаве, што ўсім гэта ведама і што яна ж спявала і сама: «Ой, калі дзяўчына чорны бровы мае, то тая дзяўчына усе чары знае». Яна ж гэта няўрокам насурочыла, што пакалечыў Саўку Саўрадым. Умее перакінуцца ў сароку або выходзіць з коміна, як дым. - Панове суддзі, я перапрашаю, сказаў Гарбань і ўзяў папераў стос. - Каб суд не збілі з тропу, нагадаю вам сэнс абвінавачвання. Дык вось. Казак Бабрэнка, хрышчаны Рыгорам, адзіны сын шаноўнае ўдавы, якая бачыць Бог у гэткім горы, што не схіліць няможна галавы, чатыры леты будучы ў паходах, ні ў чым нідзе сябе не зганьбаваў Быў на Пыляве, і на Жоўтых Водах, і скрозь, дзе полк Палтаўскі ваяваў. А ўлетку вось вярнуўся ён дадому, дзе за вайну прыйшло ўсё ў заняпад, і, як належыць хлопцу маладому, увесці жонку ў дом свой быў бы рад. I вось, калі сабе нагледзеў роўню, а ведаў, пэўна, што і ён ёй люб, Грыцко пасватаў Галю Вішнякоўну з намерам браць з дзяўчынай гэтай шлюб. Чурай Маруся, што яго любіла, любіла, праўда, верна і даўно, тады яго ад рэўнасці забіла, падсыпаўшы атруту у віно. Свядома ўсё рабілася, ці хвіля змагла так цяжка розум засляпіць як ні было, а хлопец у магіле. Забойца ж перад намі во стаіць. Такая страшная, панове, справа. Няхай сумленне будзе стражам права! Параіўшыся, загадалі мы тады паклікаць Грыцаву нявесту. Вось Галя Вішнякоўна падышла, была пра ўсё распытана дыскрэтна і мякка, як асоба маладая, з пазбегам падрабязнасцей, якія маглі б шчэ больш душу ёй развярэдзіць. Яна таксама пад прысягай сцвердзіла, што так было, любіліся мы з Грыцам, пабрацца меліся... і вось... а тут... А што хадзіў да той ён чараўніцы, няпраўда гэта ўсё, панове суд. Яна ў яго ўвесь розум адняла, але было гэта даўно, калісьці. Калі яму нямілая была, то хто ж яго прысілуе: жаніся! Яна ж, дурная, нечага тапілася, а потым і занемагла, злягла. А я кажу: чаго ты прычапілася? Ці ты яго ва ўласнасць набыла? А ён такі, што ён брахаць не будзе. Грыцко не блуднік, хлопец з галавой. Ён сам казаў, што ўжо яе забудзе. У доме ў нас ён быў ужо як свой. Мы восенню збіраліся пабрацца. Адпомсціла, прапала і сама. Наш тата ўжо і на вяселле страціўся, а Грыц памёр... а Грыца ўжо няма... Аднак у гэткім разе будзем шчырыя, сказаў суддзя, бо тут не да прыкрас. Чаго ж тады у ноч сваёй канчыны ён быў-такі ў яе, а не у вас? Тады Вішняк, прыгнечаны такою абразай цяжкаю сваёй гасподы, прасіў больш не дапытвацца дачку. I сплаканую Галю спачувальна ў бабінец бабы адвялі, паколькі пры кожнай справе свой бабінец ёсць. Суддзя ўзняў вочы на падсудных лаву: А што забойца скажа нам на сё? Яна ні слова не сказала праву. Стаіць. Маўчыць. Адно глядзіць. I ўсё. Тады ўдава Бабрэнчыха устала перад усімі і вось так сказала: Маўчыць, бо сорам. Бачыў Усявышні. Я знаю ўсё, як быццам там была. Яна яго, распусніца, сумысна той ноччу зманам да сябе звяла. Такая ўжо стаіць маліцца можна. Ды гэткаю ўдалася ўжо яна, абліччам нібыта анёлак Божы, а вось душою чыста сатана. Калі б я вам усё тут расказала, што пра яе хто гаварыў каму! Бо ўжо ж яна ў Палтаве завязала свет хіба толькі Грыцу аднаму?! I раптам як дайшло да Гарбаня: А мо тут мела месца варажня? Чар-зелле нейкае ці прывароты, не змог асіліць хлопец іх і ўсё тут. Вось і зайшоў ад Галі да Марусі, паддаўшыся той д’ябальскай спакусе. А зелле рэч, як ведама, капрызная: тут яно чары, тут