КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Яшчэ б малебен адслужыць. Жывая ж, то павінна неяк жыць. ...Апошняй ноччу мы ўжо і не спалі. I зноў чанцы на ногі наступалі. Бухікаў дзяк, і дожджык марасіў. От, мусібыць, гразюку размясіў! Варочаецца дзяк: Охо-хо-хо! Халодны свет, ліхота на яго. У жыццё прыходзіш чысты і прыгожы. 3 жыцця ідзеш ані на што не гожы... Відаць, пад ранак я такі заснула. Такая мяне ўтома агарнула! кароткі нейкі, непрабудны сон... Прачнулася ад каркання варон. Благі навес, дашчаная сцяна. Дзяка няма. Ціхота. Я адна. А ўзбоч ляжыць на саквах мне абнова ў жарынкі-кветкі хустачка цярновая. I ранак быў, і дожджык марасіў. Ужо й лісцём дуб хустку прытрусіў... Пара і мне. Пара і мне, пара. Пяскі, пяскі... і сіні гон Дняпра... I лес... і шлях... і явар... і крыніца... Куды іду?! Хто жджэ мяне, кром Грыца? Крычаць ключы у небе жураўліныя. Каму, і што, й навошта гаварыць? Прылегчы б так, як тыя, што з Валыні... I дагарэць... і свечка дагарыць... Але іду, размотваю дарогу. Была на прошчы, памалілась Богу. Купіла ў Лаўры свечачак святых. I чалавека добрага спаткала. I з дзякавых усіх гамонак тых чамусьці ў памяць найглыбей запала, што ёсць, дальбог, адхланіна ў журбе: камусь на свеце горай, чым табе. А ўжо і тыя сёлы, як магілы. Патрохі ўжо даходжу й да Лубён. Рыгораўка. Сямёнаўка. Панфілы. Святы Рыгорый... і святы Сымон... ДЗЕДАВА БАЛКА Раздзел VII Зіма ўсе стрэхі шчыра залатала. Снягі ружова меняцца ў палях. На ўсе замкі замкнёная Палтава дазор казацкі выслала на шлях. Далёка бачаць казакоў тых вочы. Між імі Іскра і Лясько Чаркес. Снягі, снягі... Як след дык толькі воўчы. Ды неба ціша і пустыня спрэс. Кусаюць коні цуглі з нецярплячкі. Парыўны вецер тузае крыссё. Снягі, снягі... 3 якой гэта балячкі так ціха ўсё? I ціха так не ўсё. Вось хутароў глыбока змоўклых вырыс. Вунь хтось ідзе ў Палтаву з клумаком. I далягляд на ўсе бакі чатыры перахрысціўся чорным ветраком. ...Палтаванька мая, мая Алтава! He забывае пра цябе бяда, нібы званы навекі расхітала з пары, як нішчыла цябе арда! I як ляталі стрэлы палавецкія і клекацелі сцепнякі-арлы! Былых гадоў вялікадні мярцвецкія цябе густым маўчаннем абляглі. I ад красы тваёй што засталося? Асот між папялішчаў, бадзякі, падворышчаў бязлюддзе, безгалоссе, гароды, дзе паклычвалі дзікі. А потым зноў на тым баку, ў той моўчы, нібы трава і квеціва ў траве, узніклі людзі і працёрлі вочы, Палтаванька, ты ўсё-такі жывеш?! Сышла з вадою едкая пылюка гадоў гаротна адбалелых тых. 3 падземных нораў волечку пад рукі зноў вывела на свет на белы ты. Пазарасталі рутаю руіны. I зноўку смуткам голас твой прыгас. Ў лясах тваіх, над водамі тваімі сваім багам маліўся Вітаўт-князь. Мінулі дні. Сталела ты гадамі. Ішла ў нябёсы і ўрастала ў грунт. Цябе абняў жалезнымі рукамі чужы кароль, нясыты Сігізмунд. I зноўку, зноўку, зноўку пад’ярэмнасць! Ці ўжо сабе мы рады не дамо, што й Вішнявецкі, вырадак Ярэма, уласны кат, запрог цябе ў ярмо?! I зноў заход нібыта баграніца. I зноў надзея зёлкаю да ран. Дзе ўпаў Паўлюк, там вырас Астраніца, і ўсе вярыгі разарваў Багдан! I зноўку ліха. He прайшло і года а пад Царквою Белай склалі згоду. I зноўку бы ніколі не світала, і зноўку панства прэцца на Палтаву. Каб зноў цябе сагнуць у падняволлі, каб ты, як некалі, была рабой. Вунь зноўку хутаранцы з наваколля шукаюць рады ў крэпасці тваёй. Ідзе, бяжыць усё, што ёсць жывога. I гоніць статак, і кульгае ў яр. О даўні горад, звыклы да аблогі, якой трывожнай будзе ноч твая! ...