Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні
Выпуск 11
Наступным этапам, важным для сцэнізацыі і папулярызацыі беларускай народнай песні, сталі этнаграфічныя канцэрты, арганізаваныя Этнаграфічным аддзелам пры Імператарскім таварыстве аматараў прыродазнаўства, антрапалогіі і этнаграфіі ў Маскве ў 18931911 гг. Навуковы падыход, які ўлічваў тыповыя асаблівасці песеннага фальклору розных народаў, абумоўліваў выбар твораў для сцэнічнага выканання. Рэпертуар беларускіх песень на этнаграфічных канцэртах быў унікальны і не перасякаўся з творамі, папулярнымі на іншых публічных мерапрыемствах. Этнаграфічныя канцэрты сцвердзілі беларускую народную песню як частку культуры этнічна шматстайнай дзяржавы і сфарміравалі ўяўленне пра яе характэрныя рысы сярод зацікаўленага кола кампазітараў і аматараў музычнага мастацтва.
Спеўны рэпертуар беларускай вечарыны формы культурнага мерапрыемства маладога нацыянальнага руху, які аформіўся пасля рэвалюцыі 1905 г., абапіраўся на народныя песні. Іх уключэнне ў праграму было абумоўлена прыналежнасцю да нацыянальнага, значным патэнцыялам да сцэнізацыі, адпаведнасцю аўдыторыі. Рэпертуар беларускай вечарыны дэманструе пераемнасць з папярэдняй эпохай. Да папулярных раней беларускіх песень дадаюцца новыя
101
ДАСЛЕДАВАННІ
творы і складваецца нацыянальны песенны канон, які будзе мець шырокую папулярнасць у наступныя два дзесяцігоддзі. У яго ўвайшлі наступныя творы: «Дудавесялуха», «Чамуж мне ня пець», «Ох, ты дуй», «Гусі», «Дый куды ж ты, дуб зялёны», «Доля», «Чалавек жонку б’е», «Чачотачка» і інш. Народная песня як частка праграмы беларускай вечарыны выступае сродкам для абуджэння нацыянальнай самасвядомасці і прасоўвання ідэй беларускага адраджэння.
У далейшым беларуская вечарына як форма нацыянальнага мерапрыемства была адаптавана для правядзення свята ў новых умовах святкавання першай гадавіны Кастрычніцкай рэвалюцыі. У праграме спектакль быў заменены на палітычныя прамовы, астатнюю (і большую) частку занялі спевы і дэкламацыя вершаў. Аснову рэпертуару склалі беларускія народныя песні, якія да 1918 г. утваралі нацыянальны песенны канон: «Ах ты дуй», «Зялёна дубровачка», «Доля», «Бяда», «Чаму ж мне ня пець», «Чалавек жонку б’е». Разам з імі былі выкананы рэвалюцыйныя творы ў перакладзе на беларускую мову, што адкрывалі і пазначалі падзею, і беларускі гімн, які разам з формай мерапрыемства, падкрэслівалі беларускі характар свята.
Са стварэннем БССР беларуская народная песня пачала рэпрэзентаваць дзяржаву, што праявілася ў паспяховых выступленнях на ўнутраных і міжнародных мерапрыемствах. Перыяд 1920х гг. гэта перыяд найбольшай папулярнасці песеннага фальклору, які лічыўся асновай для развіцця нацыянальнай кампазітарскай музыкі. Як з боку дзяржавы, так і з боку грамадства існаваў запыт на стварэнне самастойных музычных твораў на аснове яго перапрацоўкі.
Пералом у сітуацыі адбыўся ў канцы 1920 пачатку 1930х гг., калі па ідэалагічных прычынах аўтэнтычны фальклор у афіцыйным дыскурсе быў заменены на сучасную савецкую народную творчасць.
Спіс выкарыстаных крыніц
Аляхновіч 1924 Аляхновіч, Ф. Беларускі тэатр / Ф. Аляхновіч // Беларуская палічка: беларуская электронная бібліятэка [Электронны рэсурс]. Рэжым доступу: https://knihi.com/ Francisak_Alachnovic/Bielaruski_teatr.html. Дата доступу: 03.09.2022.
АРКіР Программы 1 Аддзел рэдкіх кніг і рукапісаў. Ф. 23. Bon. 1. Спр. 486. Программы бел. Вечеров. Вйльно 19101916 й б. д. 31 л.
АРКіР Программы 2 Аддзел рэдкіх кніг і рукапісаў. Ф. 23. Bon. 1. Спр. 487. Арк. 1. Программы спект. в пост. Бел. театра в Вільно. 19101917,1935 й б. д. 13 л.
