КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Тады мы, ўрад, з прыстойнымі асобамі апошняе далі падсуднай слова, ці хоць пячэ раскаянне яе, і перад тым, як выслухаць прысуд наш, ці хоць слязу пакуты не пралье? Яна слязамі вочы не зрасіла. I міласэрдзя ў права не прасіла. Тады, усё прыняўшы пад увагу, параіўшыся між сабой не раз, кандыцыямі права паспалітага тады мы гэткі вынайшлі наказ: Мы, ўрад, на грунце паказанняў голі так вырашылі справу на далейшае, што мае быць скараная на горле, на шыбеніцы, значыцца, павешана. Пра што людзей пачцівых зведамляем і ўпісваем цяпер і на вякі. Дэкрэт пячаткай нашаю змацняем і подпісам судзейскае рукі. ПАЛТАЎСКІ ПОЛК ВЫХОДЗІЦЬ НА ЗАРЫ Раздзел II Заход барвяны дужкай залатавай стаіць над чорным каптуром гары. На пяць варот замкнёная Палтава хавае свае вочы ў явары. Сыходзіць вечар стоена, памалу, варушыць зоркі ў цемрыве крыніц. Углядваецца ўдалеч варта з вала, і совы спяць ва ўпадзінах байніц. «Вартуй! Вартуй!» з Курылаўскае брамы. «Вартуй! Вартуй!» ад Кіеўскіх варот. Ужо стаяць вазы пад яварамі. Палтаўскі полк гатовы у паход. Карміце коней. Блізкі свет дарога. Паблаславіце, родныя двары. А што там будзе, смерць ці перамога, Палтаўскі полк выходзіць на зары! Там бой грыміць. Там гіне наша воля. Там трэба рук, і зброі, і плячэй. I што там варт адна чыясьці доля, той ціхі войк у бездані начэй?.. Агняна знічка ў небе пралятала, сычы крычалі, вестуны бяды. Задуманая на сто дум Палтава чупрыны вербаў хіліць да вады. Быў суд папраўдзе. I абвешчан вырак. Усё як след. За што сябе карыць? ...Маўчыць Палтава. Толькі думкі вірам. Перахацелася ўжо й гаварыць. А зрэшты, што ж, сам час такі крывавы. I што жыццё? Ну, страцяць шчэ кагось. Прамчаўся коннік па нямой Палтаве як громам, рэха працяло наскрозь. Прагрукацела смуткам вечаровым, хіснула цішы сіні аксаміт. I толькі коннік за палтаўскім ровам дзесь заціхае цокатам капыт... Самотны коннік знікне за туманам. Прыпыніць позірк варта ўслед яму. Той коннік звецца Іскраю Іванам. Яму нясцерпней сёння, чым каму. Ужо ён там, ужо ён за смугою, ляціць, стужнелы, скрозь тугу сіўца. Што ж, гора горам, а вайна вайною. Паслаў палкоўнік гетману ганца. «Вартуй! Вартуй!» з Курылаўскае брамы. «Вартуй! Вартуй!» ад Кіеўскіх варот. Ужо стаяць вазы пад яварамі. Палтаўскі полк гатовы у паход. Карміце коней! Шлях ім не блізенькі. Шануйце славу палкавых знамён. Палтава! Рана ўстануць казачэнькі. Ты зноўку прыпадзеш да іх страмён. Устануць раным-раненька з паўночы. А ты за іх, Палтава, памаліся. Ды не залье слязамі карых вочак Марусенька ўжо гэтак, як калісьці... СПОВЕДЗЬ Раздзел III ...Прайшло жыццё. Чаго было й радзіцца. Адно абразы набярэшся ўшчэрць. Ну што ж. I гэта неяк загаіцца. Ды ўжо й канец. Пераначую ў смерць. А што яшчэ я маю тут рабіць? Свае зямныя клопаты адбыць. Апошнія ўжо клопаты ў жыцці. Куды мяне вядуць, туды й ісці, абы адбыць, нарэшце ўсё адбыць, і каб не быць, і каб ужо не быць! Тры дні далі яшчэ па дабрыні. Нашто ўжо тым смяротнікам тры дні? Ці ж іх ужо трымае што тут, людзі? Як быццам прывід возьмеш на ланцуг... Здаецца, штось варушыцца ў тым хлудзе... I колькі ж тут сядзела валацуг, злачынцаў усялякіх. Ім, відаць, таксама не хацелася ўміраць. Што ж, вашы болі ўжо вам адбалелі. Хто б ні былі, сваё вы адбылі. Напэўна ж, і забойцы тут сядзелі, пастаўлена ж турма яшчэ калі. Аж вось дзе прыхілю сваю я ўтому за столькі дзён, за столькі доўгіх год! Ці хоць перамянілі тут салому? Ці кінулі хоць свежы акалот? Ну вось знайшла пра што яшчэ журыцца. I я ж забойца. Я забіла Грыца. За гэта ж мне такая і заплата з муроў каменных ледзяная хата. Стары кажух... салома... пасцялюся... Хоць паляжу ды ў цемру падзіўлюся... ...