КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Трапеча сцяг нерукатворным Спасам. Вада святая крыгай шамаціць. I крыж, абліты бураковым квасам, пад белым сонцам дзіўна мігаціць. Вада святая бузіновай гушчай кудысь пад лёд плыве, плыве, плыве... Пытаюся: Вада гэта жывушчая? Пакропім раны тата ажыве? ...Я не забуду, тата, вас ніколі. Душыла галадуха, сівер дзьмуў вы ж, дзякуй вам, паслалі мяне ў школу, там дзяк вучыў чытанню і пісьму. О, тая школа, крытая чаротам! Шарпак на сценах, сплеценых з лазы, дзе паўакна заплюшчана сумётам, тры лавы, стол, Псалтыр і абразы. Аз-букі-ведзі... Што тады я ведала? He асягла й глыбокасці пісьма. Ішла дадому снегам паабедала. Аз-букі-ведзі... Голад і зіма. За ноч бяруцца намараззю сенкі. He знаюць рагачы ў кутку рукі. Ды ўсё-ткі неяк зіму, нібы семкі, ўдваіх на печы злузгалі-такі. ...Пра бацьку весткі не было з паўгода, ужо й Кузьма з Дзям’янам размінуўся. Бо аніхто жывы з таго пахода тады яшчэ ў Палтаву не вярнуўся. Хадзілі чуткі, што Паўлюк не выждаў, што ў тых Кумейках снег крывёй прамок. Што хто там здаўся, толькі той і выжыў. А наш жа бацька здацца ён не мог. Ён горды быў, Гардзеем ён і зваўся. Ён рыцар быў, дарма што пасталы. Стаяў насмерць. Ніколі не здаваўся. Яму скруцілі рукі і здалі. Што з Паўлюка, жывога, скуру здзерлі. Што чатырох яшчэ схапілі з ім. Што ў параўнанні з тым, як вязні ўмерлі, і Страшны Суд не страшны ўжо зусім! Пасля галовы іхнія на палях павыстаўлялі ў месцах палкавых. Людзей зганялі. Маці мая ўпала, і крык замёрз на вуснах нежывых. А смерць усё кружыць, і кружыць, і кружыць, і кружыць наўкола палі. Наносіць белага снегу ў вочы яго запалыя. А я нічога не бачу... кружэнне нейкае... ўзвеі... Кружыць, і кружыць, і кружыць гэтая жудасная завея! Танцуе, хіжая, і п’яна рагоча, завушніцамі трасе. Як галаву ў крыві ўсю Іаана над белым светам Іраду нясе... А цераз год, і цераз два, і тры не зналі свята мы ў святвечары. Усё журба, ўсё цень яго нябачны. Каляднікі спяваюць неабачна: «Ой ты, пане-гаспадар! Ці спіш, ці чуеш, ці ўдома начуеш?» А памяць пра яго на покуці галавою на рукі ўпала. * W* ...Ішоў кабзар у нас цераз Палтаву. Ну, абступілі, просяць, што каму, той пра сіротку, той пра вояў славу, той пра Азоў, а той пра Кадыму. I я стаю. Вось так стаяла, з краю. А ён спяваў нявольнікаў «плачы». I раптам чую: «Орліку... Чураю!» Я анямела. «Орліку... Чураю!..» Як сплакалася я тады ўначы! Усё гучала: «Орліку Чураю, Ой забілі цябе ляхі, ой ды ў родным краю!» Усё думала: было ж хоць папытацца, хто склаў так словы пра яго ды край. Што гэта ж быў ён родненькі мой тата, а вось цяпер ён орлік, ён Чурай. Цяпер ён з намі ў радасці і ў суме. I сэрца вынесла з начы тае: пайшоў у смерць і вось вярнуўся ў думы, цяпер ніхто яго ўжо не заб’е. I дзесь тады, нясмела, выпадкова, хоць я ўжо й песню склала не адну, упершыню крануў мой смутак слова, як той кабзар кранаў сваю струну. ...Сплыло жыццё, як лісце за вадою. Я прыгадала маці маладою. Яна ў мяне, калі была малодшай, была дзівоснай, як на глузд людскі. Было, слязамі набягаюць вочы, а вусны ўсмешкай зорацца-такі. Ці гэткі твар, ці гэткая ўжо звычка. А галасочак! чысты, бы крышталь. Такой была прыгожай маладзічкай, смяюцца вусны, а ў паглядзе жаль. Яна і мне казала: Як ні будзе, мая дачушка, толькі не скуголь. Здушылі слёзы не выходзь на людзі. Баліць душа не выяўляй свой боль. Як гора тое здарылася з намі не стала бацькі, то праз год пасля так хлопцы і хадзілі табунамі, каб хоць пабачыць маці, хоць здаля. Дый бацька быў з удалага заводу. А што ўжо дужы, то, відаць, найдужшы! Звяла іх доля, як ва ўзнагароду за невымерныя прадонні-душы. Было, глядау і думаю: «Ой, мама, які ж у мяне тата!» альбо зноў: што і ў мяне, як вырасту, таксама, таксама будзе гэткая любоў! ...