КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
А як падумаць, дзеўчынка мая ты, дык хто на свеце гэтым не распяты? Яно як маеш сэрца тут не з лёду, распятасць наканована ад роду. Ды ёсць, дальбог, адхланіна ў журбе: камусь на свеце горай, чым табе. - Дык ты з Палтавы? - Ды, кажу, з Палтавы. - А дзе жывеш там, а завешся як? Кажу: Маруся, як ужо спыталі. I зноў маўчу. Такі настырны дзяк. Ну як там вашым вуліцам Ганчарным, Кавальскім, Чабатарскім? Ты чыя? Якія песні сумныя гучаць там, пра Астраніцу ўсё ды Чурая? А сам глядзіць так ціха ды ласкава. Што добры чалавек, так і відаць. А вы, кажу, даўно былі ў Палтаве? Ды летась давялося зімаваць. Люблю Палтаву. Людзі там не сонныя. I горад слаўны. Дзе ты там жывеш? Купцоў палтаўскіх бачыў я ў Саксоніі, і Шлёнск, і Франкія ім не рубеж. Там шаблі не ржавеюць у каморах і збрую ў стайні мышы не грызуць. А што ўжо порах добры робяць порах, у бочкі сыплюць, гетману вязуць. Якія ў вас там піція ды стравы! А як дзяўчына тая во пяе!.. Ды я, кажу, не з самае Палтавы. Я там, кажу, з сялібкі аднае. Хоць не пазнаў бы!.. Ён сабе стругае. Людзей ліхота скрозь падсцерагае. Вось на, бяры, апірачка што трэба. Я і сабе вунь выстругаў, бо так. Дзвюх ног замала, трэцяю не грэбуй. Хоць адганяцца ноччу ад сабак. Бо тут чым далей, тым з начлегам горай. Чаго ўжо людзі тут ні зажылі. Чумою ўродзіць, як шчэ з год каторы вось так вайна паходзіць па зямлі. Бо ўжо тут скарбу нажылі-такі, мор між людзей, на дрэвах чарвякі. Прайшоў я паднябесныя ўсе долы, як некалі казаў святы Іоў. Куды ні глянь удалячынь наўкола тут спакон веку скрозь лілася кроў. Там адступала войска Астраніцы. Тут сёлы капытамі збіў Канчак. А у даліне рэчкі Саляніцы слязьмі пакуты высах саланчак. Вунь бачыш крыж і тую павіляйку вунь, рэчку, высахлую ўжо на чвэрць, якраз вось тут скруцілі Налівайку на лютую, пакутніцкую смерць. Быў малады і гожага заводу. Жыў так, як і пасуе казаку. За тое, што змагаўся за свабоду, яго спалілі ў медзяным быку! А вунь абрысы й горада відны. Сталіца Вішнявецкага Лубны! Там жыў Ярэма, сын Раіны, ліхі руйнатар Украіны. Вампір з халоднымі вачыма, пыхлівы словам і чалом, душой падступны і злачынны, закуты ў панцыр і ў шалом. Адшчэпак рыцарскага роду, кат люты ўласнага народа, крывавы гад з-пад цёмнае зары, вунь там ён жыў, на Замкавай гары. 3 тае гары, узнесенай высока, у коле рэчак ды равоў-канаў, лубенскі родзіч кракаўскага Цмока ў зямлю Украіны кіпцюры ўвагнаў. Знай баляваў, сядаў на шыю хлопу, пускаў дзяўчат па свеце без касы. Страляў казуль, вёз проса у Еўропу і на паташ выпальваў скрозь лясы. Захапаў край, бы спадчыну бязродную, і браў за ўсё жывое й нежывое. За дым, за торг, стаўшчызну, агароднае, пагацевае, з воза, рагавое. Абклаў падаткам вулейкі, браварні, з далін ды стэпаў ссаў, як ваўкалак. Манастыры перарабіў на псарні, змушаў манахаў гадаваць сабак. Трымаў усё азброенай рукою. Каменнейшы быў ад сваіх цвярдынь. Гарэлі сёлы, кроў цякла ракою, калі ўцякаў, шалёны, на Валынь... А ўжо ў Лубнах няма ні бернардзіна. Вада спятрэла ў замкавых равах. Самой журбой, адвечнай, двуадзінай, душа Раіны плача па царквах. А там, дзе жыў ён, дзе ўжо ціша ўкола, дзе ўжо ўзбуялі глуха гушчары, - яшчэ каменнай зяпаю дракона шчарбаты мур чарнее на гары. Дзе быў палац ляжаць адны руіны: абломкі сцен, абвугленасць цаглін... Усё сумуе смуткамі