КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
У іншы час пасватаўся б ты, дзіва! Жаніх знайшоўся б ёй і прывазны. Хапай свой лёс, як кажуць, за загрывак, бо хлопец ты няўрокам паказны! Кажу ўсё гэта я не для прынукі. Свой розум май. Чужым не пражывеш. Але ж падумай, шчасце йдзе у рукі. Няўжо сваё ты шчасце адапхнеш?!» Як бы яна сварылася, крычала, я б там усё пусціў па крутаверць. A то аціхла нейк, усё маўчала, сарочку шыла ўсё сабе на смерць. Вось так і сталася. Я выйшаў з хаты. Сваіх дзядзькоў я за дружкоў узяў I сам не знаю, каб адну кахаў так, з другою ж рукі ручніком вязаў!.. Якіх згрызот зажыў я, мук пякельных! Ад крыку сэрца як я не аглух! Душа сквірчэла, нібы па патэльні, адмахвалася ад зялёных мух. Мне, мусібыць, давеку будзе сніцца, як я стаю, гатовы бегчы прэч, дружкі мае лапочуць пра куніцу, дурніца ж тая калупае печ!.. Як скрозь зямлю я там не праваліўся? Як аб сцяну кулак не змалаціў?! I як я потым у шынку напіўся, на маці крыкнуў першы раз ў жыцці! Яна ж сядзіць, ды ўдзячна так хінецца, ды ціха гладзіць галаву маю. «Нічога, кажа, я надзейнай дзеўцы цяпер цябе, мой сыне, аддаю». ...Ужо й кіндзюк на шлюб наш начынялі, гусей лавілі, дзежы расчынялі. Ужо начуем з Галяй у каморы. Гляджу да ранку на шкляныя зоры. Світае. Душна. Ліхтарок няхітры, паліцы ў макацёрах ды збанах. Тры бочкі мёду, восем мер селітры, ды мы ўдваіх на шлёнскіх дыванах. Ды дзякуй звычаю, што да вянчання бароніць дзеўку. Я ж бы і не змог. Мяне паліла гэтакім адчаем хоць кінься прэч, каб век ні на парог! Яна ж, тупая, нават не заўважыць пячэ, скубе, затоўквае ды смажыць. Бы ў тыя бубны, ў дываны дубасіць ды прамывае кішкі на каўбасы. А заспявае моташна ўдвайне нібы па місцы лыжкаю шкрабне!.. А неяк раз прыходжу, застаю спявае песню і пры мне! тваю. Пра нашу грэблю і пра нашы вербы, пра дні, што душу згадкаю пякуць. А я збялеў. А я б сканаў цяпер бы, каб толькі раз шчэ голас твой пачуць! ...I трэцяя ўжо ноч над яварамі. Дзесь пераходзіць ціша Ворсклю ўброд. «Вартуй! Вартуй!» з Курылаўскае брамы. «Вартуй! Вартуй!» ад Кіеўскіх варот. Чагось так сумна, так шчымотна-ціха. Стаяць у ззянні месячным двары. Палтава, як старая варажыха, ступае з клункам цёмнае гары. Уночы мне ўсё неяк быццам бліжай. Гарыць бяссоннем горкім галава. Ўсіх абыду. Пабуду каля крыжа. Там Грыц ляжыць. Над ім расце трава. Зайду ў наш двор. Пабуду ля парога. Што робіць маці? Як яна, нябога? Заснула, можа, ці, не звёўшы воч, збалелая, глядзіць таксама ў ноч? Пайду на грэблю сцежкаю пустою, пагаманю да нашых явароў. Нап’юся шчэ салодкага настою тых маладых вішнёвых вечароў. Як цень Саулам гнанага Давіда, мільгну нячутна на вадзе шкляной, Хвясько-дазорац ходзіць самавіта ў Старых Млынах, на грэблі варскляной... На вокны цемра нацягнула шоры. Цалюткі горад у суровым сне. Адны сабакі сцерагуць каморы, ды шчэ турэмшчык сцеражэ мяне. Вунь да «ваўчка» прыпаў, бы што прышыла, турэмны крот, што неяк не аслеп. Каганчык свеціць, рук не налажыла б, бо гэта ў ката ж я адбіла б хлеб. Заходзіць: не разгледзеў... Прыглядаецца, ці тут ніхто на кратах не гайдаецца. Правёў рукою па маім плячы. Ішоў бы спаў, куды ўжо мне ўцячы? Сапе, не верыць, тупае, адходзіць, бы хтось яго вядзе на павадку. I зноўку ноч. А дзе мой Хо? Мой Хо дзе? Стуліўся недзе, бедненькі, ў кутку. Ідзі сюды. Пасядзімо да ранку. Якая ў нас жалезная фіранка! Самая доля выткала для нас. А ноч стаіць, нібы іканастас. Бяжыць-бяжыць, караскаецца ўгору. Па сценах цок-цок-цок, угору, ўніз. ...