Дазор казацкі азірае шлях, як зрок сягае ні душы ў палях. Цяпер паны хай пройдуць хоць аблаваю, ды ўжо стаяць спусцелыя двары - і ўсе прысёлкі за Палтаваю, і ўсенечкія хутары. Пустэльня, стэп... варон галодных гвалты... Няма каму хоць з кім загаварыць. Адно дымок во з Дзедавае Балкі курыць сабе у неба ды курыць. Там дзед жыве, той самы дзед Галернік, нямрушчы дзед, самотнік і хімернік, што быў гадоў мо дваццаць у няволі, і ўжо ж калі вярнуўся, а й цяпер, што ні вырэзвае усё міжволі з абрысамі маленечкіх галер. Талеры, лыжкі, конаўкі ды кубкі, мыльнічкі розныя, салонкі, ступкі. А ўжо такое гожае ды лоўкай ніхто больш не змайструе салатоўкі. To вынесе ў Палтаву, то па сёлах (як не заносы, ведама, й дажджы). Так во ў турэцкіх дзедавых галерах Палтава і затоўквае баршчы. Бязлюдна, пуста ўжо ва ўсёй акрузе, і толькі з Балкі Дзедавае дым. To ж, пэўна, ён у той сваёй ярузе на цэлы свет застаўся сам-адзін. Гэй, дзеду, дзеду, побач шлях-дарога! Гэй, дзеду, дзеду, блізка ад агню! Э, ды хіба па галаве ў старога чужое войска пройдзе ўпершыню? Прысунуў пень ён у яго за ўслонік. Дый сеў стругаць ліповы апалонік. У хаце цёпла. Водарыць драўнінаю. Карэння поўна, рознае разьбы. Пад бэлькаю, між макам і калінаю, шматкі сухое ліпы і вярбы. Сказаў Іван: Калі не маняць людзі, шчэ толькі снежань, лета шчэ калі. I невядома, як яно ўсё будзе. Вы б у Палтаве лепш перабылі. He варта людзям задаваць марокі, бакі на печы на чужой таўчы. Свая тут хата маецца, няўрокам, свой дамавік, свае вунь рагачы. Зіму ўжо не адну так перачоўгаў I дамавік са мною дамаваў. Вунь там сядзеў, на прыпечку, учора, смяяўся, плакаў, руку падаваў. Калі б хоць я мог быць вам у прыгодзе, а то ж пра шаблю думаць мне ўжо годзе. А быў калісь такі велікавоін! яшчэ й дасюль ад шабляў не загоен. Дый зноў узяўся за сваё струганне. Вось так памалу й тупаю, Іване. У Бога смерці не благаю. Нічога, прыйдзе і сама. Я апалонікі стругаю, а людзям есці што няма. ...Прымоўклася. Душа шукала слова. Яно як лёс. He выважыш на фунт. Канчаўся дзень. Гарэлі ў печы дровы. Гуло й палала, быццам Трапезунд. Мігцелі розныя ў агні хімеры, мяняўся бляск на варушкім разцы. Плылі па хаце дзедавы галеры салонкі, ступкі, лучнікі, карцы... Ну, хто пра што, а я пра Налівайку. Яна спявае ці ужо маўчыць? To ўжо не спевы. To сцяпная чайка, падбітая, упаўшы, так крычыць. У ёй бы штось навекі прамінула. Прыйшла з той прошчы дзіўная такая. Так ад людзей Марусю адвярнула нікога ўжо і ў хату не пускае. Усё адна. Нічога ёй не трэба. Каб хоць здароўе, а й яго ж няма. Начоўля тая пад адкрытым небам... Нястаткаў гэтых вечная турма... Крый Божа, можа, у яе й сухоты. Я ўсё баюся рыне горлам кроў. А не прымае жаднае турботы, а ў хаце ж так ні хлеба, ані дроў. Парадзьце, дзеду, вы ж ёй быццам бацька. Няўжо ж яна й загіне так сама?! Такой бядзе ніхто ўжо не парадзька. Няма тут рады. Рады тут няма. Чаго ірвеш каўнер? Ці ж тут задуха? Стрывай, брат, плачам не направіш рот. Найпершае ў жыцці свядомасць духу, тады і выйсце знойдзецца з ліхот. Душа ў цябе павінна быць што крыца. Так гараваць не годна казака. Твой бацька быў, Іване, Астраніца наступны гетман пасля Паўлюка. Ты ж сын яго! Душы