Гаспода
Леанід Дранько-Майсюк
Выдавец: Мастацкая літаратура, Зміцер Колас
Памер: 382с.
Мінск 1998
Паэт не баіцца мармытання, коснаязыкасці, дрэннай дыкцыі. Нявымаўленае слова гарыць у ім свечкай, якая не аплывае. Але калі слова вымаўляецца і занатоўваецца — першыя літары на паперы падобныя на гарачыя кропелькі воску.
Паэт шукае простыя, зразумелыя словы, і толькі таму, што ён паэт, паміж знойдзенымі словамі ўсталёўваюцца шматслойныя, загадкавыя сувязі. У паэзіі простае не звязваецца простым. Абавязкова павінна быць загадка, таму што паэтычны вобраз развіваецца па нязменным шляху — ад відавочнага да таемнага. Так вучыў Малармэ.
Паэт не разгадвае, загадвае. Ён загадкавы і самому сабе, асабліва ў той момант, калі пачынае вымаўляць першыя радкі верша. Вядома, гэта не зусім яшчэ выразнае вымаўленне. Яно падобнае на музычнае мармытанне краўца, які, заціснуўшы зубамі нітку, рассцілае на сваім стале тканіну.
Каб пазбавіцца небяспечнай аднастайнасці, празмернай вытанчанасці і сацыяльнай закалыханасці, — паэт свядома пасыпае сухой зямлей ахвяраваную яму манну нябесную...
Паэту неабавязкова, каб яго разумелі, але яму заўсёды неабходна ўвага. Ён у кожную сваю хвіліну імкнецца да ўвагі, нават да самай нязначнай. Сёння паэт мае права казаць пра беднасць увагі. Казаць, але не скардзіцца.
Няўвагаю да паэзіі выкармлена пошласць, якая па сваёй сутнасці заўсёды агрэсіўная. I калі рэчаіснасць патанае ў пошласці — толькі з такой рэчаіснасцю паэт варагуе.
Паэту таксама ненавісны і свой архіў — не тым, што ў ім багата ненадрукаванага, а тым, што існуе часам непераадольная спакуса надрукаваць нават неабавязковае.
Неабавязковае ў паэзіі супадае з абавязковым у эканоміцы. Гэта канал, які выпроствае рэчышча ракі. Робячы ласку суднаходству, ён тым самым зневажае прыроду.
Паэт ведае: толькі стаўшы на шлях маральнага самаўдасканалення, можна пазбегнуць неабавязковага, а менавіта — сцвердзіць у сваёй душы перавагу вечнага над часовым. Гэты шлях, як царква, — ён адчынены для кожнага. Ён вядзе чалавека ад сябе да сябе, вылечвае духоўную слепату, робіць чалавека інтэлектуальна і нацыянальна відушчым. На гэтым шляху абуджаецца інтэлект нацыі.
Забыццю сваёй нацыі і свайму забыццю паэт можа супрацьпаставіць паэзію, у якой інтэлект і душа не супярэчаць адно аднаму.
СТРАСЦЬ
(Урывак з ego-essai «Адзін радок Гётэ»)
Пакуль вочы адпачываюць, ты прыслухоўваешся да сябе — твой двайнік вырастае з цябе, як дрэва, ператвараецца ў нябачнага ўпартага апанента. Ты не згаджаешся з ім, аспрэчваеш кожнае слова. Ты не згаджаешся з сабой. Няма ў жыцці такога імгнення, калі бывае з самім сабою абсалютная згода.
Двайнік прамаўляе: «Страсць узвышае чалавека...»
Смяешся з гэтых слоў.
Узвышае?..
Страсць паступова знішчае чалавека...
Паэзія знішчае паэта. Гаспадарка знішчае гаспадара. Паляванне — паляўнічага. У рамане Кнута Гамсуна «Пан» лейтэнант Томас Глан, для якога паляванне — найвышэйшая страсць, не памірае ў ложку, не гіне пад коламі цягніка. Ён гіне на паляванні...
4"«“^
« # »
1
За віну тваю і не віну — Пракляну цябе, пракляну. Што ты есць! За прысутнасць адну — Пракляну цябе, пракляну.
2
Ты ж таксама... За чорныя дні — Пракляні мяне, пракляні...
Мне на грудзі валун усцягні — Пракляні мяне, пракляні.
5 студзеня 1990
« * *
На крыж дратоў трамвайных перахрысціцца, На купалы чарнобыльскай жуды
I да евангельскае ісціны Схінецца, як да чыстае вады.
I, ўжо нікога больш не праклінаючы, He пазайздросціць зорнаму каўшу, I не заўважыць, смагу спаталяючы, Як цела ператворыцца ў душу.
