Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні Выпуск 11

Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні

Выпуск 11
122.6 МБ
Буў брат і сэстра. Воны двое жылі. Батькоматы булібулі. Той батько ўмнёр, маты ўмэрла, осталіся воны сыроткы(і) двое. I воны жыліжылі, а ныдэ блізко людэй нэ булб! Так на фўтэры воны булі, блізко людэй нэ було. Воны жыліжылі самы. А потым той брат наганўў сэстру замуж узяты. Жэнытысь вун хотів. А вона нэ хотіла, всё казала:
 Браток! А дэ ж,  кажэ,  брат сэсту бэрэ? Трэба чужую браты. Жэныся, кажэ,  шукай собі гэтак, бы люды шукают.
281
МАТЭРЫЯЛЫIВЫНІКІПАЛЯВЫХ ДАСЛЕДАВАННЯЎ
Ну добрэ: чужую браты. Вун пойіхаў нідэ, прыв’юз собі жунку. А такую ўрэдную, такую гэту... А тая сэстра ёго була напьітана, начытана! Эта... Богомольная, кныгы чытала, молілась Богу, гэтакая жыла.
Добрэ, тэй брат... Тая братыха:
 Нэ хбчу я йійі. Нам самым трэба но жыты. Нэ трэба вона нам!
А вжэ вун такў комнатку юй зробыў: і жывы в гэтуй комнотцы сама, коб до йіх нэ касалася. А хороша була, а грамотна була, тая сэстра! Ну, вона замуж нэ выходыла. Так сама собы(і) рэшыла жыты. Жывэ вона гэтак.
 Ай, не! Нэ трэба вона,  тая жунка ўжэ,  нэ трэба, коб вона ifwj коло нас в комнаты була. Дэ хоч йійі дэ...  наганула, наганула, коб дэ пэрэвэсты йійі.
Вун прыдэ, кажэ:
 Сэстрбсэстрб... Моя жунка нэ хочэ, коб ты коло нас і в комноты була б. Дэ тэбэ подіеты?
А вона кажэ:
 To дэ ж ты мэнэ, браток, подінэш? У нас нэма нэ тюткі, нэ дядька, нэякой родні. А до кого ж ты мэнэ завэзэш, покы^нэш?  тая сэстра. Далей сэдыт.
Ага. Тая жунка: шо робыты? Взяла корову зарізала в хлів’і. Зарізала корову, а туй дівчыні там нішо попэцала крыв’ёю. I встала врано:
 О! Якый мні сон сныўся! Дэржыш урага у своюй хаты! Напэвно, някэ бэды наробыла ў хлів’і!  кажэ,  нішо мні ў хлів’і наснылосё! To йды побач!
Той пошов, мужык, чы брат йійі, побачыў: корова зарызана лежыт!
Пошов, кажэ:
 Сэстросэстро, шо тобы робыты? Ты ж,  кажэ,  корову мні зарызала. Нашо мні гэтакы враг у хаты?
Вона ўпала на кблічкі, ббжэцца, клянэцца, плачэ:
 Братокбраток! Нэ робыла я гэтого! Нэ робыла!
 Шо тобі робыты за гэтэ, шо ты гэтакый ўраг у мэнэ? Дэ тэбэ подіты?
 Шо хоч, браткб, робы, но ты мэнэ,  кажэ...  Шо хоч ты мні робы, но я ны выновата!  божыцца, клянэцца!
 Ну, шы за гэтэ прошчаю. Шы якую,  кажэ,  прычыну ты мні выробыш тут, жывўчы коло мэнэ, то ўжэ я тобі нэ простю.
Жывутжывут воны, жывут. А вона, тая жунка, наганула:
 Дэ хоч йійі дэвай, нэ трэба вона нам! Вона, пубачыш, вона ў нас враг, вона шы бэды някой нам наробыт!  наганула, тую сэстру коб дэ подіў.
Ну шо вона, тая жунка, робыт  взяла дытя ў колісьці свое зарызала. Зарызала і накрыла. I вжэ ўрано доўго ны чыпае, ны чыпае:
 Нішо нашэ дытя доўго спыт! Мо этой враг шо з йім зробыў, шо ты дэржыш тут у хаты!
Открылі  дытя зарызанэ! О! To й мо гэтак! Пошов до тэйі сэстры:
 За всё, сэстро, прошчаю, шо ты ныкы проступкы тут робыла, но за гэтэ нэ простю! Забырайся с хаты! ‘Д мэнэ с хаты!
Тая сэстра...
 Выбырайсь, усёвсё выбырай с хаты, коб твойго ныц тут, ны латы, дэ шо...
282
Ірына Мазюк. БАБА ГАЛЕНА 3 ПАЯСЕЛЬДЗЯIЯЕ КАЗКІ
А она надто грамотна була, чытала. Всё выложыла вона. A! I бэрэ сокыфру вун на воз, а вона кжэ:
 Браткббратко, нашо ж ты сокыру бэрэш на ву(о)з?
 О! Я ж тэбэ далёко повэзу! Наша тютка далёко жывэ, то тэбэ далёко повэзу. To мо дэ шо поламнэцца в возы, то трэба будэ постройіты.
