Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні
Выпуск 11
Ducyc, Klimkovic 2001 Ducyc, L. Sakralnaja heahrafija Bielarusi [Sacral geography of Belarus] / L. Ducyc, I. Klimkovic. Minsk: Litaratura i Mastactva, 2011. 382 p. [in Belarusian]
Zajkouski, Ducyc 2001 Zajkouski, E. M. Zyvatvornyja krynicy Bielarusi [Lifegiving springs of Belarus] / E. M. Zajkouski, L. U. Ducyc. Minsk: Uradzaj, 2001. 111 p. [in Belarusian]
Laukou 1992 Ladkod, E. A. Madklivyja sviedki minudscyny [Silent witnesses of the past] / E. A. Laukod. Minsk: Navuka i technika, 1992, 213 p. [in Belarusian]
Ledavikovyja 1993 Ledavikovyja valuny Bielarusi: Ekspierymentalnaja baza vyvucennia valunod [Glacial boulders of Belarus: Experimental base of boulders study] / S. D. Astapava, U. Ja. Bardon, M. A. Valcyk and others. Minsk: Navuka i technika, 1993. 159 p. [in Belarusian]
Lobac 2008 Lobac, U. A. Kultavyja krynicy bielaruskaruskaha (PolackaSiebiezskaha) pamiezza: da prabliemy vyvucennia i zachavannia [Cult sources of the BelarusianRussian (PolackSebezh) border: to the problem of study and preservation] / U. A. Lobac // Pytanni mastactvaznautva, etnalohii i falklarystyki [Questions of art history, ethnology and folkloristics]. Minsk. 2008. Vol. 4. P. 359367. [in Belarusian]
Lobac 2009 Lobac, U. A. Kultavyja krynicy Bielaruskaha Padzvinnia: vopyt arealnaha dasledavannia [Cult sources of the Belarusian Padzvinnie: area research experience] / U. A. Lobac // Bieiaruskaje
181
ДАСЛЕДАВАННІ
Padzvinnie: vopyt, mietodyka i vyniki palavych dasledavanniaii [Belarusian Padzvinnie: experience, methodology and results of field research]. Navapolack : PDU, 2009. P. 213226. [in Belarusian]
Lobac 2013 Lobac, U. A. Mif. Prastora. Calaviek: tradycyjny kulturny landsaft bielarusau u semijatycnaj pierspektyvie [Myth. Space. Man: traditional cultural landscape of Belarusians in a semiotic perspective] / U. A. Lobac. Minsk: Technalogija, 2013. 510 p. [in Belarusian]
Lobac, Valodzina 2016 Lobac, U. A. Sviatyja krynicy Bielarusi [Holy springs of Belarus] / U. A. Lobac, T. V. Valodzina. Minsk: Bielarus. navuka, 2016. 188 p. [in Belarusian]
NHAB National Historical Archives of Belarus. F. 1430. Vop. 1. Spr. 42214. O “sviatom” kolodce bliz d. Parucniki, Besenkovicskogo prichoda [About the “holy” well near the village of Parucniki, Besankovicy parish] (08.05.1894 21.03.1895). [in Russian]
PEZ Polacki etnagraficny zbornik [Polack ethnographic collection] / comp. U. A. Lobac. Navapolack: PDU, 2011. Iss. 2, part 1: Narodnaja proza bielarusaii Padzvinnia [Folk prose of Belarusians of Padzvinnie region]: in 2 part. Part 1. 290 p. [in Belarusian]
Sierzputouski 2009 Sierzputouski, A. K. Prymchi i zababony bielarusaupalesukoO [Prymkhi and superstitions of Belarusians of Pallessie] / A. K. Sierzputouski. Minsk : Vys. sk., 2009. 478 p. [in Belarusian]
Урэдакцыю паступіў 11.09.2023
Інфармацыя пра аўтара
Скварчэўскі Дзмітрый Вячаслававіч намеснік старшыні праўлення Рэспубліканскага саюза турыстычнай індустрыі, кандыдат гістарычных навук, г. Мінск, прт Незалежнасці, 11/2526,220030. Email: skvarcheuski@inbox.ru
Information about the author
Skvarcheuski Dzmitry V. ViceChairman, Republican Union of Tourism Industry, Candidate of History. Minsk, Niezalieznasci Avenue, 11/2526, 220030, Republic of Belarus. Email: skvarcheuski® inbox.ru
Для спасылак: Скварчэўскі, Дз. Сакралізацыя прыродных і культурных аб’ектаўу Беларусі (на прыкладзе калодзежа каля в. Паручнікі Бешанковіцкага рна) / Дз. Скварчэўскі // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні: зб. навук. пр. Мінск : Беларус. навука, 2024. Вып. 11. С. 161182. DOI: 10.29235/24112763202411161182
To cite: Skvarcheuski, Dzmitry. Sacralization of natural and cultural objects in Belarus (by the example of the well near the Parucniki village, Biesankovicy district), Bielaruski falklor: materyjaly i dasliedavanni, 2024, iss. 11, pp. 161182. DOI: 10.29235/24112763202411161182
УДК: 398.23
ORCID 0000000169851880
DOI: 10.29235/24112763202411183196
АНАСТАСІЯ ФЯДОТАВА
АДЛЮСТРАВАННЕ ЭТНІЧНЫХ МІШЭНЯЎ I СКРЫПТАЎ У ЖАРТАХ 3 АРХІЎНЫХ МАТЭРЫЯЛАЎ УЛАДЗІМІРА СЫСОВА1
Эстонскі літаратурны музей / Ягелонскіўніверсітэт у Кракаве, Эстонія/Польшча
Ключавыя словы: этнічныя жарты, анекдоты, жарты, скрыпты, мішэні, аўцюкоўцы, тэорыя Крысці Дэвіса.