5 красавіка 1990
:К *
...I ў смерці, мусіць, мяккая хада. Яна падыдзе, нібы кот... Патрэцца Аб калашыну, ціха пашкрабецца Аб чаравік... Памяўкае: бяда...
0, каб жа так! 0, каб такі наіў Без крыку і пакутаў невыносных, — Яе б за гэта па-сяброўску проста Пагладзіў бы і малака наліў.
6 красавіка 1990
* * *
Слова ўночы прыходзіць, калі падступае да сэрца Цень блакітны дзяцінства з качыным пяром у руцэ, Калі думка аб старасці быццам у ступе таўчэцца, Калі думка аб смерці як стрэл у густой асацэ.
He ў пакоі сваім, а ў душы, дзе збіраюцца страты, Калі нельга ліхтар, то хоць свечку хачу запаліць, — Хай гарыць, хай згарыць, абпаліўшы на ўсіх маіх страхах Пацучыную поўсць і змяінае слова «баліць».
6 красавіка 1990
7 Л. Дранько-Майсюк
193
* *
I яшчэ, і яшчэ раз пачуць пра Літву ў гэты час утрапёны, У смузе красавіцкай убачыць балтыйскае дно. Над маёй галавой сустракаюцца ветры, нібыта плямёны, У якіх — мовы розныя, але жаданне адно.
I таму кубкі срэбныя самі сыходзяць з паліцаў музейных,
I вандруе віно з сутарэнняў да нашых сталоў, I на шлюбных пярсцёнках усіх і на белых сукенках вясельных Застаецца прысутнасць і мною прамоўленых слоў.
7 красавіка 1990
* * *
Калі надта вам трэба ад цела свайго адцурацца, Калі так неабходна віно памяняць на ваду — Дык наперад! Няхай вас ратуе сізіфава праца, Ну, а я камяні на гару валакці не пайду.
Мне даволі й таго, што пабачу праз аркуш паперы, Што званамі ніякімі ўжо не разбудзіш душу.
Мне замест акіяна пакінута кропелька веры, I яе ўратаваць — то анблаў, то д’яблаў прашу.
8 красавіка 1990
Ж
А хвароба цяжкая даецца не заўсёды як знак пакарання, А яшчэ і для самаспазнання — столькі цёмнага ў светлай душы!
Прыціскае хвароба да ложка — і ніякага ўжо ратавання!
Вось тады выпаўзаюць, вылазяць невядомыя думкі-вужы.
Калі цешыўся — гэткіх не ведаў і не бачыў у сне, у трызне Апынуўся на краі і раптам —
пра сябе болып ад Бога спазнаў!
Дзякуй, пані хвароба, за ласку, ты прынесла такія імгненні, У якія, вандруючы ў пекла, атлусцелы мой дух акрыяў.
12 красавіка 1990
« $ $
Я не думаў пра смерць,
я вучыў дыялект лебядзіны гарынскай вады, Мову Прыпяці браў на язык —
не баяўся там нейкую Лету,
I з трагедый усіх —
ведаў гора нікім неўскапанай увесну грады: Уяўлялася большым яно, чым сканчэнне магчымае свету.
А цяпер?..
А цяпер фіялетавым ценем на вочы кладзецца туга, Бесклапотнасць мая паэтычная недзе вандруе далёка...
Я збіраюся з дому —
мне страх падае паліто, як адданы слуга, А прыходжу дамоў —
сустракае мяне, як паслужлівы лёкай.
15 красавіка 1990
Я« * *
Як і вам, мне таксама патрэбен талон на віно, але больш Той патрэбен талон,
праз які я спазнаю на смак алкаголь прыгажосці.
Я за гэта гатовы маліцца, жабруючы:
«Божа мой, Бож...
Даў на цукар, на крупы, на мыла, дык дай жа яшчэ й на высокае штосьці!»
Я такі ж, як і вы, і таму паміж намі ніякай мяжы,
I амаль што ніякае розніцы,
і ніякае спрэчнай хвіліны.
Толькі нашыя душы й заўважаць,
апынуўшыся ў райскай глушы:
Вы глядзелі на Рым, я таксама на Рым,
але болей глядзеў на Афіны.
26 чэрвеня 1990
ВОБЛАКА
Валянціну Акудовічу
Дзе спыніць вецер? У Маскве? Развее каля Рыма?
Начное воблака плыве I праплывае міма.
Як колішняга сінема — Кантрастная палітра! Яшчэ імгненне — і няма Hi музыкі, ні цітраў.
Яно пакінула акну Таемнае трымценне. Я гэтай ноччу не засну, Я прагну разумення.
