Гаспода
Леанід Дранько-Майсюк
Выдавец: Мастацкая літаратура, Зміцер Колас
Памер: 382с.
Мінск 1998
Да бруку ляцелі крыжы і цвікі, Сцягі караблёў і ўчарнелыя ванты.
He чулі, не бачылі вартаўнікі, Як сноўдалі злодзеі і спекулянты.
Якія там зданіліся караблі, Якія там сны залацілі дакуку — Як золата, рэчы патрэбны былі, Што валам ляжалі на віцебскім бруку.
Нічыйныя рэчы — аполкі, цвікі, Загуслы пакост і ўчарнелыя ванты.
Ля жорнаў пахропвалі вартаўнікі — Па чысты памол беглі ўноч спекулянты.
...I вось абступаюць дабро талакой, Нішто не прапусцяць, усё падымуць, I нават цацкі зламанай якой Яны беспрытульнікам не пакінуць.
А ўранні, калі завіруе базар
I ў крамках жыдоўскіх запаляць аконцы, Нагледзіцца гэты дармовы тавар На золата царскае і чырвонцы.
Цыраты,сурвэткі, алоўкі, цвікі
I двойчы ўжо тут называныя ванты Купляе вядома хто — вартаўнікі, I хто прадае не сакрэт — спекулянты.
Якое ў іх вока, якая рука...
Да іх падыходзяць студэнты, мяшчане, Чырвонаармейцы з агітцягніка I з блізкіх да Віцебска весак сяляне.
Дахаты пасунуцца вартаўнікі, А ў нейкім закутку базарнага раю Купляе Шагал малаток і цвікі I слоікі з фарбамі выбірае.
Яму прапануюць найлепшы пакост, Алей не з канопляў якіх, а з алівы, Мядзведзеву шкуру і мамантаў хвост — Звычайныя і незвычайныя дзівы.
Здзіўляюцца сонныя вартаўнікі, Што ен выбірае з дармовага мноства, 3 фантазіі сноў — малаток і цвікі, I фарбы, разведзеныя пакостам.
А нейкі марак пра сваё распавёў — Пра ванты пытае, што складзены бантам, 3 эпохі якой і з якіх караблёў?..
Але на яго не глядзяць спекулянты.
Смяецца марак з іх, нібыта з варон: «Вам лётаць нядоўга над полем, над гаем... Я ж часу не маю, чакае вагон — Да Петраграда дарога даўгая».
«Не трэба вагона, — азваўся мастак, — Ён горшы за гэтыя поўныя высі.
Я шчыра вам раю, таварыш марак, Да Петраграда па небу прайсціся.
3-пад воблакаў, з вечнай блакітнай гары Убачацца вам, што не бачацца доле: Чырвоныя віцебскія муры
I ўсё беларускае наваколле...»
У кожнай складанасці ёсць прастата, Якая звычайнай работай завецца, I хто зразумее хоць раз мастака — Да сэрца свайго і душы дакранецца.
Марак зразумеў, хоць гара мараку
He хвалі ці бераг — ды справа такая: Пайшоў па блакітным густым цаліку — Да Петраграда дарога даўгая...
Падобны мастак да таго цесляра, Які абуджае драўляныя струны У аканіцах, у браме двара, У кожным аполку, збіваючы труны.
У дужых руках малаток і цвікі, I фарбы, разведзеныя пакостам.
У позірку — вуліцы, вартаўнікі
I Віцьба з канём, што ляціць па-над мостам.
Блакіт здабываецца з Віцьбы-ракі,
3 аполкаў — пакуль што не труны,а рамы, А з чырвані — сцяг балыпавіцкі, які Крыло апускае на яткі і крамы...
Шчаслівы, мастак пакідае базар, А ў небе — з тужліваю думкай лунае, Што той нешчаслівы, хто вечны цясляр, Бо еднасці з пекнай красою не мае.
Рамесніцтва — пошук таксама красы, Ды гэтай красе не навек заставацца, А той, што пазначана знакам мастацтва, Праз лёсы людскія прайсці і часы.
Вярнуцца да Віцебска з клічам, які Узвіхрыць будзённасці шэрыя транты: «Не спіце, лянівыя вартаўнікі, Бо сноўдаюць злодзеі і спекулянты!»
ПЛЯЦ ВОЛІ
(Успамін былога рабфакаўца)
Спаткацца ў цукерні прыдумалі Вы, — Там шыльда з імбрычкам у місе, Там крылы і мяккія лапы савы 3 рагамі каровы спляліся.
А тут пра завод і плугі трактарам, I дождж, нібы цемра на шыбы...
Аловак зламаны паперу араў, Пасля забываўся на сшытак —
I нешта выводзіў сваё па сталу, Па раме акна і па шыбе, I шкрэбат за мной без галёш у слату На ганак рабфакаўскі выбег.