Шматочак неба і шматок падвор’я... ...I Хо на кратах хвосцікам завіс... Дзесь гонкі вецер воблакі кудлаціць. Як душна ў гэтай выклятай нары! Там, пад гарою, ў пасумнелай хаце стаіць труна... а там, на той гары... Яшчэ ўсё лета... бабкі ў ціхім сонцы... і маці... хлопчык пудзіць вераб’я... А там, у той труне... Ці ўсе забойцы так цяжка задыхаюцца, як я? О Божачкі, яго ўжо ж пахавалі!.. Яму ўжо ўсе зязюлі адкувалі. Я зблытала... у пятніцу... ў той дзень... калі я шчэ стаяла на судзе... яго вязлі... мяне вялі... дамоўка нейкая... валы... а нехта мне падаў вады... а я не знала, хто, куды... Я, праўда, звар’яцела ўжо, магчыма. Памёр мой Грыц з раскрытымі вачыма. I нежывы мяне ён выглядаў. Ад мук адхлання й там сабе не даў. Адну ж бо тут пакінуў. He віню. Я йду. Я хутка ўжо. Я даганю. Сустрэнемся там недзе-такі мы. He будзе рук абнімемся крылмі. ...Апошні дзень. Прыйшоў свяшчэннік. -Ойча! Знімі з душы нясцерпны боль ліхі. Так чалавек яму глядзіць у вочы, а ён ужо трасе епітрахіль. Пакайся, кажа. Сцежкаю гардыні цябе вядуць спакусы па жыцці. А Бог нас вучыць: чалавек павінен далінаю пакорнасці ісці. Пакаялася. I перапрасіла. Бо я тут дужа грэшная была: аднога разу матцы нахлусіла, адной суседцы соль не аддала. А што скажу?! Душа змярканнем поўна. Ці данясу, як свечачку, на Страсць? Бог знае ўсё. А бацюшку ўсё роўна. Хіба ён праўду Богу перадасць? Малітвы хуткай шапаткое прадзіва. Наспех пабарматаў, паваражыў. I ўладаю, яму ад Бога дадзенай, ну, дзякуй, адпусціў і разграшыў. Скрыгоча засаўка цяжкіх дзвярэй. Пайшоў сабе дастойны іерэй. ...Спакойна жабы кумкаюць з балота. Лягла на мур заходу пазалота. Расстайны промень бліснуў па сцяне. I сонца, сонейка жывой істотай, адзінай, што ўсміхаецца шчэ мне! Я заўтра, сонца, йду адсюль на страту. Я перайшла ўжо крайнюю мяжу. Дык дзякуй, сонца, ты прайшло праз краты. Я аднаму табе ўсё раскажу. Хто без прычын звядзе каго са свету? He помсціла, не звар’яцела я. Тады праклятую атруту гэту ён выпіў сам. Яна была мая. Я трунак той з адчаю згатавала. Мне змалку зелле ведама было. Мне гэта шчэ ад бабы перайшло, яе лічыла ведзьмаю Палтава. Быў у яе каток, як чарцяня, і чорны лёс ды з чорнымі вачыма. Атруту, лекі, чары, наслання ўсё знала баба. I мяне наўчыла. Я наварыла мяты драгалюбу. He памагло. Я наварыла шчэ. Вось-вось той дзень, што ім ісці да шлюбу, а мне пячэ ўсярэдзіне, пячэ! «Баліць мая галованька ад самага чола: не бачыла міленькага ні цяпер, ні ўчора», вось так сабе заспяваю, быццам не журуся. «А як выйду за вароты, ад ветру хілюся». Любіліся ж, кахаліся, як галубоў пара! «Не дай Божа разысціся, як чорная хмара...» А найпякотней, што й трываць нязмога, жаль, на якім сама сябе лаўлю: нявернага, хлуслівага, чужога, агіднага, а я ж яго люблю! «У нядзелю рана зелле капала... А ў панядзелак перапаласкала...» Смертухна, ад болю паратуй ласкава! А ўжо Бабрэнкі з тым усім не крыліся. He ўспела іх душа й пачырванець. Я зроду не спявала на два клірасы, было мне гэта цяжка зразумець. Там нейкія й сябры ўжо на паслузе: Сямён Капканчык і Рамашка Струк. Адзін хоць быў дзесь у Вялікім Лузе, а другі зброі і не браў да рук. Дзесь перабыў, дзесь ціха пераседзеў на пасецы ці, можа, ў лебядзе. Ніхто яго ў паходах і не ўгледзеў, адно цяпер вось вылез на судзе. Было, ідуць, Рамашка зарагоча, Капканчык шапку скруціць, а чаго, маўляў, ім толькі голавы й марочыць, усе дзяўчаты з цеста аднаго. Ужо й са мной спаткацца не баяцца, ідуць туды, праз Задыхальны Яр. Які жаніх, такія ўжо й баяры. Бадай бы век не бачыць тых баяр. ...