Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні
Выпуск 11
163. Вымету разкомт», а вывезу BOSKOMb. НасмЬшка надт> хозяйкою, не любяіцею члстоты ві лзб’Ь.
164. Выплюнувшл не подымешь слюны. Сказаннаго не возвратлшь назадт>.
165. Выскочлв'ь, якт> Пллмп’ь ст> конопель. He кстатл вм Ёшался вг діло.
166. Высохт>, якь медзьвбжжа лапа. Несмішка надь прлтворно больным'ь.
167. Выткнувь язык свой. Проболтался.
168. BtKb сжлвт>, а вума не нажлвь. Упрёкт>, еслл старлкь, неблагоразумно поступая, получллт» непріятность.
169. Bispa померла. Говорять вт> влд,6 отказа дать на Btpy.
321
3 КАЛЕКЦЫІФАЛЬКЛОРНЫХ ЗАПІСАЎ
170. ВЬтрамм подшмт'ь. Говорять на непостояннаго вт> своём'ь слов^ ллл ведуіцаго непостоянную жлзнь.
171. Вітры гоняюць. Говоряі"ь о томт>, кто не слдлтв дома за д'Ьломь.
172. Гаврлло змазавв рыло. Говорятт> на неряху.
173. Гавв, да й зубы сцявв. Говорять неустойчлвому вь слові, ллл прл уллкл во лжл, ллл прл нелсполнлвшлхся угрозахв чьлхвллбо.
174. Гвалтамь узяць возмётв, а даць не дасл. Наслльнаго благодіянія ніть.
175. Дзе любяць, там не ўчашчай, а дзе не любяць, там і нагою не накладай [ПП 1,395].
Гдзі любюць, не вчаіцай; а гдзі не любюць, л ногою не накладай. Наставленіе старлковв меньше расхажлвать по гостямв, a 6onte занлматься работою вт> домЬ.
176. Гдзі много нянекь, тамь часто дзлця безносое. Упрёк, еслл случмтся неудача оть вмешательства друглхт, вь чьёллбо распоряженіе.
177. Гдзі прлбыль, тамв помогачлх'ь глбель.
178. Дзе проста, там ангелаў сто, а дзе шмат зацей, там сто чарцей.
Гдз’Ь просто, тамт> ангеловг co сто; а гдзі много заціій, тамв сто черцей. Говорятт» вт> похволу простодушію, ллл еслл хозялнв безт> всяклхв зат'Ьй, члстосердечно прлнлмаетв гостей.
179. Гдзі сЬвь, тамв л прмклп'Ьв'ь. Говорятв, еслм кто л'Ьнмв'ь прл лсполненіл порученій, ллл долго забавляется тамь, куда послан'ь.
180. Гэтага цвету па ўсяму свету [ПП 2,26].
Гетаго цв’Ьту по всемв свету. Говорять о выбор"Ё дЬвлц’ьнев'Ьст'ь.
181. Гетому танцу не будзець конца. Говорятв, еслл непріятное діло протягмвается, какь бы нарочно; ллл возобновляется прежняя ссора.
182. Гэто толькл почлн'ь. Угроза дальн'Ьйшлмм непріятностямл.
183. Гето услмв людзямь, л мы тамв будземь. Говорять шуточно, прл разговорі о чьейлмбо смертл.
184. Глж'ь1 на его напав ь. Говорятв, еслл кто прлходлтв вв ярость.
185. Глухій не кажень чуець. Насмішка надв недослышлвшлмв.
186. Глядзлць, як вовкв на козу. Смотрлть сь лукавою ц’Ьлыо.
187. Глядзлць, якт> обллзаный. Говорять на прлстыженнаго.
188. Гнллый товарв. Говорять хозяева о д'Ьвлцах'ь, разум'Ья, что лхь нужно сбывать сь рукь.
189. Говорлвв бы, да ротв замазанв. Говорятв тому, кто вт> оправданіе своё нлчего не можеть сказать.
190. Говормвь бы котбк (котлк'ь), да языкь коротбк. Здісь разум’Ьется боязнь отвіітственностм за ллшнее слово передь слльным’ь.
191. Говбрюць, гомбнюць, а не знаюць, вв якой церквл звбнюць.
192. Годзлна годзлні л годь году розь. Время лзмЬнчлво.
193. Голова сама не помнлць, што лопочлць. Говорят'ь о tomb, кто несёть всякій вздорв.
194. Головою стукнлсь. Говорятв вь досадЬ, еслл кто слльно стучлт'ь вт> дверь.
195. Голодному на умі хл’Ьб'ь, а пьяному хміль. Насмешллвое зам'Ьчаніе, еслл кто сь наміреніемь заводлть р Ьчь о tomb, что для него мнтересно.
196. Голосокв, якв тоненькій волосокв. Несмішллвая похвала дурно ллм плскллво поюіцему.
