Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні
Выпуск 11
На думку М. А. Ісачанкавай, большасць народных назваў Масленіцы, што бытуюць у Беларусі, гэта пераасэнсаванне царкоўных найменняў мясапуст і Сырны тыдзень, якія з’явіліся пасля перакладаў царкоўных кніг з грэчаскай мовы хранонімы з коранем масл узніклі следам за сырны. 3 меркаваннем
212
Алена Ляшкевіч. КУЛІНАРНЫ КОД МАСЛЕНІЧНАЙ АБРАДНАСЦІБЕЛАРУСІIПАДЛЯШША
даследчыцы можна пагадзіцца толькі часткова: нельга адмаўляць уплыў царкоўнай лексікі на народную, але ёсць і іншыя версіі паходжання масленічных хранонімаў, якія яшчэ патрабуюць дадатковых даследаванняў.
У беларускіх дыялектах сустракаюцца розныя формы літаратурнай назвы Масленіца, утворанай ад наймення масла аднаго з прадуктаў, спажыванне якіх уласціва для гэтага перыяду: Масленка, Маслена(я), Маслены(ая) тыдзень (нядзеля), Масніца, Масна нядзеля, Маслеца. На Падляшшы часцей сустракаюцца варыянты Мас(ь)ле(я)на, Масьліна. У некаторых мясцовасцях назва Масленіца не асацыюецца з мясцовымі звычаямі, а толькі са святамі, арганізаванымі работнікамі культуры, з сучаснымі масавымі гуляннямі ці царкоўнымі цырымоніямі. Хранонімы, утвораныя ад кораня сыр, у Беларусі сустракаюцца рэдка.
Хранонімы Запусты, Запускі, Загавіны і іх варыянты паходзяць ад дзеясловаў запусціць, запускаць, загавець і пазначаюць развітанне з ежай жывёльнага паходжання, уступленне ў пост. У Беларусі зафіксаваны формы ўсіх трох з гэтых назваў. На Падляшшы сустракаюцца хранонімы Запускі, Запусты альбо Запусты. Варыянт Запусты таксама часам выкарыстоўваецца, але можа ўспрымацца як польскі альбо пазначаць толькі каталіцкія святы. Хранонімы zagowki і zaglowki, якія ў навуковай літаратуры апісваюцца як характэрныя для Падляшша, падчас палявых даследаванняў 20222023 гг. не зафіксаваныя.
Кулінарны код быў і застаецца істотным у абрадах, што здзяйсняліся перад Вялікім постам, у Беларусі і на Падляшшы.
Скарачэнні
АІМЭФ Архіў Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя Кандрата Крапівы Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі.
Спіс выкарыстаных крыніц
Агапкнна 1995 Агапкпна, Т. А. Очеркн весенней обрядностн Полесья / Т. А. Агапкнна // Славянскмй л балканскмй фольклор : этнолмнгвнстнческое лзученне Полесья / отв. ред. Н. Н. Толстой. М„ 1995. С. 21107.
Агапкнна 2002 Агапкнна, Т. А. Млфопоэтмческме основы славянского народного календаря: весеннелетнмй цнкл [Электронны рэсурс] / Т. А. Агапмна. М.: Нндрлк, 2002. 816 с. Рэжым доступу: https://inslav.ru/images/stories/pdf/2002_Agapkina_%20Mifopoeticheskie_osnovy_ slav%27anskogo_narodnogo_kalendar%27a_Vesenneletnij%20_cikl.pdf. Дата доступу: 2.09.2023.
Анпклн 2023 Аннкнн, A. Е. Руссклй этлмологнческнй словарь. Вып. 17. М.: Ннстнтут руссского языка лм. В. В. Вмноградова РАН; Ннстнтут фнлологнн Снбнрского отделення РАН, 2023. 392 с.
Аннмелле 1854 Аннмелле Н. Быт белорусскнх крестьян / Н. Анлмелле // Этнографлческнй сборнлк. СПб., 1854. Вып. 2. С. 111268.
Атлас 2004 Атлас гісторыі Беларусі ад старажытнасці да нашых дзён : дадатак да 6томнай «Энцыклапедыі гісторыі Беларусі» / рэдкал.: Л. I. Языковіч [і інш. ]. Мінск : Беларус. энцыкл., 2004. 160 с.
Барвенава 2012 Барвенава, Г. А. Небяспека змены сутнасці: візуальныя сімвалы традыцыйных свят [Электронны рэсурс]/ Г. А. Барвенава // Аўтэнтычны фальклор: праблемы захавання.
213
ДАСЛЕДАВАННІ
вывучэння, успрымання / рэдкал.: Языковіч В. Р. [і інш.]. Мінск : БДУКіМ, 2012. С. 3638. Рэжым доступу: http://repository.buk.by/bitstream/handle/123456789/1184/NEBYASPEKA%20ZMENYI %20SUTNASC%D0%86.pdf. Дата доступу: 2.09.2023.
