КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Вось я і маю хоць якую радасць. Раўняю ды разгладжваю пружкі. Тых колькі яблык з мамінага саду! Галубачка, пякла шчэ й піражкі... Як там яна? I як ёй будзе жыць там? Пустая хата і парожні двор... Дашчаны хлеў, саломаю накрыты... Маўклівы бусел моліцца да зор. Цвіце драсён, і зарастае сцежка. Таму двару не трэба ўжо варот. Рамон, як пажаўцелая мярэжка, барвёнак, мак, настулька і стакрот усё цвіце і кланяецца лету. Мядовы пах пад спадзістай гарой. I ёй глядзець на буйнацвет на гэты адным-адной, прыгорбленай, старой. I ўжо ніхто не вернецца ніколі. I хата ўмрэ... і я ўжо не прыйду... I толькі ў садзе манастырскім пчолы гудуць сабе на схілах і гудуць... Той манастыр нядаўна збудавалі. Там ёсць званы на рознагаласы. Яго Пушкар з Іванам фундавалі, раней лясы былі там ды лясы. Шчэ памятаю угары над намі коз дзікіх, коз! хадзілі табунамі. Раўлі вясною туры-пераможцы, шугалі кажаны-чапіргачы. I пугачы, як тыя запарожцы, «пу-гу! пу-гу!» выгуквалі ўначы. А потым лесам цятая дарога, пайшлі угору коні ды валы. А мы за ўсім глядзелі ўсё з парога, любілі цішу звыкнуць не маглі. Так тыя людзі ўпарта шчыравалі, так ад сякер хіліла вербы ў жвір. Вазілі ўгору бёрны, ладавалі дзярніну, цэглу ўсё на манастыр. Дый вырас там ён на скале пустэльнай тры шапкі купалоў на бервянах, дый мружыць вочы манастырскіх келляў на Крывахаткі нашы ў бур’янах. Хаціны ў нас і сапраўды не хвацкія. Прысёлак даўні, хто якую ўсіліў. Сям’і адно са тры былі казацкія, а тыя ўсе на манастыр рабілі. Вось што ў нас гожае, дык то садочкі. I мы жылі, каб горш за ўсіх, дык не. Дастатак? Быў. Як кажуць, дзве сарочкі адна ў карыце і адна на мне. Бабрэнкі ж дык не дужа бедавалі. Яны зямлю ў арэнду аддавалі. У Крывахатках нашых хата тая адзіная мо хатка не крывая. Але й жылі! Капейчыну душылі, у дзве душы без продыху рабілі. Як тых людзей двух доля спаравала? Там вечна сварка вісла, быццам чад. Каб з немачы якой, дык не, звягала Бабрэнчыха от проста так. He ў лад усё было ёй, і мужык, і хата. Усё штось баліць, то грудзі, то жывот. Такой была высокай і цыбатай, як чапля з Перашчэпінскіх балот. I ныла ўсё, хадзіла неяк бокам. Бабрэнку ўсё кляла на ўсе лады. А ненасытная! што згледзіць вокам, так дзюбай тое й выхапіць з вады. Жылі ад нас за трэцім пералазам. Мой бацька спачуваў гаспадару. Яны яшчэ й дзяцюкавалі разам, і пажаніліся ў адну пару. На Дзмітра дзесь. А ўжо дзесь на Варвары прыйшоў Бабрэнка, нахіліўшы грэбень: «Знайшоў сабе ты дзеўчыну да пары, а я ж бы жаба ў жар... Так мне і трэба!..» I кроў яго казацкая ўскіпала, і тыя шаблі ў памяці гулі. Яна ж яго бы ў землю закапала, і ён прыціх, заблытаўся ў зямлі. Дый стаў харугваў хатніх ён харунжым. He паднімаў вачэй на Чурая. Пайшоў бы з войскам у паход, дык грунт жа. Строс бы з сябе хамут той, дык сям’я. Баяўся думак, гнаў іх прэч, бы злыдняў. Ды, нарабіўшыся, храпліва спаў. Стаў гладкі, запузацеў, пасаліднеў і страціў сэрца да казацкіх спраў. А неяк ехаў цераз Ворсклю возам, ці задрамаў, ці што ды неўспадзеў у Іярдань, зашэрхлую з марозу, з канём і возам поначы ўляцеў... Бабрэнчыха, як мужа пахавала, ўдвая люцейшай да работы стала. Было, не з’есці, беднай, не папіць кіпіць работа, але й злосць кіпіць. Такая ўжо зрабілася Яга. Ўсё на курэй пакрыквае: «Гай-га!» 3 старога чалавека кпіць нягожа. Ды