не заняхаеш. He маеш права, ты ж такі не Грыц. Вось пройдзе час, кагось і пакахаеш. Праслаўны род палтаўскіх Астраніц! Ды, можа, й будзе Гандзя альбо Насця. Ды, можа, й сынам замацую род. Але не будзе мне на свеце шчасця, пакуль мне жыць і бачыць сонца ўсход. Мы з ёю душы аднаго тут кораня. Адзін, няйначай, бусел нас прынёс. Бо што бацькі ў нас казакі няўкорныя, што мацяркі, ссівелыя ад слёз. Мінуў той час, заціхлі тыя буры. Ды новы гром ачуўся на мячах. Мы з ёю дзеці аднае зажуры. Сябе чытаю я ў яе вачах. Мінаюць ночы думкамі, паўснамі... Яна маўчыць, клубкі самоты ўе... Мінаюць дні... I мы, і мы мінаем... I толькі песням не мінуць яе. ...Канчаўся дзень. 3 тугой з-пад тонкіх броваў Марыя пазірала з бажніка. Агонь гарэў. трашчалі гулка дровы, шаўкова бегла стружка з дзяржака. Кот выгнуў спіну ў тыграву палоску, памуркацеў, зноў стружкай зашалёскаў I хаце зноўку не хапіла вока: хтось дзесь прамчаў, а балка заглыбокая. I толькі снег пасыпаўся з галлякі. Эгей, Іване, вунь ужо й палякі! Вось мы тут трохі і прытрэм ім рогі. А вы ж во тут зусім каля дарогі, сказаў Іван, устаючы з услоніка. А дзед сабе стругае апалоніка. Нікуды я, Іване, не паеду. А там і Ворскля ўскрэсне ў берагах. Дый ляхам тым які спажытак з дзеда, з мае бярлогі ўбогае ў снягах? Глядзіце, дзеду. Гэтыя ватагі... Жыццём рызыкаваць не варта б вам. 3 жыццём мы, браце, век наперавагі. Сюды-туды, не сцяміш а ўжо й там. Што ж, выбачайце. А за што, казача? Па мне што турак, што літвін, што лях. ...Пратупацеў дазор, і конь гарачы з глыбокай балкі выімчаў на шлях. Ужо і месяц вытыркне рагульку, і спакваля парог пачне лядзець. А дзед запаліць самаробку-люльку і доўга-доўга будзе ўслед глядзець. I доўга-доўга будзе слухаць цішу, што аблягла раптоўна хутары. Жар з печы выграбе, каб да хаціны на той дымок чужы хто не забрыў. Заліў той жар. I вынес галавешкі. А ты ў кутку пастой во, качарга. Ды гэтак во пасноўдаўся, пакешкаўся, ды так нібы яно яшчэ й мага... АБЛОГА ПАЛТАВЫ Раздзел VIII Бязмежны стэп і ноч. I свішча замець. Палтаўскі шлях снягі перамялі. Чужое войска марна б’ецца ў брамы: глухія брамы. I маўчаць валы. Стаіць абоз па грудзі у сумётах. На ўсім рыштунку з наледзі брыжы. Цярпі, Палтава, за жывых і мёртвых, вунь вершнікі ўжо ўехалі ў крыжы! Палтава спіць. А панства як у госці. Адскочыў конь. To ямы, то гарбкі. Крыжы, крыжы... I тарахцяць, бы косці, пад ветрам на крыжах тых ручнікі. Сячэ пурга калючая, скуголіць. Паўвойска ўжо не ўстоіць на нагах. Бязлістая ды чорная таполя трасе варон на цвінтары ў снягах. Паны клянуць у люці ды бяссіллі. To ж да Палтавы й так ледзь дабрылі! Праслана войска на чатыры мілі хоць галавою біся аб валы. Было ўжо імі зведана ўсяго тут, Бог манну з неба не спяшаўся слаць. У стэпе круціць гэтакая слота руку працягнеш пальцаў не відаць. Шалее завіруха, вецер свішча. Каб вогнішча развесці й не кажы: аж дзе той лес! Хоць спальвай тапарышча або сячы на цвінтары крыжы. Але ж няможна люднасць дратаваць. Тут трэба увайсці без перашкод. Тут трэба мірна. Усё ператрываць. Схізматыкі распалены народ. Як ні крычы, як браму ні выламвай, а згода ёсць, то ўпусцяць. Ды калі? ...Валы крутыя. Што там, за валамі? Глухія брамы. I маўчаць валы. А ўранні, толькі стала днець смугата, дзе не было, здаецца ні душы, наведзеныя ўжо стаяць гарматы, і пры лафетах ходзяць гармашы.