АРКіР Программы 3 Аддзел рэдкіх кніг і рукапісаў. Ф. 23. Bon. 1. Спр. 488. Программы бел. вечеров в СанктПетербурге 1911,1913. 4 л.
БДАМЛМ Лісты Беларускі дзяржаўны архіўмузей літаратуры і мастацтва. Ф. 53. Bon. 1. Спр. 210. Лісты А. Грыневіча I. Л. Дылу. 7 л.
Бородйч 2020 Бородйч, Ю. О. Лйчность Владнмйра Теравского в контексте развйтмя музыкальной культуры Беларусй / Ю. О. Бородйч, A. С. Давыдова, Д. О. Томашевяч // Матерйалы междунар. конф., Молодечно 2020. Молодечно, 2020. С. 107.
Вяленскія 1911 Вйленскія юбйлейныя празднества 50літія освобожденія крестьянт> // Вестнйк Вйленского православного СвятоДуховского братства. 1911. № 5. С. 95.
Гардзіенка 2020 Гардзіенка, Н. Уладзімер Дубоўка і Мікола Равенскі ва ўзаемных згадкахуспамінах / Н. Гардзіенка // Мікола Равенскі / уклад. Л. Юрэвіч. Мінск : Кнігазбор, 2020. С.8794.
102
Яніна Грыневіч. БЕЛАРУСКІЯ НАРОДНЫЯ ПЕСНІНА СЦЭНЕ 3 1880хДА ПАЧАТКУ 1930х гг.
Годунов 2023 Годунов, К. «Красная Пасха»: празднованне годовіцйн Октября й полйтяческая культура гражданской войны / К. Годунов. СПб. : Лздво Европ. унта в СанктПетербурге, 2023. 256 с.
Дзянніца 1918 8 Лістападу (аб’ява) // Дзянніца. 1918. № 37. С. 5.
Дружяловскяй 1914 Дружяловскяй, А. ПосЬіценіе Его Высокопреосвяіценством'ь, Высокопреосвяіденнійшнмт. Архіепяскопомт, Мяхаяломь г. Білостока 23го Апр’Ьля 1914 года / А. Дружяловскяй // Гродненскяе епархяальные ведомостя. 1914. № 19/20. С. 249.
Дрэйзін 1927 Дрэйзін, Ю. Кампазытар М. I. Аладаў / Ю. Дрэйзін // Савецкая Беларусь. 1927. № 88.
Лзь жнзнн 1908 П. Д. Лзь жнзнн школы / П. Д. П Ешерннославскне епархяальные ведомомстй. 1908. № 6. С. 238.
Нз"ь жязня 1913 Нзь жйзнй Мянскаго Православнаго СвятоНяколаевскаго Народнаго Братства // Мянскяе епархяальные ведомостя. 1913. № 2. С. 71.
Курош 1919 Курош, П. Белорусскяй советскяй театр в Мянске / П. Курош // Школа я культура Советской Белоруссяя. 1919. № 1. С. 4249.
Лістапад 1921a Лістапад, Ю. Узбіліся на свой шлях / Ю. Лістапад. Наша думка. 1921. № 9. С. 45.
Лістапад 1921b Лістапад, Ю. Узбіліся на свой шлях / Ю. Лістапад. Наша думка. 1921. № 10. С. 3.
Матеряалы 1861 Матеряалы для географяя я статястякя Россяя, собранные офяцерамя генерального штаба. Вяленская губерняя / сост. А. Корева. СПб.: Тяп. 14. Огрязко, 1861. 821 с.
Мянскяе 1911 19 февраля вь МянскЬ // Мянскяе епархяальные ведомостя. 1911. № 5. С. 124.
МЬстныя 1896 МЬстныя язвЬстія // Полоцкяе епархяальные ведомостя. 1896. № 5. С. 199.
НАРБ Протоколы Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь. Ф. 645. Bon. 1. Спр. 5. Протоколы заседаняй Высткомбела о подготовке к участяю во Всесоюзной сельскохозяйственной я кустарнопромышленной выставке в Москве.
НАРБ Доклад Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь. Ф. 645. Bon. 1. Спр. 7. Доклад Высткомбела «Белоруссяя на Всесоюзной сельскохозяйственной я кустарнопромышленной выставке в Москве», перепяска с Лнстятутом белорусской культуры, Центральностатястяческям бюро я др. учрежденяямя БССР о подготовке экспонатов для этой выставкя.
Неоффяціальныя 1883 Неоффяціальный отделі // Лятовскяе епархяальные ведомостя. Вяльна, 1883. Вып. 21. С. 196197.