1 Гіж тое ж, што і «машкара», «гнюс» (Жывёльны свет : тэматычны слоўнік / склад. В. Дз. Астрэйка і інш.; рэд. Л. П. Кунцэвіч, A. А. Крывіцкі. Мінск : Беларус. навука, 1999. С. 99).
322
ПРЫКАЗКІ3 РУКАПІСУ М. КРЭМНЕВА 19011905 гг.
197. Голт> якт, кол’ь. Голь, какь персть.
198. Голт>, якт> бмчь, а восцерь, якь мечь. Ншцт> м дерзокь.
199. Гомонлць голова не болмць. Словесная ссора не столько вредна, сколько драка. Брань на вороту не вмснть.
200. Горе научнць глядз'Ьць кь ropt. Горе м безбожнаго заставмт'ь обратмться кт> Богу.
Спіс скарачэнняў
ПП 1 Прыказкі і прымаўкі: у 2 кн. / [склад., сістэм. тэкстаў, уст. арт. і камент. М. Я. Грынблат; рэд. A. С. Фядосік]. Мінск : Навука і тэхніка, 1976. Кн. 1. 560 с. (АН БССР ; Інт мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. Белар. нар. творчасць).
ПП 2 Прыказкі і прымаўкі: у 2 кн. / [склад., сістэм. тэкстаў, уст. арт. і камент. М. Я. Грынблат; рэд. A. С. Фядосік]. Мінск : Навука і тэхніка, 1976. Кн. 2 616 с. (АН БССР. Інт мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. Белар. нар. творчасць).
Да друку падрыхтавала Аліна Высоцкая
БЕЛАРУСКІ ФАЛЬКЛОР У ЗАПІСАХ ЗОСЬКІ ВЕРАС
У гісторыі беларускай культуры ёсць колькі яркіх асобаў, вядомых сваёй асветніцкай, навуковай дзейнасцю і ў той жа час асаблівай прыхільнасцю да народнай культуры. Сярод іх Людвіка СівіцкаяВойцік, больш вядомая як Зоська Верас. Праз усё жыццё яна пранесла замілаванне і павагу да прыроды роднага краю, падмацаваную зусім канкрэтнымі і выніковымі справамі актыўна займалася вывучэннем расліннага свету і доглядам за пчоламі. У жніўні 1934 г. яна ўклала і выдала першы беларускі часопіс для пчаляроў «Беларуская борць», арганізавала «завочныя курсы па зборы і продажы лекарскіх зёлак». «Беларускапольскарасейскалацінскі батанічны слоўнік» Зоські Верас да гэтага часу не страціў свайго навуковага значэння.
Людвіка СівіцкаяВойцік досыць увагі надавала адукацыі і выхаванню ў беларускім кірунку, выдавала часопіс для дзяцей «Заранка». У гэтым плане ўяўляецца важным звярнуцца да яе дзейнасці па зборы беларускай народнай творчасці, і найперш дзіцячага фальклору. У Калекцыі фальклорных запісаў аддзела фалькларыстыкі і культуры славянскіх народаў захоўваецца асобная справа (ф. 9, воп. 5, спр. 26) рукапіс з фальклорнымі тэкстамі і два лісты ў аддзел фальклору. Лісты друкуюцца з захаваннем граматыкі і ўсіх асаблівасцяў арыгінала.
Паважаная Грамадзянства
Дзякую за ліст, які зрабіў мне сапраўдную прыемнасць. Дагэтуль я спатыкалася толькі з негатыўнымі да фальклору адносінамі. А з гэтым цяжка пагадзіцца, бо ён нашае багацце, якое трэба захаваць дзеля будучыні.
Дзякую таксама за пажаданьні плёну. Нажаль да мяне асабіста гэта не адносіцца... я ўжо старая, маю 76 гадоў, з Вільні не рухаюся амаль, так што сабраць што новае не маю магчымасці. Пасылаю яшчэ крыху сваіх старых запісаў, а крыху пачакаўшы знайду і падашлю пару дзесяткаў загадак сабраных сябрамі малодшай секцыі Горадзенскага Гуртка Беларускай Моладзі у 191112 гадах.