сваімі... Душа Раіны плача між руін. I толькі навісь хмараў пурпуровых... I пры дарозе мальвы ды цярны... I, як крыві павечны прысмак, словы сталіца Вішнявецкага. Лубны. Ўжо ледзьве йду. Баюся, што прыстану. Лубны мінулі, ёсць шчэ трохі дня. I, як крысо здзіраўленай сутаны, накрыла горад зграя варання. I зноўку стэп. I зноўку даль-разлога. I я маўчу. I дзяк ужо маўчыць. Ідзеш, ідзеш... Дарога ды дарога. Ідзеш, ідзеш... Хоць трохі б адпачыць. Зайшлі ў сяло. I жудасна, і дзіўна. He гаўкне пёс, ні корбы не скрыпяць. Як сцірты, хаты ні агню ў хацінах. Няўжо так рана людзі леглі спаць? Панурай золлю вее ад падворкаў. На ўсё сяло сустрэлі дзвюх жанчын. Бязлітаснай насечкаю маршчын насечка думак на абліччах горкіх... А дзяк нічога, падцягнуў раменьчыка, шчэ й да мяне бадзёранька гамоніць, маўляў, раз гэтае сяло Сымонаўка, ну, то хадзема, кажа, да Сымона. А хоць і ў гэту хатку во пры шляху. Нам, кажа, што. Усё ж такі пад дахам. А там той дах там дзірак, бы ў дзярузе, падпёрта хата сцвілымі дзвярмі, абтулена патрухлым кукуруззем яшчэ мо з пазалеташняй зімы. А ў хаце пустка, аж зямля на сподзе. Сляды крата, маснічыны стырчма. Сядайма, кажа, у чужой гасподзе. Гаспода ёсць... Гаспадара няма. Тут ад Лубён да самае Валыні скрозь сёлы ўдоў, скрозь гэты сум палынны. Падстрэшшы выглядаюць з крапівы. А тут няма, як бачыш, і ўдавы. Па трупах уцякаў Ярэма згэтуль. За бунт рахункі зводзіў з кожным стрэтым. Адсекваў рукі, вешаў, распінаў, садзіў на палі, голавы сцінаў. Страшэнны след кідаў хіжак злюцелы крывавы жываглот казацкіх целаў. Усіх касіў, віноўных і бязвінных. I засталіся сёлы ўдоў адзіна. Ды назвы сёл, па большасці з імён, бо ўсё ж такі Панфіл, Рыгор, Сымон. ...На ранку выйшлі. Цішыня наўкола. Мярэжка павуціння на мяжы. А на парог нажыўлена падкова. А на падворку рала ўсё ў іржы. Іду. Маўчу. He надта каб спачылася. Па хаце ўночы ўсё хадзіў Сымон. Ці сэрца зноўку плакаць навучылася тут, на шляху да Кіева з Лубён?! Маўчу. Іду. Адмерваю дарогу. Глыбей у восень з кожнае вярсты. Якому, княжа, тут, якому Богу наставіў гэтых страшных свечак ты?! Мінае сёлы, рэчкі далей, далей! а ўсё перад вачыма тыя палі. Над плынню часу, пораслю ялін, жоўта-гарачым цудам арабін, дагэтуль чуцен стук касцей сатлелых, і рукавы на ветры лапацяць, і тыя світкі на казацкім целе за вараннём ніяк не адляцяць... А варання! Яго ўжо тут аж цёмна. I крача, крача, крача да жуды. А крук самотнік. Ён сабе асобна. Сеў і чакае новай злыбяды. I кажа дзяк: Вось запытаць бы ў крука, ён крук стары, набачыўся ўсяго, ці думаў Байда пра такога ўнука, што здрадзіць славе прадзеда свайго?! Ці не таму такі Ярэма й люты, гатовы трупамі зямлю змасціць, што кожная асіначка яму тут пра Юду, Юду лісцем шалясціць?! А ўжо й палі імглою агарнуліся. На голас словы самі навярнуліся: «У Палтаве, на рыначку Дый п’е Байда мёд-гарэлачку. Ой, п’е Байда, Байда маладзецкі. А насустрач Байдзе едзе Вішнявецкі. Скуль ты, кажа, гэткі тут узяўся, Што дасюль на вочы мне ты не трапляўся? Хто ты, кажа, і якога роду, Што цябе не бачыў я ў Палтаве зроду? А я Байда, Байда Вішнявецкі, Што мяне павесіў колісь цар турэцкі. Што ў Царградзе дый мяне схапілі, Дый за рабро гакам, гакам зачапілі. У раі сядзеў я, дужа залядачыў, Бо ўжо Украіны год са сто не бачыў. I тады кажу я ды Пятру святому: Пусці мяне, Пётра, на зямлю, дадому. Там жа род мой крэўны, там жа мае дзеці. Як ім там, што робяць, як жывуць на свеце? А Пятро паслухаў, Дый спусціў драбіну, Дый спусціў драбіну Проста на рабіну. Як гукне ж сваіх ды гайдукоў Ярэма: А ўзяць тога Байду, а скруціць як трэба! Гэй, вазьміце Байду, гэй, звяжыце, Дый за рабро гакам, гакам зачапіце! ...