Ага. Вэзэвэзэ, зав’юз далёко йійі в ліс, далёко! До пэнёчка. Посады(ўў
 Выкладай свое всё: тут твоя тютка!
Тая сэстра бэрэ выкладае. Плачэплачэ! Всё: свою одэжу, тыйі кныгы, шо чытала. Коло пэнёчка сэдыт. 1(ы) (вун) кажэ:
 Клады гблову на колудку!
А вона кажэ:
 Шо хоч, братко, рубай, но головы нэ рубай! Бо я нэ выновата, нэ выновата гэтому!
 Но, ны кладады головы. Клады рукы, шо поробылі гэтак! Нэ просцю я тобі^ы)!
Вона полжыла рукы, поодрубвав вун юй рукы по лукті, і(ы) сам сіў і(ы) пойіхаў.
А вона хороша була, начытана була!
На дрўгый дэнь ходыт леснічы по лісы, дывыца, шо:
 Ой, някый огонёк ужэ.
Там, коло йійі, свічычка горыт, так Буг дав, коб горыла коло йёйі. І(ы) вона плачэ й плачэ! Сэдыт, чытае, рукы подрубованы в йійі. Пудышоў, той леснічы пудышоў, кажэ... А хороша вона хороша! Картіна була  красавыца була такая міровая! Пудышоў, дывыцца на йійі і кажэ:
 А чого ж ты тут, гэтака?
А вона кажэ... Вона росказала, шо гэтакая, такая, шо там сэстра позбытковала: гэтак мэні такую жызть ўстройіла, муку.
Той пойіхаў, леснічы, додому.
А налетіло до йійі птушэчбк! Навэзлі юй, так Буг дав, мастей ўсякых, і жывучых, і зростучых, і ўсякых разных масьцей навэзлі, мазалі йій, облепылі. Пбкы той прыйіхаў, назад до йійі, стражнык, на другый дэнь, у йійі рўкы сталі коло йійі, рукы позрбсталісь, і вона сэдыт чытае з рукамы.
Той дывыца:
 To ж,  кажэ,  я вчора був, в тэбэ рукы ‘дрўбаны булы, я тэбэ рышыв забраты додому. А тэпэр дважды забэру. Але шы,  ка,  пойіду, матэры скажу. Матэры, шо я прывэзу такую й такую. У лісы... Шо в лісы я нашоў.
Пойіхав до матэра, кажэ:
 Матко! Шо тобі казатым!  ну, росказав усё, як вун встрэтів, як вун побачыв.  Хороша,  кажэ,  хороша сэдыт, як рожына цвітэ, жэншчынка! А,  кажэ,  булі рукы поодрубвованы. Зарэ й рукы коло ёйі.
 To,  кажэ,  няка чародейка,  тая маты,  нашо ты йійі братым(эім)?
 Я йійі хбчу за жунку забраты!
 He, сынок, нэ позволю! Няка покыдяшча, няка валочашча! Доброе нэ выкынулі (б) в ліс.
283
МАТЭРЫЯЛЫIВЫНІКІПАЛЯВЫХ ДАСЛЕДАВАННЯЎ
Ну, дай крычыть тая маты на ёго.
Вун прыйіхав зноў до йійі. Так Богом дано. Зноў прыйіхав до йійі. Дывыцца на йійі, кажэ:
 Я ж тэбэ хочу за жунку ўзяты, а,  кажэ,  шо с тобою?
Вона росказала ёму, росказала, ўсю свою выну, ўсю свою бэду.
 Нет! Забэру я тэбэ до сэбэ!
Тым конем... вун конем йіздыв: на вуз, завозыть додому. Маты крычыт:
 Шо за волочашчу, покыдяшчу з ліса прыв’юз, шо люды выкынулі, а тобі трэба вона!
А вун кажэ:
 Так Богом дано. Это трэба мні!  гэтак той сын сказав.
Рожжыліся воны! Багатобагато! Двое дэток у йіх стало! I маёнтка воны заробылі собі, багаты такы^ сталі! Шо (в) йіх і(ы) коровьі булі, (в) йіх ы(і) коны булі. Гэтак багато сталі, Буг так ім даў жыты, тым людям!
Ну! А тая сэстра кажэ:
 Ўжэ мы много літ прожылі,  на того мужыка,  давай пойідьмо, побачымо, дэ як муй вжэ брат жывэ там з братыхою, шо гэтак мні выробылі? Як ужэ воны бэз мэнэ жывут?
Ну, запрэглі пару коны, посадылі двойіх дэтбк, набралі сыру, масла, всёго! Набралі: йідьмо до того братка в госты, побачымо, як вун жывэ вжэ бэз мэнэ, шо так вун так мэнэ выкі(ы)нуў, выробыв. Пойехалі воны чэрэ^ пару літ на тое місьце. А там ооозероозеро, дэ тая хата стояла, дэ воны жылі! Ооозероозеро! Вун ліебэдом плівае, грачэ, вона лебэдыхою, і двое дэтбк іх плівают по тым озеры, грачут. Ага. Вона пудыйшла до того, шо там усадьба була, хата була, всё, поле: озеро стало. А воны лёбэдамы плівают. Так Буг дав.
