Гісторыя Беларусі, канец XVIII — пачатак XX ст
вучэб. дапам. для 9-га кл.
Для сярэдняга школьнага ўзросту
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 199с.
Мінск 2011
Напярэдадні шэсця петыцыя са зваротам да цара была перададзена тагачаснаму міністру ўнутраных спраў Расійскай імперыі П. Д. Святаполк-Мірскаму. Ён належаў да старажытнага роду князёў Святаполк-Мірскіх, вядомага ў Беларусі з XVI ст. 3 верасня 1902 г. па жнівень 1904 г. з’яўляўся генерал-губернатарам трох заходніх губерняў — Віленскай, Гродзенскай і Ковенскай. Праводзіў палітыку, накіраваную на пошук даверу і апоры ў грамадстве краю. Напрыклад, выступіў супраць гвалтоўнага далучэння вернікаў каталіцкай царквы да праваслаўя. Лічыў, што існаванне мяжы яўрэйскай аселасці вядзе да перапоўненасці гарадоў у заходніх губернях яўрэйскім насельніцтвам, што спрыяе яго ўцягванню ў рэвалюцыйны рух. У канцы 1904 г. прадставіў Мікалаю II ліберальны праект рэформаў дзяржаўнага ладу, які быў першапачаткова адхілены. Аднак значная частка праекта была рэалізавана ў час рэвалюцыі.
4студзеня 1905 г. П. Д. Святаполк-Мірскі, разумеючы, што краіна знаходзіцца напярэдадні рэвалюцыі і выбух народнага гневу непазбежны, падаў у адстаўку. Адбылася яго нялёгкая размова з імператарам. У адказ на патрабаванне міністра аб неабходнасці палітычных рэформаў Мікалай II заявіў, што
Белы ©
Граніцы на 1905 г.
— дзяржаў губерняў паветаў (у губернях з пераважна
Невель
.Дрысд
Дзісна
Смаленск
J Ліда
•одна
.аколка1
Ваўкавысі
’РУМ’
Рэчыца'
'нінец
Бяла
івны
■°ўо<
Уладава
^ЧарнігаўДз^
Мазыр с 07.10.1905І
I V Чэрыкаў, > Стары Быхаў
Слонім ' Ва£юнр*учы
5ГІЯСВІЖ
£' /
Клецк :o-z
Урэчча
; Лядавічы
( Мінск чррсы' к/ ’fjywJX:..,''..'’
Курлоўскі ра'йўрэл Магілё'
18.10.1905 .1 Л-' ' г.
'аЧВІльняс
Новыя о ' -
Бельскі '
'/ ХПружаны
.'Хвянцян'ь) .Глыбокае/ f
•43 / "'r ■■■<) , х 1
\НаваўГыбкаў
^.Люблій Y
I /' ВідбйкдХ
ліімавічьй
7 Лепель;/СянноУ
\ Оршд^
Ашмяны ,9 Малддзечна
. / Барысаў
' ; rapctoK.-'V )
I р ла цк _ Кj** J
.Мсціслаў
Чаву<;ы
* < гК..
беларускім насельніцтвам)
® ® Цэнтры губерняў (а), паветаў (б)
а б — //-
Сучасная граніца Рэспублікі Беларусь
05 "
\Марыямпал6<
\ ІАўгустаў/'
Г} Гарады, ахопленыя ўсерасійскай
Г кастрычніцкай палітычнай стачкай у 1905 г. Гарады, ахопленыя ўсеагульнай
■ снежаньскай палітычнай стачкай у 1905 г. — Чыгункі, ахопленыя стачкамі ў 1905—1906 гг.
X Салдацкія выступленні
Паветы, дзе адбываліся ўзброеныя сутыкненні сялян з паліцыяй
j Расстрэлы дэманстрацый і ўзброеныя сутыкненні 17.12.1905A працоўных з паліцыяй і войскамі і іх даты
Рэвалюцыя 1905—1907гг. у Беларусі
ніякія рэформы краіне не патрэбны і трэба забараніць людзям збірацца і гаварыць. Здзіўлены Святаполк-Мірскі адказаў, што немагчыма забараніць людзям збірацца і гаварыць, бо тады трэба ўсіх пазамыкаць, аб’явіўшы асаднае становішча. На гэта імператар спакойна адказаў, што, магчыма, і давядзецца яго аб’явіць.
«Крывавая нядзеля» ўскалыхнула ўсю краіну. Беларуская паэтэса-рэвалюцыянерка Алаіза Пашкевіч (Цётка) у сваім вершы «Хрэст на свабоду» занатавала:
...Ў Пецярбурзе змерлі людзі:
1м прашылі куляй грудзі...
... Цар навуку даў народу, Паказаў ім, як бы з неба, Што больш цара не патрэба!..
3 той пары Масква, Варшава, Рыга, Вільня, Бак, Лібава, Беларусь, Літва, Расея Гоняць вон цара-зладзея!..