яно труцізна. Суддзя сказаў, што выпадкі былі. Камусь калісьці нешта падлілі. У справе той было ўсяго спаўна, і слёз праліта болей, чым даволі. I ўсё ж дасюль так і не ясна нам: ці не было чыёй тут злое волі? У гэткіх справах праўда і хлусня заўсёды поруч ходзяць, так і бойся. Я ж так мяркую: яд ці варажня была там, а забойства ёсць забойства. Гарбань сказаў, што так і ёсць яно. Вядома, што забойства. Шчэ й няцнота. I ён, Гарбань, дадаў бы шчэ адно: ёй трэба дзёгцем вымазаць вароты! (Дарэчы, варта будзе тут заўважыць, што дзёгцю, сапраўды, меў ён удосыць, паколькі ён, як потым стала ведама, «з каморы гарадское дзёгаць краў», за што і быў аддадзены пад суд. А да таго яшчэ ён войтам быў. I ўжо аж гетману Дзям’яну Мнагагрэшнаму ужо аж на палкоўніка Жучэнку паспеў яшчэ «крамолку» зрыхтаваць.) Пушкар сказаў: яно, вядома, так. He шанавацца дзеўчыне нягожа. Але ж і з Грыца добры быў гайсак. Тут, таварыства, дзёгаць не паможа. Бо незалежна, што ўжо там ён піў, якім намовам дадзена папуста, не хто ж, а Грыц дзяўчыну з шляху збіў. I там была любоў, а не распуста. Тады ўдава Бабрэнчыха азвалася: -1 трэба ж спляскаць гэткую ілжу! Яна самая Грыцу навязалася. Як гэта? А от зараз раскажу. Было то, людзі, на Пятра Капусніка, якраз на самы сонцапаварот. Я мела, людзі, сына не распусніка. Ёп шанаваў і хату, і гарод. Калі ж яна яго прычаравала, ён як здурнеў, адбіўся ўшчэнт ад рук. Хай вам раскажа Процык Кулявара, Сямён Капканчык і Рамашка Струк. Ён перастаў хадзіць на вечарніцы, не заўважаў дзяўчат, ні маладзіц. А ўсё хадзіў да тое чараўніцы, ох, нездарма іх топяць, чараўніц! Яна адных гадоў з Грыцком, панове. Пара ўжо галаву мець на плячах. Я й зелле ўжо варыла палыновае, каб мой Грыцко з маркоты не зачах. А ён знай там! Якраз перад паходам не спалася мне штось, як на бяду. Грыцко ўстае ды шусь каля гарода. А я ціхутка назіркам іду. I вось заходжу па той бок цыбулі. А далей луг, раздолле для пчалы. Стаю сабе дый думаю: а дулю, каб гэта вы мяне ды правялі! Абутку мела лапцікі свінячыя, каб не шасцела шчэццем дагары. Трава ж, як пух... Тут штосьці мкнецца, бачу, ад Чураёў, туды, ў ясакары. А вечар цёмны. Хмары, як сумысля. Гара шуміць... Было перад дажджом. Яна ж на шыю так яму й павісла! дык я сабе й засела за кустом. Тут нехта засмяяўся недарэчна. Марцін Пушкар брывамі варухнуў: Зрабілі непахвальна вы, бясспрэчна. Які вас гэта д’ябал падшчыкнуў? Дык сын жа мой адзінчычак, панове, адна маркота на душы ў мяне, адна у сэрцы голачка цярновая крый Бог, у прымакі яшчэ шмаргне! Ну добра, як яно вам у ахвоту, дык ваша справа, што ўжо тут вучыць... Вы, маці, зналі гэткую няцноту, чаму б іх шчэ тады не разлучыць? Каб у замужніх пагубляў падмёткі? Ці, як манах, скароміўся мірскім? Ці каб пайшоў да Таці Кісламёдкі, якой усё адно ўжо, дзе і з кім?! Тут як падскочыць Таця, як адрэжа, спадніца-звон аж з дзесяці аршын: А хай цябе падучая скарэжыць! Ты на мяне хоць, сука, не брашы! Дык гэта я брашу?! А каб не ўстала я з месца гэтага, панове суд, каб мне давеку мову адабрала, калі хоць нешта я збрахала тут! О Божа, дзе святая справядлівасць! Мы загадалі сціхнуць удаве, а Таці за язык і за сварлівасць два фунты воску перадаць царкве. Наледзьве ўціхамірылі кабетку. Па гэтым быў пакліканы як сведка Сямён Капканчык, першая рука ды непітушчы прыяцель