Аннотацня. В статье на основе архйвной коллекцйй анекдотов Владямйра Сысова йзучен корпус белорусского этнмческого юмора й выявлены его основные характерйстякй. В ходе аналйза былй выделены найболее популярные мйшенй средй этнйческнх анекдотов корпуса Сысова это автюковцы (жятелй сел Малые Автюкй й Велйкйе Автюкй на юге Беларусй), еврен й армяне, а также найболее популярные этнйческйе скряпты этйх анекдотов глупость, хйтрость, самойронйя й фязйческое/сексуальное насйляе. Популярность й новйзна образа автюковцев, как мйшенй этнйческого юмора, обьясняются в контексте пространственных й временных обстоятельств полевой работы Сысова. Шуткй йнтерпретйруются в рамках теорйй этнйческого юмора Крйстй Дэвяса, а также обсуждается феномен йспользовэнйя как скрмпта «глупостй», так й скрйпта «хйтростй» для одной й той же этнмческой мяшенй.
Ключевые слова: этнйческйе шуткй, анекдоты, сценарйй, мйшенй, автюковцы, теорйя Крйстй Дэвйс.
ANASTASIYA FIADOTAVA
DEPICTION OF ETHNIC TARGETS
AND SCRIPTS IN JOKES FROM ULADZIMIR SYSOU’S ARCHIVE
Estonian Literary Museum / Jagiellonian University, Estonia/Poland
The article uses Uladzimir Sysou’s archival collection of jokes to study the corpus of Belarusian ethnic humour and delineate its main features. The analysis reveals the most popular targets among the ethnic jokes in Sysou’s collection which are Auciukoucy (the inhabitants of Malyja Auciuki and Vialikiya Auciuki villages in southern Belarus), Jews and Armenians, as well as most popular ethnic scripts of these jokes which are stupidity, canniness, selfdeprecation and physical or sexual violence. The popularity and novelty of Auciukoucy as an ethnic humour target is explained within the context of the spatial and temporal circumstances of Sysou’s fieldwork. The jokes are interpreted within Christie Davies’s theory of ethnic humour, and the phenomenon of application of both stupidity and canniness scripts to a single ethnic target is discussed.
Keywords: ethnic humour, jokes, scripts, targets, Auciukoucy, Christie Davies’s Theory.
1 Гэта даследаванне было праведзена пры падтрымцы гранта Міністэрства адукацыі і даследаванняў Эстоніі EKKD126 (Крыніцы ў культурным працэсе: эстонскія матэрыялы ў калекцыях і базах даных Эстонскага літаратурнага музея) і даследчага гранта Эстонскага літаратурнага музея ЕКМ 82/20/3.
183
ДАСЛЕДАВАННІ
Уводзіны. Этнічныя жарты з’яўляюцца адной з папулярных катэгорый гумарыстычных твораў. Нягледзячы на тое, што існуе шмат гумарыстычных тэкстаў, дзе фігуруюць прадстаўнікі таго ці іншага этнасу, не ўсе яны адносяцца да катэгорыі этнічных жартаў. Да гэтай катэгорыі належаць толькі тыя гумарыстычныя творы, дзе прадстаўнікі пэўнага этнасу высмейваюцца зза пэўнай характэрнай рысы ці мадэлі паводзінаў [Davies 1990, 1], Некаторыя народы напрыклад, яўрэі зяўляюцца аб’ектамі этнічных жартаў па ўсім свеце, і рысы, якія высмейваюцца ў гэтых жартах, аднолькавыя ў фальклоры розных народаў. Аднак існуюць таксама этнічныя групы, якія фігуруюць у жартах толькі ў пэўных краінах ці рэгіёнах. Звычайна гэта групы, якія жывуць побач з народам, які пераказвае пра іх жарты (як, напрыклад, бельгійцы ў жартах французаў) ці кампактныя, але прыкметныя этнічныя меншасці, у тым ліку эмігранты (напрыклад, у XX ст. у ЗША былі папулярнымі жарты пра палякаў). Цікава, што мішэнню этнічных жартаў могуць быць не толькі непасрэдна этнічныя групы, але і лакальныя групы людзей, якія пражываюць у пэўным рэгіёне краіны (напрыклад, габраўцы ў Балгарыі). У даследаваннях этнічнага гумару этнічныя і лакальныя мішэні звычайна выразна не размяжоўваюцца, паколькі жарты пра абедзве гэтыя катэгорыі структурна і семантычна вельмі блізкія паміж сабой.