А я заснула, Божачкі, заснула! Упершыню як адпусціла мне. Ды так заснула, быццам патанула. Шчэ й нешта светла мроілася ў сне... Пракінулася і не разбяруся, дзе я, хто тут забойца, хто Маруся? Усё ніяк да явы не вярнуся, здаецца, вось прынёс мяне той бусел дый апусціў у мальвах і язмінах на зрошаных світанкавых сцяжынах. I я шчэ, як малое дзеўчанятка, шторанку пачынаюся спачатку. Салодкі поцяг... промнік за смугою... як добра жыць... і думаць пра другое... А сон мінуў, растаў. I зноў натому раптоўным болем апякла свядомасць. Два словы толькі выніклі: няўжо я?1 Душа баліць, і цела як чужое. Навобмацак з падлогі паднялася. He расчасаўшы косы, заплялася. Усё як ёсць. Асуджана. Адна. Сцяна. Сцяна. I краты. I сцяна. ...А ўжо світае. Сумна, сумна, сумна дзень бласлаўляецца на ўсход. Дзесь коні ржуць і глуха граюць сурмы. Палтаўскі полк выходзіць у паход. Дзесь граюць сурмы. Ў добры час іграць ім. Б’юць у літаўры гэтак, як калісь. Душа рванулася й захрасла ў кратах, бяссільна рукі краты аплялі. Далёкім гулам поўніцца цямніца. Дзесь пыл зрудзелы крые лебяду. У першы раз, у першы раз так, Грыцу, што я цябе ў паход не правяду! Ой, льюцца слёзы матчыны, ой, льюцца! Святая роспач, боль без гаркаты. Пагінуць хлопцы, дык хаця па-людску. А як загінуў, як загінуў ты?! Там кожны едзе, і агню, і грому, ўсяго ў іх будзе ў клёкаце дарог. А ты ляжыш на цвінтары старому, дзе шчэ ніхто з казацтва не палёг. Вось і заранкі ў небе дагараюць. У першы раз за столькі, Грыцу, год і коні ржуць, і сурмы, Грыцу, граюць, а ты з палком не выйдзеш у паход. ...Ужо малебен, мабыць, адслужылі, бо затужылі ўголас, затужылі званы! Бо зарыдалі, загулі! то ж там за браму хлопцаў правялі. To ж полк выходзіць за лясы і гоні. Камусь таполя стане ў галавах. I б’юць званы, і звоняць,звоняць, звоняць па ўсёй Палтаве і па ўсіх царквах! Зацісну вушы, чую праз далоні і гэту цэркаўку, што ў бастыёне, і той саборны велічэзны звон, усё ўзрыдала хлопцам наўздагон. I гэтая раз-пораз дый азвецца астрожная царква, і гэта ўсё ж! Яна ў Палтаве хораша завецца: «Усіх Маркотных Радасці». Ды ўжо ж. «Усіх Маркотных Радасці»... Я рада. I што мяне найболей весяліць калі душу так выпаліла здрада, то ўжо душа нібыта й не баліць. Анічагуткі ёй не шкода болей. Так лёгка стала, мала не смяюся. А гэтая турма напраўду воля, бо я ўжо тут нічога не баюся. Званы ж галосяць, а званы рыдаюць! Вось-вось зямлю і неба расхітаюць! I тут, і там, і дзесь аж на гары здалёку б’юць званы ў манастыры. I дзесьці там гурты, натоўпы, людзі! Там зоры чыстыя, нібы рамон. I жонка мужу падае на грудзі, і дзеці цягнуць рукі да страмён. Чыясь ля шляху плача там нявеста. I хворы, і малы усе прыйшлі. I толькі мне адной няма там месца. Я лішняя ўжо людзям на зямлі. ...А полк ідзе. Няма калі журыцца. 