У студзені 1905 г. па гарадах Беларусі пракацілася хваля палітычных стачак, вулічных дэманстрацый і мітынгаў пратэсту. Большасцю іх кіравалі арганізацыі Бунда, РСДРП, эсэраў. У многіх месцах улады прымянілі вайсковую сілу, каб спыніць выступленні. У студзеньскія дні 1905 г. у беларускіх губернях у стачках удзельнічала 34 тыс. чалавек.
Вясной 1905 г. на змену палітычным выступленням прыйшлі эканамічныя стачкі. Рабочыя дамагаліся скарачэння рабочага дня, паляпшэння ўмоў працы, павелічэння заробкаў. Святкаванне 1 Мая як дня міжнароднай пралетарскай салідарнасці выклікала новы ўздым палітычных выступленняў.
Летам 1905 г. шэраг стачак адбыўся ў беларускіх вёсках. Адной з першых была стачка ў маёнтку Шчорсы Навагрудскага павета, якой кіраваў вядомы дзеяч БСГ А. Бурбіс.
Увосень у рэвалюцыйным руху ўсё больш актыўны ўдзел пачала прымаць армія — галоўная апора самадзяржа/я. Салдацкія хваляванні прайшлі ў Віцебску, Магілёве, Мінску, Бабруйску, Гродне.
У кастрычніку 1905 г. краіну ахапіла ўсерасійская палітычная стачка. Чыгуначнікі, рабочыя фабрык і заводаў, рамеснікі, гандляры, гімназісты патра-
Першамайская дэманстрацыя 1905 г. каля будынка Мінскай турмы (Пішчалаўскага замка). Мастак Р. Віктоўскі
бавалі ліквідацыі самадзяржаўя і ўстанаўлення дэмакратычнай рэспублікі. У Беларусі быў цалкам паралізаваны чыгуначны рух.
Маніфест 17 кастрычніка і яго наступствы для Беларусі. Напалоханы рэвалюцыйным выбухам, цар Мікалай II быўвымушаны 17 кастрычніка падпісаць Маніфест. У ім упершыню ў расійскай гісторыі цар абяцаў сваім падданым палітычныя свабоды — свабоду слова, сходаў, друку, саюзаў і парламент — Дзяржаўную думу з заканадаўчымі паўнамоцтвамі і правам удзелу ў выбарах усіх пластоў насельніцтва. Маніфест быў сустрэты маёмнымі пластамі грамадства і інтэлігенцыяй з энтузіязмам і надзеямі на палітычныя рэформы.
Аднак прадастаўленыя Маніфестам 17 кастрычніка 1905 г. свабоды далёка не заўсёды выконваліся. Абвяшчэнне царскага Маніфеста ў гарадах Беларусі, якое праводзілася ўладамі 18 кастрычніка, у некаторых з іх закончылася трагедыяй. На плошчы каля Віленскага вакзала ў Мінску салдаты адкрылі агонь па 20-тысячным мітынгу працоўных. Ахвярамі сталі каля 100 чалавек, каля 300 было паранена. Гэта падзея атрымала ў гісторыі назву «Курлоўскі расстрэл» ад імя тагачаснага мінскага губернатара П. Р. Курлова. У гэты ж дзень прагучалі стрэлы ў Віцебску. Сем дэманстрантаў было забіта.
У снежні 1905 г. успыхнула ўзброенае паўстанне ў Маскве. Яно суправаджалася ўсерасійскай чыгуначнай стачкай. У Беларусі падобнага паўстання не адбылося, хоць блізкае да яго становішча склалася ў Баранавічах, Гомелі, Мінску. У снежні 1905 г. да выступлення сялян у вёсцы Пінкавічы Пінскага павета меўдачыненне К. М. Міцкевіч (Я. Колас), які ўтой час працаваўтам школьным настаўнікам.
Дзейнасць палітычных партый і рухаў. Арганізатарам рэвалюцыйнага руху выступіў шэраг палітычных партый. Сярод іх — Расійская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя (РСДРП). У 1903 г. яна падзялілася на бальшавікоў —
Дэманстрацыя ў Мінску каля губернатарскага дома. 18 кастрычніка 1905 г.
Мітынг рабочых і салдат на станцыі Баранавічы.
Снежань 1905 г.
Мастак С. Раманаў
прыхільнікаў рэвалюцыйных метадаў і меншавікоў, якія выступалі за паступовае рэфармаванне грамадства. Бальшавікі заклікалі не толькі да звяржэння царскай улады, але і да ўстанаўлення рэвалюцыйнай дыктатуры шляхам узброенага паўстання.
Вялікім уплывам у Беларусі карысталася Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў (эсэры). Яна выступіла супраць царскага ўрада і арганізавала некалькі тэрарыстычных актаў. Адказам на расстрэл 18 кастрычніка ў Мінску стаў беспаспяховы замах эсэраў на жыццё мінскага губернатара П. Р. Курлова ў студзені 1906 г. Бомба, кінутая былым студэнтам эсэрам Іванам Пуліхавым, не ўзарвалася. Паводле прыгавору ваеннага суда Пуліхаў быў пакараны смерцю.