Басько, Варфаламеева 2001 Басько, В. I. Каляндарныя звычаі і абрады / В. I. Басько, Т. Б. Варфаламеева // Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / рэдкал.: Т. Б. Варфаламеева [і інш.]. Мінск, 20012013. 2001. Т. 1: Магілёўскае Падняпроўе. С. 17184.
Басько 2004 Басько, В. I. Масленіца / В. I. Басько, A. М. Боганева, Т. Б. Варфаламеева // Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / рэдкал.: Т. Б. Варфаламеева (гал. рэд.) [і інш.]. Мінск, 20012013. 2004. Т. 2 : Віцебскае Падзвінне. С. 6476.
Басько, Кухаронак 2006 Басько, В. I. Каляндарныя святы, звычаі і абрады / В. I. Басько, Т. I. Кухаронак // Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / рэдкал.: Т. Б. Варфаламеева (гал. рэд.) [і інш.]. Мінск, 20012013. Т. 3 : Гродзенскае Панямонне : у 2 кн. 2006. Кн. 1.C. 21262.
Басько 2008 Басько, В. I. Каляндарныя святы, звычаі і абрады / В. I. Басько, Т. В. Валодзіна, Т. I. Кухаронак // Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / рэдкал.: Т.Б. Варфаламеева (гал. рэд.) [і інш.]. Мінск, 20012013. Т. 4 : Брэсцкае Палессе : у 2 кн. 2008. Кн. 1. С. 19244.
Бэхтйн, М. М. Творчество Франсуа Рабле й народная культура Средневековья й Ренессанса / М. М. Бахтнн. М.: Худож. лйт., 1965. 527 с.
Валодзіна, Санько 2011 Валодзіна, Т. Бліны / Т. Валодзіна, С. Санько // Міфалогія беларусаў: энцыкл. слоўн. / склад.: I. Клімковіч, В. Аўтушка. Мінск : Беларусь, 2011. С. 4748.
Вештарт 1989 Вештарт, Г. Ф. Сыр / Г. Ф. Вештарт // Этнаграфія Беларусі: энцыклапедыя / рэдкал.: I. П. Шамякін [і інш.] Мінск, 1989. С. 484485.
Внуковіч 2014 Внуковіч, Ю. I. Народная культура Віленшчыны ў палявых запісах пачатку XXI стагоддзя [Электронны рэсурс] / Ю. I. Внуковіч // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні : зб. навук. пр. Мінск, 2014. Вып. 1. С. 387434. Рэжым доступу: https://ethno.by/artykuly/1416432991. Дата доступу: 2.09.2023.
Внуковіч 2015 Внуковіч, Ю. I. Народная культура Віленшчыны ў палявых запісах пачатку XXI стагоддзя [Электронны рэсурс] / Ю. I. Внуковіч // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні : зб. навук. пр. Мінск, 2015. Вып. 2. С. 393455. Рэжым доступу: https://ethno.by/artykuly/1416787087. Дата доступу: 2.09.2023.
Внуковіч 2016 Внуковіч, Ю. I. Народная культура Віленшчыны ў палявых запісах пачатку XXI стагоддзя [Электронны рэсурс] / Ю. I. Внуковіч // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні : зб. навук. пр. Мінск, 2016. Вып. 3. С. 421463. Рэжым доступу: https:// ethno.by/artykuly/1424501269. Дата доступу: 2.09.2023.
Внуковіч 2018 Внуковіч, Ю. I. Народная культура Віленшчыны ў палявых запісах пачатку XXI стагоддзя [Электронны рэсурс] / Ю. I. Внуковіч // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні : зб. навук. пр. Мінск, 2015. Вып. 5. С. 333355. Рэжым доступу: https://ethno.by/artykuly/1468384050. Дата доступу: 2.09.2023.
Гура, Лаврентьева 1995 Гура, A. В. Блйны / A. В. Гура, Л. С. Лаврентьева // Славянскйе древностм : этнолйнгвнстйческйй словарь : в 5 т. / под ред. Н. М. Толстого. М., 19952012. Т. 1. 1995. С. 193196.
Дембовецкмй 1882 Дембовецкйй, A. С. Опыт опйсэнйя Могйлевской губернйй : в 3 кн. Могнлев, 1882. Кн. 1. 783 с.
Дорохова 2003 Дорохова, Е. Масленйца / Е. Дорохова // Смоленскйй музыкальноэтнографнческйй сборнйк : в 3 т. / отв. ред. О. А. Пашйна Москва : Нндрнк, 2003. Т. 1: Календарные обряды й песнн. С. 691751.