ўласна, што ж, вядома ўжо даўно: спяваюць песні, хто якую можа, і так пяюць, як дадзена яно. Хто пра каліну, хто пра жыгана, А ў тое заўжды песенька адна: Чаго сядзіш, бы ў Бога на палацях? Нявестку б маладую гэта мне. A то ўсё маці, маці, маці, маці! Ці я дажджу хоць помачы, ці не? Вось ты прыйшоў з вялікага пахода, а не прынёс ні славы, ні дабра. А мне, старой, і ў хлеў, і да гарода, за гаспадыню й за гаспадара. Маўчыш, глядзіш, ды ўсё з якойсь касінай. Усё якаясь дума вочы мгліць. Пра марцыпаны ў небе мроіш, сыне. А трэба жыць, мой сыне, на зямлі. Цячэ паветка. Хата заняхаяна. Зламаўся воз. Падмокла сена спрэс. Прыкласці б рукі ўжо ці не пара яно? I грошай, грошай трэба пазарэз! Чаго вы, мама, ёсць жа, дзякуй Богу, хлеб і да хлеба, поле і валы. Калі б ты ўзяў шчэ дзеўчыну не ўбогую, то, можа, неяк мы б і пражылі. А што ў Марусі? Словам перастрочыць. Ды ў іх жа хата прахне ў бур’яне! Мне гэткую нявестку ні на вочы, пакуль жыву, сын, ні на вочы мне! А што пакрыў я дзеўчыну няславаю? He будзе, мама, доля нам спрыяць. А грошы? Вунь, у горшчыку, пад лаваю, шэ й попелам прысыпаны, стаяць. Яны твае? Тваім надбаны каркам? Туды ты ўкінуў талер хоць адзін? Ну што ж, ідзі, бяры сваю вядзьмарку, бо грошы ёсць у мацеры, вядзі! Вось ад цябе якая, сын, падзяка. Жыву, раблю, гарую цэлы век. Ды ўсё ж адна. Цяглую, што каняка. Пакуль жывы быў шчэ мой чалавек, дык удваіх гаротнічалі з татам. Мы працай укладаліся ў грунты, стаўком сябе прымножылі і садам. А чым прымножыў гаспадарку ты? А я ж цябе не толькі выглядала, я ж у зямлі сядзела, быццам крот. Я ж кожную капейчыну складала, не грошы тут, а мой крывавы пот! Табе карціць з галотаю пабрацца? Ну што ж, ідзі, пячы мяне, пячы. Ды помні, напладзіўшы галадранцаў, не пасылай да бабы па харчы. Каб так і знаў: калі пайду са свету, дык не пакіну нават запавету. Царкве ўсё адпішу, на манастыр, на ўсю Палтаву будзеш багатыр! I мне ўжо Грыц казаў: He будзь дзіцём, любоў любоўю, а жыццё жыццём. Было, жартую я: Дзівосы, й годзе. Такі бясстрашны быў ты у паходзе. Пад Берастэчкам, Зборавам, Пыляваю сваё імя ты не пакрыў няславаю. I толькі у баі ва ўласнай хаце чамусьці ты сваю адвагу страціў. А ён таймуе гаркату і злосць: He смейся, кажа. Так яно і ёсць. He гэтак страшна кулі казаку, як пекла тлуму ў хатнім закутку. Калі я йшоў, Маруся, у паўстанне, я цвёрда ведаў: ты цяпер мая, што ўжо навек яно, маё каханне, і першае, й апошняе. Што я не збочу ўжо. Што я ўжо анікому, нікому ў свеце так не паклянуся. Што з тых баёў, з такіх баёў! дадому ужо навекі іншы я вярнуся. Бо ўжо такое ўзяў сабе на плечы, такой крывёй хрысціла ўжо мяне, што хатнія ўсе звады-калатнечы мяне ўжо не засмокчуць, як раней. Над Ікваю я трапіў у палон. Як нас вялі, прывязаных да сёдлаў, той страшны шлях пад карканне варон урэзаўся мне ў памяць назаўсёды. Ужо й не здужаў сціснуць кулакі, як ляхі нас абшуквалі ў тым полі. А што ў кішэнях? Толькі каласкі, адзіна куль ды пораху даволі. Я ноччу ўцёк. Застацца было згубна. Зубамі неяк рукі развязаў. А тых усіх, тры тысячы, пад Дубнам Ярэма-князь дабіць пераказаў. Ярамі йшоў, хаваўся дзесь пад кручай. Еў ягады, грыз горкую кару. Сцёр ногі ў ботах, прэлых і хліпучых. He раз рашаў вось лягу дый памру. Хай гэтая зямля мне ўжо даруе, I ўсё, і ўсе, бо вычарпаўся я. Але ж я маю маці шчэ старую, нявенчаная жонка дзесь