Труды музыкальноэтнографяческой комяссяя. М., 1906. Т. 1 : Матеряалы я ясследованяя по язученяю народной песня я музыкя: с музыкальнымя пряложеняямя я яллюстрацяямя. 543, 77, [1] с.
Труды музыкальноэтнографяческоя комяссяя. М.: Товаряіцество скоропечатня A. А. Левенсон, 1911. Т. 2 : Матеряалы я ясследованяя по язученяю народной песня я музыкя: с музыкальнымя пряложеняямя я яллюстрацяямя. IX, 203 с.
Хроніка 1927 Хроніка беларускае культуры // Полымя. 1927. № 8. С. 201.
Хроніка 1928 Хроніка беларускае культуры // Полымя. 1928. № 10. С. 247.
Чакя 2001 Чакя, М. Лдеологяя оперетты я венскяй модерн : Нсторякокультурный очерк / М. Чакя. СПб.: Нздво яменя Н. Н. Новякова, 2001. 348 с.
Чернушэвіч 1918 Чернушэвіч, Зм. Беларуская вечарынка / Зм. Чернушевіч // Дзянніца. 1918. № 38. С. 3.
Этнографяческяй 1894 Этнографяческяй концерт, сборняк народных песень русскях я янородческях (с переводом янородческях на русскяй язык) / Н. Кленовскяй. М.: П. Юргенсон, 1894. 95 с.
Adzin 1910 Adzin s publiki Bielaruski wiecer u Dzisnie // Nasa Niwa. 1910. № 35. S. 535536.
Choral 2015 Choral Societies and Nationalism in Europe / ed. by Krisztina Lajosi, Andreas Stynen. Brill, 2015. 286 p.
103
ДАСЛЕДАВАННІ
LTR 7579 / II 8. Асабістыя дакументы і паперы А. Грыневіча.
Piersaja 1910 Piersaja bielaruskaja wiecerynka / Nasa Niwa. 1910. № 8. S. 124125.
Prohrama 1910a Prohrama Bielaruskaho Spektakla u Polacku (subota 25 wieresnia 1910 hoda) // Nasa Niwa. 1910. № 39. C. 15.
Prohrama 1910b Prohrama Bielaruskaho Spektakla u Polacku niadzela (26 wieresnia 1910 h.) // Nasa Niwa. 1910. № 39. S. 16.
The Invention 2003 The Invention of Tradition / ed. Eric Hobsbawm, Terence Ranger. Cambridge Univ. Press, 2003.
Wlast. 1910 Wlast. Bielaruski wiecer u Polacku / Wlast. // Nasa Niwa. 1910. № 40. S. 614616.
References
Adzin 1910 Adzin s publiki Bielaruski wiecer u Dzisnie [Belarusian party in Dzisna] // Nasa Niwa [Our Field]. 1910. № 35. P. 535536. [in Belarusian]
Aliachnovic 1924 Aliachnovic, F. Bielaruski teatr [Belarusian theater] / F. Aliachnovic // Bielaruskaja palicka: bielaruskaja eliektronnaja biblijateka [Belarusian shelf: Belarusian electronic library] [Electronic resource]. Access of mode: https://knihi.com/Francisak_Alachnovic/Bielaruski_teatr.html. Access of date: 03.09.2022. [in Belarusian]
ARKiR Programmy 1 Addzel redkikh knig i rukapisad [Department of rare books and manuscripts]. F. 23 Vop. 1. Spr. 486. Programmy bel. Vecherov. Vil’no 19101916 i b. d. [Programs of Bel. Evenings. Vilno 19101916 and n. d.] 31 p. [in Belarusian]
ARKiR Prohrammy 2 Addziel redkich knih i rukapisau [Department of rare books and manuscripts], F. 23. Vop. 1. Spr. 487. Ark. 1. Prohrammy spiekt. v post. Biel, tieatra v Vilno. 19101917,1935 i b.d. [Programs of the play staged by Bel. theater in Vilno. 19101917, 1935 etc.] 13 p. [in Belarusian]
ARKiR Programmy 3 Addzel redkikh knig i rukapisau [Department of rare books and manuscripts]. F. 23. Vop. 1. Spr. 488. Programmy bel. vecherov v SanktPeterburge 1911, 1913. [Programs of Bel. evenings in St. Petersburg 1911, 1913.] 4 p. [in Belarusian]
BDAMLM Listy Bielaruski dziarzauny archiumuziej litaratury i mastactva [Belarusian State ArchiveMuseum of Literature and Art]. F. 53. Vop. 1. Spr. 210. Listy A. Hrynievica I. L. Dylu [Letters of A. Hrynievic to I. L. Dyla]. 7 p. [in Belarusian]
КНІГІ ОНЛАЙН