Ой, вісіць Байда на рыначку, Дый не дзень, не ночку, дый не гадзіначку. Кажа Байда, Байда Вішнявецкі: Лепш бы мяне вешаў шчэ раз цар турэцкі! Бо вісець на палі гэта шчэ не мука, Як цяпер глядзець на гэтакага ўнука!..» Э, дзеўчынка, я слухаю, ды зрэшты, пра Байду ўжо не пра таго пяеш ты. А галасочак! Ды чаго ж ты крылася? To ўсё маўчыш, то я аж занямеў. Спяваў і я на хорах і на клірасе і знаю свецкі і духоўны спеў. Дысканты чуў я, тэнары, басы. А ты пяеш усю душу праймае. Мо ёсць і лепшыя дзе галасы, ды гэткага другога свет не мае! Паслухай,кажа, дзеўчына з Палтавы, хто навучыў цябе такім актавам? Дзявочая мая навука тая: як заспяваецца, так і спяваю. А я пазнаў рыторыкі, інфімы. I так скажу: душа жыве не імі. Пііты пішуць соладка, пад метры. Пра тры персоны боскія. А ты гатоў счумець ад тых ялейных нетраў, ад слоў навыдумляных, мёртвых тых. Вазьмі любога з нашых вершапісцаў, бадай іх муха дзёбнула ў калысцы, убогі словам, думкаю нячысты, у трыццаць год пляшывы і стары, складае сабе вершыкі ўрачыстыя, а ў сёлах рыдма плачуць кабзары. Або такія вось, як ты, дзяўчаты зажурана выспеўваюць жыццё. Яшчэ Ўкраіна ў слове не зачата. Пашлі ёй, Божа, гэтае дзіцё! Бо ўсё, што пішуць, гэта шчэ палова, шчэ не засевак для такіх палёў. 3 часоў з’яўлення кнігі «Часаслова» ўжо й час мінуў, а штось не чутна слоў. Усё камусь штось пішуць на дагоду, ды чачавіцы хочуць, як Ісаў. А хто напіша ці ўжо напісаў пра шлях, пра долю нашага народа?! Ці мо над кнігай той вялікай у келлі свечка дзесь дрыжыць? Ці мо ў царкоўным дзесь прытворы у куфры пад замком ляжыць? ...I зноўку шлях. Таполі ды магілы. Арцёмаўка. Рыгораўка. Панфілы. Астапаўка. Карпілаўка. Цішкі. Так во і йдзем праз гора напрасткі. Хтось у сяле пратарахцеў арбою. Дый зноў журбою цішыня звініць. А дзяк гаворыць, быццам сам з сабою. Ідзе, старэнькі, нешта ўсё бубніць. Калі я ў бурсе пазнаваў навукі, Афіны й Рым прайшлі праз мае рукі. Вось быў народ, скажу табе, калісьці! Праславілі сябе на ўсе вякі. А мы... А мы!.. Няхай бы ўжо ў калыску Гамэра й нам прынёс бацян які. Усе вякі мы чуем бразгат зброі, былі багі ў нас і былі героі, які нас вораг толькі не згрызаў! Але гавораць: «Як руіны Троі». Пра Кіеў так ніхто шчэ не сказаў. Калісь, даўным-даўно, за цьмой былога была адна жахлівая дарога. I зваўся Апіеў той шлях. Ўжо колькі тых вякоў мінае, а ў свеце, пэўна, кожны знае, калі й каго там распіналі. Пра гэта цэлыя аналы напісаны, і так, і ў рыфму, звучылі ўздоўж і ўпапярок. Але ж дарога тая з Рыму, як кажуць, вёрстаў сотні тры мо. А тут аж да Валыні ўкола ляжаць удовіныя сёлы! Хто знае, што тут адбылося? Хто людзям толкам расказаў пра ўсё? I спакваля імглой апавілося. I спакваля пайшло ўсё ў небыццё. I недзе, некалі, праз шмат гадоў, пра гэта ўжо не ведацьме ніхто, не зніме шапку, не пралье слязы, бо што? дарога, ездзілі вазы, гулі вятры, луналі шулякі... А каб ды ў літаркі ўсё, ды ў радкі! Каб на паперы ўсё сказаць як след! Гісторыі ж бо пішуць на стале. Мы ж пішам плугам, шабляю, мячом, спяванкамі, нявольніцкім плачом.