Ну, вось я й вырасла. Лаўлю сябе на слове. To як, Маруся? Пакахаў? Такі ж? Я шаляніца. Я дзіця любові. Мне без яе свет белы цяжкі крыж. За гэта вось мяне й судзіці трэба. Якія кары па віне былі б?! Мая любоў чалом сягала неба, а Грыц хадзіў нагамі па зямлі. Мой бедненькі, намучыўся ён тутка. Вясёлы быў, а я хадзіла ў смутку. Ласкавы быў, і добры, і пакорны. Прапаў за мною як за даллю чорнай. Гукаў мяне, а я ўжо не азвалася. Заблытаўся сказала: выбірай. А ў хлопца ж сэрца напал разрывалася. А ён Бабрэнка. Ен жа не Чурай. Чурай, той так: сваю пабачыў долю вось ты, вось я, цяпер нас будзе двое. Ну а што ў хаце гола, дык даволі павесіць будзе на сцяну пістолі ды твой кілім. I ў гэтым будане век соладка з табою будзе мне. А Грыц не так. Бо розум тут не таткаў: З’яднаем што, нястаткі да нястаткаў? Багатаму і чорт дзяцей калыша, а беднаму й анёлы не радня. А як зямлі нам маці не адпіша? А шчэ сцягнуцца трэба й на каня. Падбаць жа мушу пра кубло якое. Яшчэ й вяселле мушу справіць я. To ж быў адзін, цяпер нас будзе двое. Аж маці не ўтрывала раз мая: Што ты ўсё: мушу, мушу, мушу, мушу?! Зямля, зямля... А неба тваё дзе? Як будзеш гэтак распаношваць душу, яна, глядзі, з сумлення ападзе. А ён прыйшоў тады з-пад Берастэчка. Разгром жахлівы душы ўсім паліў. Нервовы стаў. Ледзь што ужо і спрэчка. Аблічча думкі горкія гнялі. Прыходзіў рэдка, ветлівы не дужа. I курыць, курыць, люлька на губе. Такі ўжо стаў не зазірнеш у душу. Чужы якісьці мне ці ўжо й сабе? А неяк кажа: Шчасце трэба красці. Даў Бог, не завязалася дзіцё. Вяселле, любка, мусім зноў адкласці. Што зробіш, як такое ўжо жыццё. Пустое лета не дало ўраджаю. Узбіцца б як на боты ды кажух. А я такі, я матку паважаю. Я ўпоперак ёй слова не скажу. Бабрэнчыха ўсё губы падціскала, нікуды з дому Грыца пе пускала. Сустрэла маці дзесь каля крыніцы. Пра дождж, пра гром, пра курку, пра бычка. Што добры гетман выйшаў з Астраніцы і гаспадар харошы з Вішняка. Што час ляціць, а трэба неяк жыць. Любоў любоўю, а жыццё цяжкое. Што ўжо дзяцей пара б і ажаніць. А пад канец прамовіла такое: Як бы ты ў Бога добра папрасіла, то мелі б мы шчэ й радасць на вяку: твая пайшла б за гетманскага сына, і мой з заможных выбраў бы дачку. А маці й слова. Толькі пачала, нібы за хворай, прыглядаць за мною. Гляджу: на старасці ў царкву пайшла цераз гару дарогаю кружною. Пытаю: Мама, хто вам так дапёк, што вы цяпер не ходзіце тудою? Я, кажа, й сцежку абміну ў іх бок і закраплю свячонаю вадою! Чаго вы мама, не злюбілі Грыца? Ну што вас гэтак мучыць без канца? I вочы не глядзелі б, як дваіцца, навыварат ідзе душа ў хлапца! He верце, мама! Грыц такі харошы. Ен, мама, мне пакляўся ж навякі. Ой, доню, доню, там жа процьма грошай. I гэта ж Галя. Гэта ж Вішнякі... -А гэта ж мама, Грыц. I я. Мы з Грыцам. Ды ён такі на свеце ўсім адзін. Ён, мама, горды. Ён казак. Ён рыцар. I што для Грыца грошы, мама? Дым. Хіба наш бацька ласы быў на грошы? Хоць талер ён у вузлік завязаў? Хіба ж не вы былі ў Залатаношы адзіны