ДоўнарЗапольская 2006 ДоўнарЗапольская, A. М. «Бабскі Ўлас» у масленічным комплексе: балтаславянскія паралелі / A. М. ДоўнарЗапольская // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі: у 2 ч. / навук. рэд. A. I. Лакотка. Мінск, 2006. Ч. 1 : Мастацтвазнаўства, фальклор, этналогія. С. 363367.
Зайкоўскі 2011 Зайкоўскі, Э. Сыр / Э. Зайкоўскі // Міфалогія беларусаў: энцыкл. слоўн. / склад.: I. Клімковіч, В. Аўтушка. Мінск, 2011. С. 470.
214
Алена Ляшкевіч. КУЛІНАРНЫ КОД МАСЛЕНІЧНАЙ АБРАДНАСЦІБЕЛАРУСІIПАДЛЯШША
Земляробчы 2003 Земляробчы каляндар: абрады і звычаі / уклад. A. I. Гурскі. 2е выд. Мінск : Беларус. навука, 2003. 429 с. (Беларуская народная творчасць).
Ісачанкава 2001a Ісачанкава, М. А. Абрадавая лексіка беларускай масленіцы / М. А. Ісачанкава // Жывое наша слова: дыялект. зб. / рэд. Л. П. Кунцэвіч, I. Я. Яшкін. Мінск, 2001. С. 4063.
Ісачанкава 20016 Ісачанкава, М. А. Метабалізм семантыкі некаторых традыцыйных беларускіх хранонімаў / М. А. Ісачанкава П Беларуская мова: шляхі развіцця, кантакты, перспектывы / гал. рэд. Г. А. Цыхун Мінск, 2001. (Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 19) С. 6569.
Корепова 2009 Корепова, К. Е. Русскне календарные обряды н праздннкн Ннжегородского Поволжья / К. Е. Корепова. СПб.: Тропа Троянова, 2009. 481 с.
Ляшкевіч 2016 Ляшкевіч, A. I. Трансфармацыя святкавання беларускай Масленіцы ў савецкі час / A. I. Ляшкевіч // Весн. Магілёўс. дзярж унта імя A. А. Куляшова. Cep. А. Гуманітарныя навукі 2016. № 2. С. 2631.
Ляшкевіч 2020 Ляшкевіч, A. I. Беларуская Масленіца: семантыка, сюжэты, рэгіянальналакальныя асаблівасці. Дысертацыя на саісканне вучонай ступені кандыдата філалагічных навук / A. I. Ляшкевіч Мінск (на правах рукапісу), 2020. 173 с.
Масленіца 2020 Масленіца. Абрад. Песні. Напевы / уклад.: A. I. Ляшкевіч, В. М. Прыбылова. Мінск : Беларус. навука, 2020. 815 с., (Беларуская народная творчасць : БНТ).
Мороз 2016 Мороз, А. Б. Про блнны, зятя н теіцу / А. Б. Мороз // Жнвая старнна. 2016. № 2. С. 1317.
Мажэйка, Варфаламеева 1999 Мажэйка, 3. Я. Песні беларускага Падняпроўя / 3. Я. Мажэйка, Т. Б. Варфаламеева. Мінск : Беларус. навука, 1999. 392 с.
Музычныя 2006 Музычныя традыцыі Масленіцы Беларускага Падняпроўя [Электронны рэсурс] / БДАМ ; уклад. В. М. Прыбылова. Мінск: Daniva Studio, 2006. 1 электрон. апт. дыск (CDROM), брашура (12 с.). (Аўдыяатлас традыцыйнай музычнай культуры Беларусі: вып. 1).
Ннкнфоровскнй 1897 Ннкнфоровскнй, Н. Я. Простонародные прлметы н поверья / Н. Я. Ннкнфоровскнй. Внтебск, 1897. 308 с.
Песні 1997 Песні Беласточчыны / укл.: М. Гайдук. Мінск : Беларус. навука, 1997. 367 с. (Беларуская народная творчасць).
Романов 1911 Романов, Е. Матермалы по этнографнн Гродненской губерннн. Внльно, 1911.Вып. 1.238 с.
Толстая 2005 Толстая, С. М. Полесскнй народный календарь [Электронны рэсурс] / С. М. Толстая. М.: Мндрмк, 2005. 600 с. Рэжым доступу: https://inslav.ru/sites/default/files/ editions/2005_tolstaja.pdf. Дата доступу: 2.09.2023.
Толстой 1995 Толстой, Н. 14. Белый цвет / Н. 14. Толстой // Славянскле древностн : этноллнгвнстнческлй словарь : в 5 т. / под ред. Н. 14. Толстого. М., 19952012. Т. 1. 1995. С. 151154.
КНІГІ ОНЛАЙН