Грыцка. Мы загадалі сведку ўсё ды з толкам казаць суду, але папраўдзе толькі. I ён сказаў: Тут кожны штось гаворыць. А ўсё адны недагаворы спрэс. Ну, бо каму чужога бацькі гора? Душа чужая, кажуць, цёмны лес. Вось і суду ўжо ў тым няма сакрэту, што зналі ўсе, і Галя, што брахаць, што сватаў тую, апынуўся ў гэтай. А хто між нас, як кажуць, без граха? Тут, як у песні: «Ой, у полі тры крынічанькі. Любіў казак тры дзяўчынанькі, чарнявую, ды бялявую, ды рудую распаганую». Было Грыцку, я знаю, несалодка. Рудой тут, праўда, не было. Былі адно чарнявая з бялявай. Смаліў да дзвюх, то й папаліў халявы. А каб парваў ён тыя каніцелі ды пачакаў яшчэ з паўгода дзе, то мы б сядзелі ў Галькі на вяселлі, а не вось тут балакалі ў судзе. Загаманілі людзі, заківалі, што там казаць, усе юнакавалі. I ўсё ўсім зразу стала зразумела, ужо й слаўко скаромнае зляцела. Тады ўстала маці, Чураіха, і сказала так: Пане Пушкар, палкоўнік палтаўскі, а дабрадзею наш! Што вам маю сказаць? Дзякуй людзям за цішу. Вунь пісар сядзіць, Туранскі Ілляш. Хай ён слёзы мае запіша. Гавораць, чалавек што цёмны лес. А я скажу: не кожны, ой, не кожны! Душа чужая слёз і мук замес, і грэх цяжкі пляваць ў яе, няможна. Якую ж кару вы цяпер, якую майму дзіцяці горкаму дасцё? Няўжо дабраць мажліва больш ліхую, страшнейшую, чым гэткае жыццё?! Вы граматныя. Лёс ваш пастараўся. Прад вечным сном, за крок да небыцця прашу я толькі: словамі, як граззю, не кідайце, прашу, ў маё дзіця! Запала моўча, ўсе зніякавелі, у нейкай цёткі слёзы заблішчэлі. Затым, ужо не стаўлены нікім, прыняў прысягу Шыбыліст Якім. Даруйце... я... не ўмею дужа гладка выказвацца... Ды век не прамаўчыш... Марусю знаю я шчэ з немаўлятка і Грыца знаю шчэ ў спавівачы. Няшчасная Чураіха... Скажыце, ці бачыў хто яе калі ў судзе? Падворкам іхнім ехаў я ў той дзень якраз, калі на цвінтар везлі Грыца. Ці маці так, скажыце, галасіла, як зазванілі па яго душы? Ды ён жа для яе быў родным сынам, у іх і вырас там на спарышы. Яна ж сваё малое гадавала ды ўжо й чужое бавіла, Грыцка. Бабрэнчыха ж тым часам ваявала за курыцу, за ўзмежак, за бычка. Няма ўсё часу. Так і пракачаўся. Як кажуць, сыт не сыт, абы здароў. Ды ён жа і на ногі там успяўся, і розуму набраўся ў Чураёў Калі ж у Грыца выспела навуссе і Чураёўна стала на пары, то палюбілася хлапцу Маруся, было б адзіна цешыцца старым. Яно на тое і вяло спачатку. Грыцко тым часам у паход ідзе. Пападрасталі вербы і дзяўчаткіпра гэта мо й не варта на судзе, - але ж Маруся так яго чакала, адна такія леты прабыла! Нікому ні рукі не шлюбавала, ні на каго і вокам не вяла. Грыцко ж, ён мераў іншай меркай. Горка, бо ўсё ж крывы быў той яго аршын. Ён нарадзіўся пад такою зоркай, і штось дваілася ў яго душы. Хацеў то аднаго, то зноў другога. To песня, то дастатак у цане. А гэта ўжо, як, скажам, верыць Богу, але душой прадацца сатане. Няхай пачуе Бог усюдыісны! Бабрэнчыха забілася ў плачы. Панове суд! Я веру Шыбылісту, сказаў Пушкар. I ўлез Гарбань: А чым давер ваш можа быць абгрунтаваны? На хібную не зводзьце каляю. Маё, васпане, слова не куплянае, і я яго не прадаю. А хто тут, можа, хоча хабара, то хай чужым не мажа салам плечы. Панове! Да Марціна Пушкара пасланец з Сечы. ...Зайшоў, як гром, абветраны з дарогі. Адбіў паклон усім, хто быў на радзе: Палкоўнік, я з лістом ад кашавога.