скарб, які ён там узяў? Ох, не раўняй. Раты ў людзей, як вершы. Ты кажаш бацька, а жыццё бяжыць. Наш бацька з тых, што паміралі першыя. А Грыц Бабрэнка з тых, што хочуць жыць. Я ж чутак як недачувала: людскія вечныя памовы. Але й сама ўжо адчувала: ёсць праўда ў мацерыных словах. Karo прыждала? Парабка ці воіна? Чаму не йдзе? У чым мая віна? Здавалася, так горыччу напоена была душа, што выгарыць да дна. Iскуль жа столькі подласці і бруду?! Віліся думкі, быццам гулкі рой. Сама нічога, неяк перабуду. А што скажу я мацеры старой?! А маці знала. Маці ўсё ўжо знала. Снуе няшчасце плёткі, як павук. He дакарала і не папікала, а толькі ўсё ёй выпадала з рук. А раз сказала з роспачы й гаркоты: Ёсць рыцары ж у нашым краі, ёсць! О Божа, на каго ты, на каго ты сваю прамарнавала маладосць?! ...Мне з дня таго бы й не пякло ўжо болей. Адмучылася. Адлягло. Даволі. Аклікнуць Грыца не зрабіла й спробы. Хаджу хістае, як пасля хваробы. I хоць якая б злосць ці варажнеча няма нічога. Пустка. Паражнеча. Мне ўсё шкада было яго чамусьці. Або да Галі думкамі звярнуся: А можа, можа, й трэба так, хто знае. Бо хто я, Галю, ці ж табе раўня я? Ты Вішнякоўна. Гэты род слыве. Такіх радоў не густа у Палтаве. Твой бацька, Галю, значны чалавек. Ягоная і жонка ў златаглаве. Ён не хто-небудзь тутка. Ён Вішняк. У яго скроні ў срэбнай прыпарошы. Бывае так, што слава на дурняк, а слава ў Вішняка за процьму грошай. Яму дабро само сплывае ў двор. Багаты садам, нівай хлебадарнай. Ён не якісьці звер ці жывадзёр, ён проста ўзяць умее запаўдарма. Яго і грэблі, й ворная зямля, сваю душу ён пацерамі лечыць. Хто за Багдана, хто за караля, а ён за тых, якія не пярэчаць. Як ён умее гожа гаварыць! Якія займішчы ў яго, палеткі! Уся Украіна полымем гарыць Вішняк нагрэе рукі і на гэткім. Дзе трэба, ў час ён прытаймуе гнеў. Дзе трэба, скажа праўды палавіну. Шчаслівы дар. Мой бацька так не ўмеў. Ён знаў адно змагацца ці загінуць. Вішняк жа змружыць складачкі павек, усё разважыць, змерыць, не пагрэбуе. Твой бацька, Галю, мудры чалавек. А мо хто знае, можа, так і трэба ва ўсіх гэтых маркотах, скутках, жалях, ва ўсіх адвечных гэтых калатнечах і Чураёвы голавы на палях, і Вішняковы голавы на плечах. Вішняк ішоў угору ўсё ды ўгору. Вішнячка йшла ушыр усё ды ўшыр. А Галя дбала ў скрыню ды ў камору. А Бог на небе долю нам вяршыў. ...Яны жылі далёка, за Раскатам. Ад нас ісці праз Задыхальны Яр. Крынічка ў іх пад дашкам лускаватым і пяцісценка вокны на базар. Дажджы нальюць ля тое хаты лужу, глядзяць харомы ў люстраны блакіт. А ў лужы той плывуць сабе праз ружы, як лебедзі, і гускі, й гусакі. А гаспадыня пышная і ладная. А Галя ўсё трасе кілімы й радна. Адна фігура ў маткі і ў дачушкі абедзве круглыя, нібы кадушкі. Нібы пампушкі, ў Галі ручаняты, касы бялявай куценькі хвасток. Як асаток зялёны, вачаняты і пышна закапылены раток. Глухая ў песні, заўжды фальшу ўпора. Усё вышывае прошвы падушок. Пакуль маўчыць нічога. Загаворыць, пакажа зубкі чыста парсючок! А вось як выйдзе, як заграе броўкамі, вачыма стрэльне і туды й сюды у боціках ды з меднымі падкоўкамі, зялёны верх, казловы перады! I сніцца хлопцам там пасаг гарою, каморы, скрыні, хатулі, вазы! Наўкола свахі так і ходзяць роем, а зверху Галя коціць гарбузы... А можа, я несправядлівая, нечага не разумею? А можа, якраз такую казак гаспадыню і хоча, да печы і да гарода, да коней і да свіней, і