Гарнуся душою да слова
Ніна Мацяш
Выдавец: Звязда
Памер: 296с.
Мінск 2013
Магіламі у полі без імён, дарогаю да Кіева з Лубён!
Ідзеш, ідзеш, а шчэ й не палавіна. Ідзеш, ідзеш, хоць добра не адзін. Крывавым градам плача арабіна. Плыве туман, як белы лебядзін.
Праз навісь хмараў ледзьве гляне сонца. Стаяць лясы ў падпалінах рудых. Глыбее восень. Вось ужо і сойка хавае ў ліст апалы жалуды.
Ідзеш, ідзеш... Прасветліна хоць дзе б, глухія хаты, выпалены хлеб.
I кажа дзяк: Дзе будзем начаваць? Пра хлеб і соль даўно штось не чуваць.
Вось я вандрую, хоць ужо й не молад. Зямлі бязмеж, а радасці няма.
Паўсюль бяда.
He толькі ўсчаўся голад, а й немачы ўжо смертаноснай цьма.
Мруць людзі й мруць, падцятыя хваробамі. Гасподзь магіламі зямлю ўкараў.
Палі засеяў воямі харобрымі, а ў нехаробрых розум адабраў
А тут яшчэ во гэтая камета, бы ў небе волат скрыжаваў мячы.
А пад Смаленскам голы воўк шчэ гэты, што есць людзей і вые штоначы...
Ну, выбачай, a то нагнаў, бач, жаху.
Я нешта сёння дужа гаваркі.
Хоць бы карчма якая каля шляху альбо начлежны дом які.
Табе б, галубка, хоць вады напіцца. Падыдзеш першай, можа, не злякаюцца.
Шчэ будзе й горш. Чым бліжай да сталіцы, дык тым надзейней людзі замыкаюцца.
Пусціце дзеўку хоць, што вам зашкодзіць?
Няўжо шкада саломы той пад бок? Хтось прабурчаў:
Багата вас тут ходзіць. Такі ўжо зараз свет. Даруй нам Бог.
Прыстойна паганараваны мы.
Так во і прастаім тут пад дзвярмі?
Ты толькі гэта... галавы не вешай.
Адчай не лепшы сябар у жыцці.
А як Ісус, сын, кажа, чалавечы, не мог прытулку між людзей знайсці?
Дый то сказаць: паморнае паветра.
Хто знае, скуль мы. Ды і хто мы ім? Няма ў нас месца, людачкі, паверце.
I самі ў хаце покатам во спім.
Там дзеці, там самога колька коле, там парадзіху трэба сцерагчы. Баяцца людзі. Мор ідзе з Падолля. Дарэмна ў вокны й стукаць уначы.
Счарсцвелі людзі ад усякіх ліх. Ярмо няволі душы раздваіла. «Расшыру страх мой на зямлі жывых», як сказана ў прарока Данііла.
Дык покуль сонцу крок да патуханія, хадзем мо пашукаем укрыццё, дзе ані смутку ўжо, ані ўздыханія, а ёсць адно бясконцае жыццё.
Такія ўтульныя клады бываюць шацёр нябёс ды пліты ў бур’яне. Жывых адно жывыя забіваюць, а мёртвыя век не зачэпяць, не. Тут толькі поўна ўсякай патарочы, а могілкі, Маруся, ўжо не зло. Спакойна там. Хіба што проці ночы чыясь душа чыркне цябе крылом.
Во глянь, ну чым не райскія нам кушчы? Ў траве ляжыць вароніна пяро.
Ёсць нават райкі, яблыкі гаркушчыя, на дрэве зла прышчэплена дабро.
Дзесь, пэўна, й змей схаваўся тут здаровы. Сама не еш, не спакушай мяне.
Бо як анёл угледзіць мармуровы з надгробка зыдзе, з раю ўміг турне.
Магілы ўсё, бач, з алебастры, панскія. Анёлы варту думную нясуць.
Стары цвінтар. Відно, што душаў пастыры тут часам і біблейскіх коз пасуць.
Якія склепы, глянь! Што камяніцы.
Гербы, скляпенні, сходы і грабніцы. 3 жалеза дзверы, злодзей не ўцярэбіцца.
I ўсюды плюшч павіўся на прыгрэбіцах.
А прозвішчы якія ўсе тут панскія! Быдлоўскі, Казабродскі, Себасцьянскі.
А з годнасцю якой гучаць вялікай! Рох Ябланоўскі і Тадэвуш Пыка.
Ты бач, якія йменні ганарыстыя.
He спіцца штось у гэткім таварыстве.
А тут каго заткала павуцінаю?
Каму час гэтак амфару надгрыз? Антон Ключэнка, пісана лацінаю.
Няйначай з тых, юхтовых, блюдаліз.
Шкада, змяркае. Тут, відаць, нямала знайшлося б гарэльефаў дасканалых.
А гэты помнік... -
Дзяк аж адхіснуўся. Ды ён жывы, дальбог, паварухнуўся!