Ваду ўжо брала я з другой крыніцы і ўжо не знала, дзе сябе падзець. Дзяўчаты пацяглі на вечарніцы, то я й пайшла, каб дома не сядзець. Яны сабе жартуюць з дзецюкамі, а я сяджу самотна пры сцяне. Праду кудзелю. Думак не згукаю. Усе спяванкі вымерлі ўва мне. Яны ж спяваюць жаласна пра тое, як нехта дзесь кагосьці загубіў. Я ўкамянела: Грыц заходзіць з ёю!.. Мяне пабачыў вочы апусціў. А шчокі зразу заліло румянцам. Так невыносна не было яшчэ. Ён з Галяй танцаваць пайшоў і ў танцы бы штось таптаў абцасамі нашчэнт. Яно з тым танцам сходна й не было ўжо, звіванне мук у сінім кунтушы. Аж хтось тады сказаў: А не дай Божа так танцаваць навыварат душы! Мянялі цені твар блядней саломы. Скрасаў гапак агонь з-пад падашоў. Я ціха выйшла. I пайшла дадому. He бачыў Грыц. Упрысядкі пайшоў. ...Мне гэта ўсё ў вачах так і мігцела. А пасля тых праклятых вечарніц прайшло два дні, ўжо добра так значэла, аж, Божа мой! заходзіць раптам Грыц. Сам як не свой, набраклыя павекі, прыгаслы позірк, вочы за смугой. Маруся! кажа. Я прыйшоў навекі. Я на калені стану прад табой! Я сплакала найлепшыя гады. Чаго вярнуўся да маёй ты хаты? Мы ж разышліся... Божанька святы! Хіба ж я прымушаю, каб кахаў ты?! Калі сваім каханнем паступіўся з-за грошай тых, з-за поля, што шукаў, ці ад мяне тады ты адступіўся, ці сам сябе навекі ашукаў? Сябе, Маруся. He глядзі варожа. Мне тыя дні павек не адбаляць. Тут двое мацярок. Твая і Божая. Хай нас на шлюб яны благаславяць. Людзей наклічам, зробім перапросіны, каб зналі ўсе, хто чэша языком. Маруся, чуеш, зараз, шчэ да восені мы пабярэмся, ўступім у закон. А маці з дому. Плача, зацінаецца і слухаць ні пра што не хоча ўжо. А маці кажа: Рукі не ўздымаюцца. Ідзі, ідзі туды, адкуль прыйшоў! Я здрадзіў, так. Але ж і боль як точыць! Скажу ўсю праўду, мы адны цяпер. Каму з нас горай? Ты глядзіш мне ў вочы, а я згараю з сораму, павер. Я мучуся, і гэта ўжо давеку. Паверыш, сам сябе не пазнаю. Нібы ўва мне жывуць два чалавекі, і век сябе, як коршакі, клююць. А найцяжэй: што мучуся ж я марна, бо здрада справа ж цёмная, ці ж не? Ты гэта ты. Табе й бяда да твару. Ты можаш нат пашкадаваць мяне. Або сказаць: што прагнуў, тое маеш. Мяне, ці верыш, кідае ўжо ў сне. Табе прасцей, ты гэтага не знаеш. Твая і мука песняй палыхне! Табе і верыць дадзена, й любіць. А мне што? Мне ўжо што тут за кушы? Нялёгка, кажуць, на дзве хаты жыць. Ды не дай Божа жыць на дзве душы! Адступнік я. Нікчэмны і прапашчы. Але ты любіш і таму даруй. Жыццё крутая коўзанка. He ўпаўшы, хто змог адолець гэтую гару? Ён гаварыў, і дзеялася дзіва. Ён здраду неяк так пераўтварыў, так гаварыў адкрыта і праўдзіва нібыта ён пра подзвіг гаварыў. А я стаяла, слепнучы ад слёз. Як звялы май, душа мая марнела. Хоць бы хто-небудзь мне жменьку зямлі з магілы яго прынёс... прыкласці да сэрца... можа б, трошачкі палягчэла... Абняў мяне, зваў любаю навекі. Штось гаварыў пра долю, пра даўгі. Што там, пад Дубнам, быў ён чалавекам, а тут ён сам з сабою варагі.