Вона стала, поплакала, кіМнула йім тое, шо завэзла. Схватылі воны в дзюбы: «Га! Га!»  і попліўлі і назад на морэ од йійі.
О такая казка. Выплетяна.
СУС 311 часткова Діўчына пошла замуж за чорта
Була (в) батька, в матэра дочка. Богаааты воны, богаты, а вона хорооошахороша. І(ы) добыраладобырала вона кавалірув. Дружкьі ходылі до йійі, ходылі! Той  бідно, той  брыдкы, той  такый, той  такый. Ныяк нэ добрала!
Дочувся чорт. О, думае, постой жэ ж! Я й хорошый, я й, ба^, в золоті. Пойіду но я до йійі. До йіх, до тых людэй. Зайіхав. Ввбрався вун,  як жэ чорт, хорошэ! В золоті, каляска в золоті, коны хорошэ поплічваны, поўбіраны. Пойіхаў до тое діўкі(ы) у сваты. Кажэ, я чуў (зайіхаў: батько, маты, дятько, тютка  так усяк йіх называе), шо ў вас дочка хороша е, і вона вэльмы добырае, і богатых, і хорошых. To я ж і богаты й хорошы. Чы вона нэ зганьбўе мною?
 Вооой!  тая маты кажэ,  ой, сынок, а дэ вона збыткўе... этэ, зганьбуе тобою. Пубач, які(ы)й ты в золоті! Ты хорошый! Пан ты!
Ну, (для) дочкі(ы) показалі. Показалі діўкыф ёго, вона і подобала, тая дочка, ёго, шо вун этакі(ы) хорошы, богаты.
284
Ірына Мазюк. БАБА ГАЛЕНА 3 ПАЯСЕЛЬДЗЯIЯЕ КАЗКІ
Ужэ вун  браты йійі. Ну, браты то браты. Але трэба ж,  кажэ  я хочу тут вжэ тэбэ забраты, батьку й матэры завэсты тэбэ показаты.
Ну, як заў’юз показаў батьку й матэры  вун йійі нэ пустыў. Вжэ: жывы зо мною, жывы тут. Жывы. А вун заў’юз до батька, до матэра, а там маты ходыть с хвостом і з рогамы, батько ходыть с хвостом і з рогамы. Чорты гэты! I ў ёго гэтак! Оёйоёй! He, нэ пусьцю вжэ, і нэ пусьцять. Пы, йіж, шо хоч, у золоті ходы, оно жывы з намы! Ну, так вона... Од батькаматэра воны йійі забралі, той батько з матэрою ждэ, коб вона прыйіхала додому  ны йідэ. Колі... Вжэ як рук прошло, воны йійі дэржат, ныдэ нэ пускают: жывы! Вона ўжэ кажэ: ўжэ ж рук прошло, як я в вас жыву. Ныхто ж, батько й маты нэ зналі, дэ я жыву, як я жыву. Чы я жыву, чы я пропала. Трэба ж якое зьвесьце даты. А якое? Ну як даты? Як росказаты про тэбэ, шо ты жывэш, і як?
А вона кжэ:
 Знаеш шчо? Ужэ рук прошло, ты, як з роботы прыйідэш, я нашыхўю батьковы гостынца, золота накладу, ўсёго накладу. I матэры. Коб ты прыйіхав з роботы, тую сумку чы шо там, скрыня, чы яка, яшчык був. На плечы i(wj батьку й матэры дов’юз. А до мэнэ (коб) ны прыходыв... Бо я ж... До мынэ коб ны пудходыв, бо я нагневаюся, як ты до мэнэ прыдэш.
А вун надто йійі слухав.
 Бо я нагневаюсь, як ты до мэнэ прыдэш ішы казаты шо мэні. 3 роботы на тую скрыню, на плечы, і вэзы мойму батьковы й матэры гостынца.
Гэтак було. Вун надто вжэ слухав йійі, коб вона вжэ йшла, сказала, дай слухав.
I (коб) росказав, як я тут жыву. Матэры роскажы, батьковы.
А сама легла в тую скрыню, золотом закрылася, запаковалася. I вун прыйіхав з роботы, тую с(крыню)...
А (вона) кажэ:
 Як будэш дэ хотіты побачыты  я буду бааачыты, крычаты на тэбэ, шо ты робыш.
Летытлетыт, тую скрыню... Прышов  на плечы, с тою скрынёю летытлетыт.
 Ой, шо ж гэто тут тяжко! Трэба ж побачыты.
А вона в скрыні:
 Бачубааачу, шо ты робыш!
Далей прэ с тою скрынёю. Разув два гэтак було.
Зав’юз вун на двур, поставыв тую скрыню до батька до матэра, й кажэ, шо:  Тэсьцютэшча! Выходьтэ! Дочка вам вэлікого дорогого гостынца прыслала. Той выбыг, батько з матырою:
 Дякуй, зятько! Зайды до хаты!
 Ой, не! Трэба мні хуччый додому, бо вона нагніваецца, як я доўго нэ буду ўдома.