мая. Знясілены, я падаў у прымлосці, і абдзіраўся ў кроў, і карчанеў. Я ўжо звярам ваўку, дзіку зайздросціў. Цяпла хацелася, прытулку мне. I вось я прыблукаў да нейкай хаты. Уежна, ўлежна й дзеўка шчэ апроч. Яна мяне хацела прыкахаць там, то я ў яе пабыў адзіна ноч. А ўранні выйшаў чорнаю тугою мяне рванула ў стэп з таго двара. I я пайшоў, бо жыў адной табою, бо ты свяціла мне, нібы зара. I вось вярнуўся да радзімай хаткі. I зноў патокі мацерыных слёз. 1 пачалося ўсё спачатку. Канец ты знаеш. Я павёз. Рабіў як вол. Без продыху й прасвету. Што заняпадак ці ж мая віна? Ужо ў пячонцы ўсе нястаткі гэты і ўся гэта прагорклая вайна! Змагаемся... За кроў крывёю плацім... He думай, што няверны я Фама. Але ж чатыры ўжо гады я страціў. I што? Хоць бы прасвет які. Няма. Я перастаў ад мацеры адсоўвацца. Патрошку так пачаў і прыслухоўвацца. Увёў бы ў дом сабе ты пару, дзетка. Яна ж быць мае рыбкай залатой. А што ўжо за палёгка, што за ўцеха у хаце будзе ад пануркі той? Яе ж і песні смутак ды жалоба, і сэрца надта гордае ці ж не? Тваё каханне да яе хвароба. Адужвай, сыне, пашкадуй мяне. Ці ж гэта дзеўка? Гэта ж гультаіца. Усё б спявала. Божа барані! Мы й без яе дайшлі да ручкі, Грыцу, а з ёй зусім падкосім карані. Дый то падумаць, што яна спявае? Навыдумляе слоў сабе, й давай... Такіх дзяўчат на свеце не бывае, хіба ж на тое дзеўцы галава? Што ў той «На золку ўсталі казачэнькі»? А цэлы полк спявае. Дзівата. Для дзеўкі, сыне, гэта высачэнька. He веру, што сама складае так. Бо людскія, Грыцко, нявесткі й дочкі спявалі зроду, сыне, і цяпер: «Пасеяла агурочкі» ды «Натрапала канапель», «Ішлі каровы з дубровы», «А нашто мне чорны бровы», а пра любоў, паходы і няволю на гэта дзеўкам не талан, саколе. Я покі мог, то неяк адгрызаўся. Яе ж язык і джаліў, і калоў. Што я зазнаў, што я накатаваўся! А потым здаўся, рады не было. Душа размякла неяк, замарылася, ужо як воск зрабілася душа. Прывыкла да ўсяго, з усім змірылася і ад жыцця запрагла барыша. Бо хто, як я, знямогся на вайне, таму жыццё падскочыла ў цане. А маці стогне, маці лямантуе, што Божы дзень, пілуе ды пілуе: «Вось мы, Бабрэнкі, б’ёмся, як аб камень. А хто, Бабрэнкі, ёсць на свеце мы? А вось як параднімся з Вішнякамі, і ты вагу набудзеш між людзьмі. I мы, нарэшце, зажывём багата. Схапнёмся й мы, як човен з меліны. Тут поля клін, там нібы лялька, хата, а там і вінакурня, і млыны! Вось бачыш праўда, бо якраз і чхнулася! Ты думаеш, не ўцяміць мне, старой? Тваё ўжо сэрца, сын, распаласнулася. Рабі, рабі ўжо, сыне, выбар свой. I бацька твой... ён з гэтаю... з Лікерай... А змеркаваў і след загакаваў. Пра што журыцца? Дзеўка не галера. Бог да яе цябе не прыкаваў. Ці мала хто ды з кім хадзіў да гаю! Сваіх жанок кідаюць і цары, як той Давід. Дык сватай сабе Галю. А хто што скажа ў голаў не бяры». ...Вось так штодня, такі атрутны верад. Каб маці ды свайго не дапяла? Яна са слоў усё пляла свой нерат ды паціхеньку так мяне й вяла: «Старая, сыне, я. Ўся абміраю. А як жа ты? Чым будзеш, сыне, сыты? Вайне няма ані канца ні краю. Жыццё ж хвілінка. Звекаваў і квіта. Я, можа, сын, скажу неасцярожна. Але ці ж нам аддзячыцца ў раю? Ці мо яшчэ адно жыццё раскошнае даточыць Бог за праведнасць тваю? He адкладай жа, ты цяпер на часе. I не дратуйся, заўжды так было. Да гожых хлопцаў дзеўкі зараз ласыя, багата хлопцаў, сыне, палягло.