«Абняў мя страх», як сказана ў псалме.
Мы не адны, а нам і не наўме.
To, можа, ногі атрахнём ад праха?
He дай Бог, прывід шчэ пачне лякаць.
Штось дужа бедна ўбраны, як на графа, і зашляхетна, як на жабрака.
Глядзі, сядзіць і нас не заўважае, нібыта помнік той сівога жалю.
Відаць, паляк. Стары-стары які. Тут, пэўна, ўсе яго ўжо раднякі, у доле гэтым...
Жалю благачынны!
Вось гэта ўжо і ёсць яго айчына.
Давай адыдзем, што ўжо тут паможаш?
Адны крычаць: «Ад можа і да можа!»4
А гэтага старога вунь вазьмі? Жыве, як мы, і мучыцца, як мы.
Нашчадкі будуць некалі старацца адмыць жаль гэты ад крыві й брыдот. Бо ўся віна ляжыць на можнаўладцах. А што народу прычыніў народ?
...Во ўжо і зоры сыплюцца з Каўша. Складаны свет. цьма ўсякіх супярэчнасцей. А як падумаеш, што ёсць душа?
Як той казаў, яна абсяг да Вечнасці.
На ранку горкіх раек пажавалі, дый зноў да ночы далей вандравалі.
А ўжо й бары тым часам пачаліся. Тут цёмна ўдзень і жудасна ўначы. Кагосьці тут зарэзалі калісьці, дык ён у поўню і дасюль крычыць. Я ўжо й не чую страшных казак тых. Я ледзь брыду, падкошваюцца ногі. Начное птушкі жудкі стогн-уздых і чорны сум лубнянскае дарогі.
I раптам... Што там гэта? Светлячкі? Патрухлых пнёў густыя мільгацінкі? Трымцяць, трымцяць...
Вакол жа ні хацінкі. Ажно ды гэта ж свечак аганькі!..
4 Ад мора і да мора намёк на граніцы шляхецкай Рэчы Паспалітай, афарызм шляхецкіх вялікадзяржаўнікаў (польск.).
Ляжаць пад лесам людзі на траве, са свечкамі ў руках, неварушкія, вачыма ў неба, цемрай апавітае, прыкрытыя хто каптаном, хто світаю, ці ўмерлыя ўжо, ці яшчэ жывыя?
Завостраныя твары... Ціша спрэс...
I на грудзях сухія рукі складзены... Палаюць свечкі...
Сосны пахнуць ладанам... Шуміць над шляхам векавечны лес.
Шурхочуць птушкі нейкія ў галлі...
Дзесь воўк ў нетрах чарналесся вые... Што ж, тую ноч мы з мёртвымі збылі, цяпер пераначуем з паўжывымі.
Хоць не падыдзе звер, агнёў збаіцца. Дый перабудзем неяк да дзянніцы.
Вунь хтось жывы яшчэ, рук бадыліны шчэ ўздрыгнулі, бач, воскам прыпякло. Адкуль вы, людзі?
- 3 голаду. 3 Валыні, 3 сяла якога?
- Вымерла сяло.
Hi наракання, ні чакання цуду. Абліччаў цем, кашуляў белата... Куды вы, людзі?
- Ужо цяпер нікуды. Спакой... і свечкі... свечкі... немата...
I кажа дзяк: У іх там на Валыні плачы такія ўжо горкапалынныя, то край такой дзівоснае красы. А галасы якія, галасы!
У іх жа і кашулі там, як доля.
Сасонку там, крывульку або чоўнік -
па лебядзінай белі рукавоў як пусціць ды ўсё чорным, чорным, чорным!
аж да запясця ў некалькі радоў!
Ноч прамінае... Свечкі дагараюць...
Дзяк кажа: Тут хоць лёгка паміраюць.
А то ж ішлі, як жыта налівалася.
Папасам вось як пойдуць у жытах, то, верыш, потым енчылі, звіваліся, паўскрай дарог паўзлі на жыватах.
Вось так вось. Я сумоты не нагнаў?
Паслаў жа Бог табе гаваруна.
Усё гарну ў душу, як у шкатулку.
Ужо душа гарчэй ад палыну.
I хоць не маю на зямлі прытулку, ды знаю ўшыр яе і ўглыбіню.
Дык вы б усё ўзялі дый напісалі, дый быў бы след па вашаму жыццю.
Я напісаў, дык торбу маю ўкралі, і ўсе мае папірусы цю-цю.
Ці думалі, што там віно ды брашна?
Ці золата, надзёртае ў вайну?
А ўсё распачынаць нанова страшна.
Стары ўжо, зараз гэтак не утну.
I чуб мой, во, як пух той тапалёвы.
I вочы да пісьма ўжо ўсё слабей. Калісьці думкі хутка йшлі на словы, а зараз думкі самі ўжо ў сабе.
Ды ўжо, відаць, вось так я і памру, а замыслаў аявіць не сумею.