Яно ляціць у свет чужы, Пабыўшы ў боскай школе, I я зайздрошчу ад душы Яго высокай волі.
Хацеў бы... але што хацець, Калі няма ў тым толку;
Наканавана мне глядзець Услед яму, і толькі;
Наканавана праз імглу 3 грунтоўнасцю апрыклай У воблака пусціць стралу Метафары, напрыклад:
«Скамечанае палатно, Як вінаградны контур...»
Ды ўсё не тое, бо яно Палескай пахне гонтай
I ўкамянелаю мукой, Збуцвелаю атавай, — Няблізкае, як поспех мой, Далёкае, як слава.
/ ліпеня 1990
* # «
Чаго ж, здараецца й такое: Звароты кніжныя хаваю, 3 кадацкай цёткай гаваркою На дыялекце размаўляю
I суцяшаюся: вякамі Была патрэба ў гэткім схове, I нават Дантэ з землякамі He размаўляў на кніжнай мове.
24 чэрвеня 1990
я*
Як і Верлен, Гарун хацеў «3 дзявочых вуст пачуць» СваСй надзеі «бедны сьпеў» — I я таго ж хачу...
Дзяўчынка, перш чым прачытаць, Паабяцай н а й п е р ш, Што я магу пацалаваць Цябе за ўласны верш.
27 чэрвеня 1990
ЗАВУШНІЦЫ
У тумане мая галава, Меладзінным тумане... Што мне трэба? Глыток хараства I з табой мілаванне.
Ты глядзіш на мяне, ты глядзіш, Нечаканая госця, —
Так Венера глядзіць на Парыж I спрыяе мілосці.
Мілавання біблейскі выток
He загіне, не счэзне.
Ты — пачатак, ты першы радок Саламонавай песні.
Я шапчу той радок, я пяю...
Я запомніць спрабую Навальніцу тваю і тваю Цішыню маладую.
Голас мой кацянём прыстае, Мякка скача на блузку...
Як урок, паўтараеш мае Словы па-беларуску.
Амываеш мой сумны пагляд Хваляй рук-ручаінаў.
Тваё цела абвіў вінаград Старажытных Афінаў.
Ён зялёны, як мора ўскалых
На дзіцячых малюнках;
Ён паспее ў абдымках маіх
I ў маіх пацалунках.
I як першую гронку сарву — Патану ў вадаспадзе!
Наляціць на маю галаву Вадаспад вінаградзін.
Я спазнаю да кроплі нектар ПачуццСвага выйсця, Прадзіраючыся праз гушчар Вінаграднага лісця.
Я закрыю тваю галізну Пераможным дыханнем I жаданне тваё ахіну Гэткім самым жаданнем.
Нічыя... Ты яшчэ нічыя,
I ў мяне ты часова, Ружа чорная, ружа твая Стане ружай пунсовай.
He спяшайся, світанак, паспі, He палохай праменнем...
У пакоі, куды ні ступі, На падлозе — адзенне.
За акном — дыяфанавы пляц Іанічнага мора.
Пачынае святло прапускаць Кіпарысная штора...
Ты адмовілася ад віна, Знікла ты легкакрыла.
Ты на століку каля акна Завушніцы забыла.
P.S.
У якой там бажбе-варажбс,
Дзе ты чуў, закаханы, ці сніў дзе, Каб дзяўчына казала табе: «Я цябе не хачу пакрыўдзіць...»?
Каб яна, забываючы страх I атруту падманнае страсці,
У глыбокіх тваіх валасах Завушніцы губляла на шчасце?
Гаварыла пра сына твайго I пра жонку тваю гаварыла I пры гэтым ніякай тугой I нічым сябе не засмуціла?
Пэўна, гэтак бывае тады, Калі Бог на зямлю пазірае, Калі кожную кроплю вады У віно ён ператварае.
А віно? Мне патрэбна яно — Завушніцы кладу я ў віно.
26 лістапада 1989 —
22 кастрычніка 1990
КАХАНКА
1
Магчымасць незвычайная была Спазнаць неверагоднае каханне — Каханка не прыйшла, а прыплыла На хвалі эратычнага жадання.
Яна была апранута ў змярканне, I ластаўка сядзела на плячы, На кожным крылцы — залатое ззянне, Над галавой віліся крумкачы,
I кожны дзюбу, нібы меч, трымаў: «Маўчы!»
2
I я маўчаў, уражаны да дна З’яўленнем, назаву яе, акцёркі.
У тым з’яўленні — не з дзвярэй, з вакна — Была імгненнасць казачнай вавёркі!..
КНІГІ ОНЛАЙН