Адным з найбольш заўважных піянераў даследавання этнічнага гумару ў свеце быў брытанскі сацыёлаг Крысці Дэвіс (Christie Davies). У сваёй манаграфіі «Ethnic humour around the world» («Этнічны гумар ва ўсім свеце») ён параўнаў вялікую колькасць этнічных жартаў з розных краін і рэгіёнаў і прыйшоў да высновы, што ўсе жарты пра этнічныя групы можна ўмоўна падзяліць на 2 катэгорыі, згодна з этнічнымі скрыптамі1, якія ў іх выкарыстоўваюцца: жарты пра дурняў і жарты пра хітруноў. Напрыклад, узгаданыя вышэй палякі ў амерыканскіх і бельгійцы ў французскіх анекдотах зяўляюцца тыповым прыкладам жартаў пра дурняў, а вось яўрэі і шатландцы ў гумарычных творах выступаюць хутчэй як хітруны. Дэвіс прызнаваў, што існуюць і больш спецыфічныя рысы паводзінаў, якія высмейваюцца ў этнічных жартах (напрыклад, баязлівасць італьянцаў), аднак, на яго думку, такія больш спецыфічныя рысы таксама магчыма ўкласці ў дыхатамію «дурні хітруны».
Крысці Дэвіс таксама з’яўляецца аўтарам тэорыі, што тлумачыць, якія менавіта этнічныя ці лакальныя групы робяцца абектамі этнічнага гумару пра дурняў у розных частках свету. Згодна з гэтай тэорыяй, этнічныя жарты высмейваюць тых, хто жыве на так званай перыферыі ў адносінах да народа стваральніка жартаў, які жыве «ў цэнтры». Гэта перыферыя можа быць як геаграфічная (яркім прыкладам тут служаць анекдоты пра чукчаў у краінах былога СССР), так і сацыяльная: так, напрыклад, анекдоты пра палякаў сталі
1 Згодна з вызначэннем тэарэтыка гумару В. Раскіна, скрыпт гэта «кагнітыўная структура, якая засвойваецца носьбітам мовы і ўяўляе сабой веды носьбіта мовы пра пэўную невялікую частку свету» [Raskin 1985, 81]. У кантэксце даследаванняў гумару гэтыя кагнітыўныя структуры звычайна ўяўляюць сабой нішто іншае, як мадэлі паводзінаў ці адметныя рысы персанажаў гумарыстычных тэкстаў. Блізкімі да тэрміна «скрыпт» можна лічыць паняцці «рамка» і «структура».
184
Анастасія Фядотава. АДЛЮСТРАВАННЕ ЭТНІЧНЫХ МІШЭНЯЎIСКРЫПТАЎ У ЖАРТАХ...
папулярнымі ў ЗША ў той час, калі палякі ў асноўным працавалі на фабрыках ці мелі іншыя «непрэстыжныя» прафесіі. Важнай адзнакай перыферыйнасці ў дадзеным выпадку з’яўляецца тое, што этнічная ці лакальная група, якая адлюстравана ў гумарыстычных творах як дурні, зяўляецца ў нечым больш адсталай, чым тая група, якая распавядае пра яе жарты [Davies 1990]. У той час як прадстаўнікі цэнтральнай этнічнай ці лакальнай групы жартуюць пра перыферыйную, у фальклоры перыферыйнай групы жартаў пра цэнтральную групу (амаль) не існуе [Davies 1990, 43], У сваіх далейшых даследаваннях Дэвіс развіў сваю тэорыю і прааналізаваў не толькі этнічныя жарты пра дурняў, але і жарты пра іншыя катэгорыі людзей, якіх у гумарыстычных творах выстаўляюць дурнямі (напрыклад, партыйных лідараў камуністычных краін ці бландзінак), і прапанаваў яшчэ два магчымыя тлумачэнні, чаму менавіта гэтыя групы фігуруюць у такіх жартах. Папершае, дурнямі ў жартах выстаўляюцца тыя, хто атрымаў уладу ці статус у выніку манаполіі, а не спаборніцтва, а падругое, мішэнямі такіх жартаў становяцца тыя, хто робіць стаўку на цялеснасць/ матэрыяльнасць (напрыклад, фізічную сілу), а не інтэлект [Davies 2002, 2011],
КНІГІ ОНЛАЙН