3 харугвай іншы ўскінуў галаву. Харунжых шмат, няма вось толькі Грыца. А я жыву... Чаго я шчэ жыву?! Жанкі слязьмі дарогу перамылі. А Грыц ляжыць, загінуўшы за так. Ці хоць яму сцяжочак той прыбілі там на крыжы, для знаку, што казак?.. Прамчалі коні паўз маю цямніцу. Б’юць капыты ўжо дзесьці ля варот. У першы раз, у першы раз так, Грыцу, без песні полк выходзіць у паход! Гул заціхае... Сурмы ўжо не граюць... Шум воддаль, воддаль... Звоны заміраюць... Бывайце, казачэнькі. У добры час. А я ўжо й песню не складу для вас. ...I ноч другая. He заснула й хвілі. Такі ж спакой акрыў бы небыццё. I згадкі з тых, што слёзы не амылі, прыходзілі развітвацца з жыццём. Чамусьці прыгадалася купалле. Ноч зоркамі ўсё неба паўсыпала. Бяздоннасць неба і бязмежжа свету, а нам адно па васямнаццаць летаў. I сэрца б’ецца, быццам шпачаня. Вось так да ранку ноч і вышыня. Яшчэ згадала вогненнае кола цераз мяне ляціць з гары дадолу. Абвітае саломаю, ляціць, шугае ў ветры полымем, трашчыць! I, аджагнаўшы іскрамі наўзбоч, абвугленае, ўкочваецца ў ноч... А ўжо дзяўчаты ў плахтах, у маністах вянкі пускаюць за вадою ўніз. А ўжо гадаюць, хто каму да мыслі, а хлопцы зносяць да агнішча хмыз. Плывуць вянкі, і мой плыве, не тоне. А сэрца шчэ ў такім безабаронні, такім спяваю срэбным галаском!.. Здымаюць чэрці зоркі рагачамі... Вянок плыве, знікае за начамі... Ці дзесь яго прыбіла за карчамі, ці дзесь ляжыць, прымулены пяском?.. А потым як зламалася вясло. Душу так падхапіла, панясло. I закруціла гэткім ужо вірам!.. Было б тады й спыніцца ўжо гадам. Душа ў маленства рвецца, як у вырай, бо ёй на свеце цёпла толькі там. ...Было, пад вечар лушчым мы фасолю, а Грыц ідзе гародамі да нас. Пяшчотна неба свеціцца красою, цяжкі сланечнік пнецца ў пералаз. Ціхмяна восень ходзіць берагамі, рудое з вербаў лісцейка прадзе. А Грыц бадылле цягне за нагамі, ідзе, маленькі, дыбае, ідзе... Такое міленькае хлапчанятка. Цікаўны. А ласкавы як цялятка. Харошы хлопчык, трошкі неслух быў, усё па вербах шабелькаю біў. Усё, было, мы разам, мы ўсё разам бяжым на рэчку і па кручах лазім. Шукаем глогу і пасём карову, гуляем у лапту альбо ў квача. Або зімою доўгім вечароўем начэшам з коней поўсці для мяча. А шчэ ўдваіх панадзіліся змалку мы ў дзедаву Галернікаву балку. У стэпе ён жыве, за ветракамі, адзін-адзін, адвык і гаварыць. I толькі з коміна дымок гадамі у неба ўсё курыць сабе й курыць. Там у яго і зараслі ажыны, і таямнічы матузок сцяжыны, і вулейкі, і ў жолабе вадзічка, і жываплоту бузіновы цвет, і хата, як старая рукавічка, там кот жыве, цвыркун жыве і дзед. А сам ён дзед старэнькі, палатняны. А барада ў яго, як сівы дым. Расказвае пра Кафу, паланянак і пра свае паходы маладым. I кажа нам, што мы яго унукі, не даў Бог родных не было калі. Усе ў рубцах Галернікавы рукі выстругваюць нам чоўнікі з кары... А то шчадруем. Нізачкаю ходзім, старанна галасочкамі выводзім: «Ой на рэчцы, на Ярдані, Прасвятая рызы мыла...» Во крыж на Ворсклі высякаюць пешнямі. Зальюць вадою, каб умёрз у лёд. Гарбухі-вербы ледзянымі клешнямі шкляную наледзь стрэсваюць з барод. Ляцяць з гары развалкі міма хатаў і саначкі адно мігцяць тыны. Тым часам не было ў мяне ўжо таты, мне маці ўжо зрабіла каўзуны. Аж віхар белы ўсчыніцца наўкола, як нас па схіле сані растрасуць, зіма ўцякае, падабраўшы полы. А ўжо пратэсы з песнямі нясуць. Ідуць Бабрэнкі, Гукі, Шыбылісты. Брыдзе дыякан-барадань. I non, нібыта звон, басісты, на Ворсклі робіць рэчку Іярдань. Ляцяць у спудзе галкі ці вароны. Лёд стракаціць ад баб ды іх абноў. I Грыц малы, ад холаду чырвоны, з-за пазухі вымае галубоў.