Бо хоць і ў рот гарэлкі не бяру, але ж і кнігу напісаць не ўспею.
Mae сабранні вунь і з пустазёлу слоў пышных набылі сабе пастаў. Найпершы дурань і апошні ёлуп ужо ў навуках, пэўна, докам стаў.
Я ж як гусак абскубены ў алёсе.
Гагоча штось пра праўду і дабро, а ў лапе утрымаць яму ўдалося адно сваё гусінае пяро.
He трэба мне ні славы, ані грошай, ані каб моцны свету пахваліў, абы хто-небудзь, мыслію вазросшы, і да мяне тут слых свой прыхіліў.
Ды я прыхільнікаў не маю.
Сам во пішу, і сам сабе ўнімаю.
...Як у танку, таполя выгінаецца.
Лягае пыл ў густы чартапалох.
I ўецца ў даль дарога не канчаецца.
I мы ідзём, і добра нам удвох.
Бо ён брыдзе, а я сабе кульгаю.
Гамоніць знай, а я сабе маўчу.
Ужо й на кій старанней налягаю, і торбу ўсё на тым плячы лаўчу.
А ён ідзе, любуецца дарогаю.
Ён малады, яму яшчэ не сто.
За пазухаю кніга, світа доўгая і торба быццам рэмеза гняздо.
...Цвярдзейшы грунт намацваюць кійкі. Часцей адхон аплецены карчамі.
Рыззём чапляючыся за сукі, выходзяць з лесу у пяскі прачане.
Пяскі, пяскі... I дзе ён, той прычал? Ці так ісці, ці сцежка падвяла тут?
Плывуць, плывуць караблікі прачан над пасталамі ветразі напяты...
Адна ішла, закутая ў вярыгі, у каўпаку жалезным, неабутая. Ці хто сказаў, ці вычытала з кнігі, што Богу ўгодна гэткая пакута?
Ішла маліцца ў боскія пячоры, казалі, дзесь здалёку, аж з Пячоры. Пудовы посах, і сама, як мошчы.
Ды так і ўпала, не дайшла да прошчы.
Ці грэшніца, ці не зусім пры розуме. Прысыпалі. Спакой яе душы.
А ўдалечы ўжо Лаўра ў горнім роздуме няўзрушна сонца брала на крыжы...
I вось ён Кіеў!
Зазіхцеў крыжамі. Прыгаслы зрок красою паланіў Тут сам Гасподзь бяссмертнымі пярстамі святыя гэты горы асяніў.
Так доўга йшла, так прагнула цярпліва.
I вось ён, Кіеў, за валамі, ён! той стольны град залатаверхі, дзіва, душы маёй малінавы пазвон!
...I мы ўвайшлі ў жалезныя вароты.
Чагось так ціха, бы прайшла чума.
I кажа дзяк: Згадай пра жонку Лота.
He азірайся. Кіева няма.
Я азірнулася. He ўзгаласіла.
Слупом саляным не ўкіпела там.
Вось так прайшло тут войска Радзівіла! Ў руіны вуліц затачыўся храм.
Званіцы мёртвай закурэлы вырыс.
Нямое ўсё Падол і крутасхіл.
Маўчаць званы. У Літву званы ўсе вывез літоўскі гетман Януш Радзівіл.
Папаленыя, жудкія, як мары, маўчаць падворкі, бровары, базары.
Сады стаяць абвугленай мярэжай. Людзей не бачна. Коні не іржуць. I толькі на валах высокіх вежы тырчаць у неба. Попел сцерагуць.
Дык вось ён, Кіеў мой, мая айчына. Людской крывёй залітыя валы.
Ой, Божая падоба, што ж мы чынім, ой, да чаго ж зямлю мы давялі?!
I кажа дзяк: Падоба... Божа існы!
Як наляцелі раці наўскапыт, насустрач Радзівілу выйшаў Трызна, пячорскі прасвяты архімандрыт.
I так, сівы, звярнуўся ён, схілёны: Яснавяльможны гетман, брат кароны! Вось ключ ад града. Мы адчынім брамы.
Ідзі. Заходзь. Адно палітуй ты свяшчэнны град наш і святыя храмы.
Вось, і ўвайшоў ён, можны князь, сюды. Як нож у спіну. А Патоцкі ў грудзі. Багдан між імі, як між дзвюх аблаў.
Што тут тварылася! Казалі людзі тры дні, тры ночы Кіеў палыхаў!
...Стаяў сабор старажытны з выпаленай душою. Мы ціха ступілі ў морак, што дымам едкім прапах.
Маліліся ў паражнечу, на попел ікон маліліся, шукалі жывога Бога ў сонечных шызых слупах.
Ляжалі чорныя пліты стаўма, бы чорныя крыгі. Анёлы ў белай апратцы ўпрытул абступілі алтар. Крычалі шчылястыя сцены.
КНІГІ ОНЛАЙН