Прадстаўнікі бальшавікоў і меншавікоў, бундаўцы, эсэры выступалі з патрабаваннямі знішчэння самадзяржаўя, устанаўлення дэмакратычнай рэспублікі, ліквідацыі памешчыцкага землеўладання, а РСДРП да таго ж адстойвала права нацый на самавызначэнне. Мясцовыя арганізацыі РСДРП, ПСР, Бунда аб’ядналіся для каардынацыі сваіх дзеянняў у кааліцыйныя камітэты — аб’яднанні палітычных партый для дасягнення агульных палітычных і эканамічных мэт.
Абвешчаныя Маніфестам 17 кастрычніка 1905 г. палітычныя свабоды адкрывалі магчымасць стварэння палітычных арганізацый. У канцы 1905 г. была заснавана партыя буйной буржуазіі і памешчыкаў — «Саюз 17 кастрычніка» (акцябрысты). Яны цалкам падтрымалі царскі ўрад і яго праграму, выкладзеную ў Маніфесце. У кастрычніку 1905 г. была створана Канстытуцыйна-дэмакратычная партыя (кадэты), якая з’яўлялася выразніцай пераважна інтарэсаў той часткі буржуазіі, што імкнулася да працягу рэформаў, і буржуазнай інтэлігенцыі. Ідэалам кадэтаў была канстытуцыйная манархія. Партыя выступала за выкуп сялянамі часткі памешчыцкай зямлі, што ў пэўнай ступені адпавядала інтарэсам беларускіх заможных сялян. Шырокай падтрымкі ў Беларусі кадэты не атрымалі.
Дэпутаты ад заходніх губерняў у Дзяржаўнай думе. Рашэнне аб скліканні
Дзяржаўнай думы, якая надзялялася заканадаўчымі паўнамоцтвамі, стала пачаткам пераўтварэння Расійскай імперыі ў парламенцкую манархію. Пры выбарах у Думу захаваўся маёмасны цэнз, a 1 голас памешчыка адпавядаў 3 галасам гараджан, 15 галасам сялян і 45 галасам рабочых.
У сувязі з выбарамі дэпутатаў у Думу ў пачатку 1906 г. буржуазна-лібе-
ральныя партыі — акцябрысты і кадэты заклікалі спыніць рэвалюцыйныя выступленні і прыняць актыўны ўдзел у выбарах. Прадстаўнікі гэтых партый з’яўляліся прыхільнікамі лібералізму — ідэйна-палітычнай плыні, якая выступала за абмежаванне манархіі і ўстанаўленне парламенцкага ладу, скасаванне феадальных парадкаў і абарону прыватнай уласнасці. Рэвалюцыйна-дэмакратычныя партыі — эсэры, Бунд, бальшавікі — не прынялі ўдзел увыбарах. Яны спадзяваліся на рэвалюцыйнае звяржэнне самадзяржаўя. Перамогу на выбарах атрымалі кадэты.
У I Дзяржаўнай думе было 36 дэпутатаў ад 5 беларускіх губерняў. Многія дэпутаты ад нацыянальных ускраін утварылі сваю групу — аўтанамістаў. У яе ўвайшла ледзь не палова дэпутатаў ад Беларусі, сярод якіх вылучаўся пінскі землеўласнік Раман Скірмунт. Гэтыя дэпутаты стаялі за аўтаномію Беларускага краю, падкрэслівалі, што ім павінны кіраваць «карэнныя жыхары, а не прышлыя, чужыя і варожыя яму элементы».
Галоўным у I Думе было аграрнае пытанне. Большасць сялян — дэпутатаў ад Беларусі не падтрымалі праграму нацыяналізацыі — перадачы зямлі з прыватнай памешчыцкай уласнасці ў дзяржаўную — і ўраўняльнага землекарыстання, якая была папулярнай у асяроддзі рускага сялянства. Сярод сялян-
скіх дэпутатаў ад Беларусі пераважалі погляды, звязаныя з захаваннем
Р. Скірмунт
прыватнай уласнасці на зямлю.
У ліпені 1906 г. I Дзяржаўная дума была распушчана па прычыне залішняй, на думку ўрада, рэвалюцыйнасці. У час выбараў у II Думу ў заходніх губернях перамаглі манархісты і акцябрысты, якія аб’ядналіся ў Рускі ўскраінны саюз (РУС). Ён стаў адной з самых уплывовых манархічных партый, што выступала супраць рэвалюцыі. РУС дзейнічаў пад лозунгам: «Расія для рускіх, і рускія павінны кіраваць ёю». Яго прадстаўнікі разглядалі Беларусь як частку Заходняй Расіі, адмаўлялі існаванне беларускай нацыі, лічылі неабходным канчатковае зліццё беларусаў з рускім народам.
КНІГІ ОНЛАЙН