I вось я ў цукерні... I змрок павуком Снуе па забруджанай столі, I шклянкі цукернік таўчэ кулаком, Напэўна ж, не чуючы болю.
Відаць, што пацешыцца выпаў мне час На свяце чужога адчаю,
Гляджу на цукерніка, але аб Вас Маркоціцца не пакідаю.
На капялюшыку Вашым святло
I золь вераснёвай вуліцы.
Праз пальцы цукерніка крышыцца шкло, 1 кроў на абрусе малюецца.
Набітыя шкліны ў крывавым віне
3 абруса цякуць на масніцы... Цукернік няўцямна глядзіць праз мяне На дзверы, сталы і паліцы.
Па цені яго, па высозным гарбе,
Ці муха паўзе, ці хвароба.
Ён шкло на сваім расцірае ілбе I не разумее, што робіць.
He толькі мяне, нават муху трасе
I кідае ўніз ліхаманка.
Чакаю, а колы дажджу пакрысе Штурхае ў рышток брукаванка.
Халоднае лісце сплывае туды, Размоклы, абгрызены пернік.
Каштаны там нейкія ці жалуды
I словы, што кажа цукернік:
«Зусім не шкадую — хай бурыцца нэп, Хай шыльдаў губляюцца крылы, Хоць зараз аддам табе гэты мой склеп 3 цукеркамі, дружа мой мілы.
А сам да людзей, як усе жабракі, Ці дворнікам — смецця ж даволі, Хоць заўтра павешу на дзверы замкі — I выйду я месці пляц Волі!
Шкадую дачку, праз яе гэты боль...
Дзіця — а яно ж адзінае, На што спадзяецца жабрак і кароль, Страчаючы дні дамавінныя.
Дзіця ў капялюшыку з дому сышло На вуліцу красагуліцца.
На капялюшыку гэтым святло I золь вераснёвай вуліцы».
Цукернік за пляшку хапаецца зноў, I кварта віном набракае, I ланцужок яго болесных слоў У жмені рыштка заціхае.
А там, дзе дажджу ацяжэла крыло, Ваш тварык уедліва хмуліцца. На капялюшыку спее святло I золь верасневай вуліцы.
I ў гэту цукерню не зойдзеце Вы, Дзе шыльда з імбрычкам у місе, Дзе крылы і мяккія лапы савы 3 рагамі каровы спляліся.
Дзе з Вашай гульні калыхаюся я На моцнай падманлівай вудзе. Шкадую цукерніка, але ўдвая Шкадую, што Вас тут не будзе.
Пра Ваша імя, можа, бацьку спытаць, Прызнацца... ў каго закаханы, Я гэты падман Вам хачу дараваць I тыя, што будуць, падманы.
Убачу я Ваш капялюшык здаля, Да Вас, абнадзеены, рушу — Скажу пра каханне сваё, а пасля Да бацькі вярнуцца прымушу.
Калі ж у цукерні маркотна зусім — Да нас, на рабфак запрашаю, Усё мы там зробім, каб фабрыкаў дым Склаў гімны сялянскаму краю!
Абновіцца кожная вулка і пляц,
I шыі апусцяць анёлы,
I Менску хвалу не званы празвіняць — Цяжкія трамвайныя колы!
Абломіцца змроку глухое крыло, I сонцам пагодным атуліцца На капялюшыку Вашым святло I золь вераснёвай вуліцы.
I конаўка яркай, жывой сінявы Напоўніць імбрычак у місе,
Каб з промнямі крылы і лапы савы I рогі каровы спляліся.
...Пляц Волі іграе факстрот на трубе, Буяюць лірычныя церні.
Чакаю цябе... I чакае цябе
Твой бацька — няшчасны цукернік.
® Si «
Што ні было — усё ж радзіма, I што ні ёсць — усё ж свая, Часцей з самотнымі вачыма, Чым з вольным горлам салаўя.
Радней няма, бліжэй таксама.
Мой родны кут, мой мілы кут...
I застаецца лепшым храмам Твой кожны дол, твой кожны груд.
« * *
He здолееш спакусу зваяваць, Паквапішся на рай і панаванне, I давядзецца ўсім ахвяраваць — I мовай беларускай, і каханнем.
Лягчэй казаць пра нешта і плысці На хвалі спадарожнай да спачыну, Цяжэй маўчаць, і думаць пра айчыну, I марыць у сабе яе знайсці.
5 Л. Дранько-Майсюк
129
ж * «
Яшчэ нам не раз давядзецца Згадзіцца з высновай такой, Што той з нашай мовы смяецца, Xто мовы не мае сваёй —
I, значыць, ён варты спагады...