Што тычыцца арганізацыі збіраньня матэрыялаў у Гродзеншчыне, то я ўжо зрабіла захады: напісала да настаўніка бел. мовы і літаратуры ў Гудзевічах Мастоўскага рну, прасіла наладзіць гэта праз вучняў. Што гэта магчыма, ведаю з практыкі. Летась я іх прасіла здабыць крыху запісаў ад былых «бежанцаў» у 1ую сусветую вайну. Прыслалі мне з запісаў вельмі добра напісаных. Нажаль уся гэтая акцыя, аказалася безкарыснай. Др. гістарычных навук М. Улашчык
324
БЕЛАРУСКІФАЛЬКЛОР У ЗАШСАХ ЗОСЬКІВЕРАС
дарма стараўся: напісаў уступны артыкул і хацеў некаторыя запісы даць у друк, каб заахвоціць усіх былых бежанцаў адклікнуцца і на падставе сабраных матэрыялаў напісаць гісторыю беларускага бежанства, замацаваць гэтыя сумныя старонкі гісторыі нашага народу. Усё дарэмна... ніхто не зацікавіўся, ніхто друкаваць не хацеў. Др. Улашчык зразумела зьнеахвоціўся. Сам часу не мае ды і гады ня тыя, каб лічыць толькі на сябе.
Можа і на сягодняшнюю маю просьбу Гудзевічы адклікнуцца...
Маю крыху адрасоў і іншых настаўнікаў рупных і энергічных, але асабіста не знаёмых.
Калі б вы такую акцыю лічылі слушнай, то можа гэтыя адрасы прыслаць Вам. Афіцыяльная просьба Вашага сэктара мела б большую вагу, чым мае прыватныя лісты.
Паводле мяне, прыцягнуць да гэтай працы школьную моладзь было б карысна і матэрыялаў сабраць можна не так ужо мала і прывучыць моладзь шанаваць свае прошлыя, мову, народныя творы...
А як па вашаму?
Буду ўдзячная за адказ.
3 павагай, Л. Войцікава.
р. s. Маю пару легендаў: «Скуль ўзяліся пчолы», «Скуль у нас асіны і бярозы» ды «Жаўранак».
Сюжэты народныя, але ў маёй літаратурнай апрацоўцы. Гэта, думаю, ужо нельга залічыць да чыстага фальклору.
2 8.10.68. Вільня
Паважаная Грамадзянства
Пазаўчора даведалася я, што ёсьць праекты выдаць дзіцячы фальклор. Зацікавіла мяне гэта, бо даўно думаю, як выкарыстаць тое, што маю сабрана.
Крыху пры гэтым пасылаю, мо спатрэбіцца...
Маю яшчэ песьні: 1. «Пасеяла лён, лён,. Узыйшлі канапелькі...» 2. «Пасеяў дзед рэпу...» 3. «Умру, умру, бабка...» 4. «Ой, мамачка не магу...»
Недастатак гэтых песьняў не помню, дзе запісаныя.
Калі будзе магчыма, напішыце мне, ласкава, ці яны патрэбныя і наогул ці патрэбныя матэрыялы, бо я маю магчымасьць наладзіць іх збор у Гродзеншчыне (Мастоўскі рн), дзе дагэтуль захвалася чыстая беларуская мова.
3 павагай, Л. Войцікава.
Варты ўвагі і ліст да Яўгена Петрашкевіча, беларускага самадзейнага кампазітара, настаўніка музыкі, кіраўніка дзіцячага ўзорнага фальклорнага ансамбля «Гарадзенскія дударыкі», надрукаваны ў зборніку «Зоська Верас. Я помню ўсё: успаміны, лісты», які ўклаў Міхась Скобла1.
1 Зоська Верас. Я помню ўсё : успаміны, лісты / уклад., прадм. і камент. М. Скоблы. Гародня ; Уроцлаў, 2013. С. 9395.
325
3 КАЛЕКЦЫІФАЛЬКЛОРНЫХ ЗАШСАЎ
Зоська Верас Яўгену Петрашэвічу Вёска Новы Двор Сакольскага павету. 23 кастрычніка 1968 г. Вільня
Паважаны Яўген Канстанцінавіч.
Дзякую за ліст. Сапраўды, паўза была доўгая. Ці не аматар Вы музыкі, якая складаецца з адных паўзаў?
Я рада, што пасылка зрабіла прыемнасьць усёй Вашай сям’і. 3 прыемнасьцю чытала аб Вашай працы падрыхтоўцы да дэкады. Жадаю вялікага посьпеху! I Вам, і гр. Я. Хворасту. Апошняму адрас мой, зразумела, дайце, а і мне яго адрас. Маю да яго паважаную справу. Але не за пару месяцаў, а ўжо зараз...
А да Вас такая справа. У Менску ў Акадэміі навук, у аддзеле фальклёру рыхтуецца да выданьня кніжка «Беларускі дзіцячы фальклёр». Я напісала ліст, паслала ім крыху запісаў (той каток і г. д„ што пасылала Вам). Сягодня атрымала ліст. Вельмі добра напісаны, прыгожай, чыстай беларускай мовай. Просяць прысылаць як найбольш запісаў войдуць у кніжку. Паводле мяне, гэта наш грамадзкі абавязак паслаць як найбольш праўдзівых запісаў, каб не дапусьціць нечага штучнага.
КНІГІ ОНЛАЙН