I мы патураем яму, He маючы сілы даць рады Ілжэхрысціянству свайму.
* « *
He можа нацыя сысці, Нібы вада ў пясок, — Павінна след пакінуць ці Хоць там які слядок.
I славу ўсіх сваіх вякоў He тос што забыць, А ўліць яе ў чужую кроў, Каб тую кроў, чужую кроў, Навек сваей зрабіць.
« * »
Ці гэта памяць узвышае нас?
Ці водгулле, што вечнасцю здаецца?
«Над хвалямі...» — прамоўлю, і ў адказ: «...сінеючага Ніла...» — адгукнецца,
Ды не заўсёды, і знікае сон.
Радзіма — жвір, і гэты жвір сплывае. «Ад прадзедаў спакон...» — а што спакон? Я — ведаю, а мой сусед не знае.
* « ж
Багдановіч, ратуй, Ад знікнення ратуй, ад нямоты. Пачуццём тым гаючым ратуй, Праз якое ты быў не самотны.
Багдановіч, даруй, Што ў цябе мы вучыліся мала — Мы да Коласа йшлі чарадой, Нас выводзіў у людзі Купала.
Багдановіч, пачуй, Як знясіленым лебедзем слова — Беларускае слова! —
Над магілаю кружыць Стральцова.
Багдановіч, вартуй
Кожны крок наш і рух недарэчны... Хай загадка твая
Застаецца загадкаю вечнай.
ЗЯМЛЯ СЫРАЯ
Я памятаю — настаўніцы голас
Быў як біблейскае адкрыццё: «Зямля сырая — фальклорны вобраз, Зямля сырая — само жыццё...»
He разумеў я ў тое імгненне Hi сам гэты вобраз, ні голас яе...
Гады за гадамі —
I вось разуменне
Пятлёю навісла, дыхнуць не дае:
Добра, калі зямля сырая,
Добра, ляжаць у зямлі сырой, А на Палессі зямля сухая — Як жа ж ляжаць у зямлі сухой?!
Зямля як попел, зямля як сажа... Мёртвая глеба труну абляжа...
Мове — на злом, душы — на пагібель, He наракаючы болей на лёс,
Я паміраць паеду ў Егіпет, Там — гаварылі — аазісы ёсць.
У ТВАІМ ГАРАДКУ
Бацьку
Ты любіш гэтыя дні, калі мароз, набраўшы апошнюю сваю моц, раптоўна мякчэе, а на возеры сам па сабе злежваецца — тужае (Твае слова) вялікі снег. Пачынаецца адліга, вада застойваецца — пратыхаецца (таксама Тваё слова), і ўюны, задыхаючыся, ліжуць і пралізваюць лёд.
У такія дні Ты кладзеш на сані ўсё неабходнае і выбіраешся на возера.
Пешняй прабіваеш палонкі і апускаеш у ваду вярбовыя рашамэты (і гэта Тваё слова). Палонкі перакрыжоўваеш тычкамі, густа закрываеш вішом і завальваеш зверху снегам. Снег выплёскваеш лапатай, далікатна з усіх бакоў абгладжваеш, як бульбяны капец у гародзе.
Зірнуўшы навокал, радуешся, што на возеры Ты адзін і што адно над табой неба і ўдалечыні а д з і н, як зярнятка ў эфірнай глебе космасу, Твой гарадок.
Ты глядзіш на неба і гаворыш сабе: «Неба не мае пачатку і не мае канца...»
Твой гарадок пачатак мае, пазначаны ў гістарычна летапіснай прасторы. Неба нідзе не пазначана. Усіх звестак толькі, што створана яно было на другі дзень...
Па выслізганай палазамі сцежцы Ты вяртаешся дахаты, цягнучы сані з рэштай вішу і дзвюма запасовымі тычкамі.
Заўтра, яшчэ да свету, Ты вернешся на возера хажаць (зноў Тваё слова) рашамэты. Ты пакінуў іх толькі на адну ноч, на больш не трэба. У адлігу і за адну ноч уюноў набіваецца процьма...
Раніцай адкінеш лапатай снег, рассунеш у бакі віш, прымеш тычкі і з натугай выцягнеш першую рашамэту, для перасцярогі затуліўшы далоняй уверсе адтуліну, праз якую ўсю ноч адзін за адным набі-
валіся ў вярбовую пастку ачамрэлыя ўюны. У злубянелы на холадзе мех вытрусіш іх усе да аднаго і паволі пойдзеш да другой палонкі.
Зноў будзеш на возеры адзін, і возера атуліць Твой клопат прыемным ценем гаючай забыўлівасці. Апошнія зоркі, збаяўшыся Тваёй маўклівай самоты, патухнуць без пары.
КНІГІ ОНЛАЙН
