КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Ваза простая і ў той жа час арыгіпалыіая па форме: авал са злёгку звужанымі ўверсе сценкамі. Мастак па-новаму пластычпа інтэрпрэтуе форму, набліжаючы яе да прыродных утварэнняў, супастаўляе з прыро- дай, адкрытай прасторай. Адпак у ёй можна ўбачыць не толькі прыродны правобраз пасудзіпы, алс і даволі канкрэтна выкарыстаную форму народпай керамікі — слоік. Нягледзячы на даволі значныя памеры (вышыня 70см),ваза лагічная па сваіх прапорцыях і абрысах. Пераход ад тулава да горла плаўны, ледзь прыкметны. Тулава дэкарыравана рэльефнымі выявамі вочак бульбы, што стварае няроўную паверхню і дае адчуванне пластычнасці матэрыялу. Аўтар імкнецца пазбегнуць рэзкага члянення асобных дэталей. Ніжняя частка вазы ўяўляе сабою дэкаратыўны фрыз, на якім выяўлены стылізаваныя клубні бульбы, якія ўтвараюць арнаментальны ўзор. Дэкаратыўны арнаментальны фрыз, які злёгку выпуклым паяском абкружае падножжа вазы, звязаны з яе верхняй часткай рэльефным узорам парасткаў бульбы. М. Міхалап выкарыстоўвае прыёмы асіметрычнай кампазіцыі, імкнучыся надаць ёй рух: стрыманая дэкарыроўка аднаго з бакоў вазы кантрастуе з залішне перагружаным выяўленчымі элементамі другім яе бокам. Добра выкарыстаны колеравыя магчымасці палівы: мяккія акварэльныя пералівы карычневага, зялёнага, блакітнага, блізкія да колераў беларускай прыроды, а таксама да традыцыйнай колеравай палітры нацыянальнай керамікі. У гэтай рабоце мастак апаэтызаваў самы, здавалася б, недэкаратыўны па сваіх якасцях прадмет, што выгадна вылучае вазу М. Міхалапа сярод іншых створаных у той час узораў мастацкай керамікі. Акрамя юбілейных ваз выраблялася і настольная скульптура. Вазы часцей за ўсё выконваліся ў фаянсе, болып устойлівым да дэфармацыі матэрыяле, а скульптуры, як правіла, у фарфоры. М. Міхалапам былі створапы дзве настольныя статуэткі — «Дзяўчына з ільном» і «Дзяўчына са сланечнікам» (абедзве 1957 г.). У гэтых работах выкарыстана характэрпая для пароднай пластыкі цэласпая маса, якой падпарадкавапы дэталі: сланечнік і лён выступаюць з агульнага аб’ёму невысокім распісным рэльефам. Статуэткі лаканічна дэкарыраваны, без празмернай дэталіроўкі. Абагульненасць скульптурпых аб’ёмаў, лаканічнасць і цэласнасць роспісу добра адпавядаюць патрабаванням дэкаратыўнай скульптуры малых форм. Аднак трэба адзначыць, што творы М. Міхалапа, як і многія іншыя пластычныя мініяцюры таго часу, уяўлялі сабой добрасумленную фіксацыю сцэнак з навакольнай рэчаіснасці. У 50-я гады даволі шырокае распаўсюджанне атрымліваюць выявы калгасніц, дзяцей з козлікам, цялём, гуссю і г. д., дзе ўсё зводзіцца да механічнай апісальнасці, натуралістычнага расказу. Мастак пасіўна фіксуе ўбачаную сцэнку без свайго, аўтарскага асэнсавання, без мастакоўскай паэтызацыі звычайных на першы погляд з’яў жыцця. Таму выкананыя на тэхнічна належным узроўні скульптуры пакідаюць гледача абыякавым, не знаходзяць эмацыянальнага водгуку, не будзяць фантазію. 3 таго нешматлікага, што было створана ў кераміцы ў першыя пасляваенныя гады, значную цікавасць уяўляюць скульптурныя мініяцюры вядомага беларускага жывапісца М. Філіповіча. У 1946 г. ім быў створаны цыкл работ, адзначаных яркім нацыянальным каларытам і блізкіх да гліняных скульптур беларускіх ганчароў — «Дудар», «Цымбаліст», «Дзяўчына», «Жалейка», «Лявоніха». Мастак добра ведаў народны побыт, нацыянальныя традыцыі, і гэта дапамагло яму, нягледзячы на тое што ён упершыню звярнуўся да керамікі, дабіцца выразнасці і дакладнасці вобразных характарыстык. Форма сіптэзавана і абагульнена. У лепцы адчуваецца жывы, трапяткі дотык рук мастака. Да найбольш удалых можна аднесці скульптуру «Дудар». Статуэтка яазбаўлепа некаторай скаванасці і статычнасці іншых кампазіцый. Фігурка музыкапта выразная па сілуэту, поўная ўнутранай дынамікі. Добра згарманіраваны колеры глазуравага пакрыцця з перавагай белага — дамінуючага колеру нацыянальнага адзення беларусаў. Болып свабодная і выразная лепка, гарманічнае спалучэнне абагульненай формы і нешматлікіх дэталей, якія акцэнтаваны колерам (дуда, пояс і г. д.). Тут ёсць не толькі этнаграфічная дакладнасць, але і псіхалагічная выразнасць. На жаль, цікавыя спробы М. Філіповіча ў кераміцы не сталі ў свой час шырока вядомымі беларускім прыкладнікам, і гэта лінія ў вытворчасці керамікі ў першае пасляваеннае дзесяцігоддзе не набыла развіцця. На мастацкіх рэспубліканскіх выстаўках народнай творчасці і асабліва на дэкаднай выстаўцы 1955 г. у Маскве разам з іншымі відамі народ- 180. С. Тур. Посцілка. в. Бакшты Валожынскага р-на Мінскай вобл. Фрагмент. 50-я гг. 181. Посцілка. Зэльвенскі р-й Гродзенскай вобл. Фрагмент. 50-я гг. нага і прыкладнога мастацтва шмат цікавых работ паказалі майстры беларускага мастацкага т к а цт в а і в ы ш ы ў к і. Сярод выдатных конкурсных работ на тэму «Беларусь у перыяд Вялікай Айчыннай вайны», якую ў 1945 г. правёў Рэспубліканскі дом народнай творчасці, было прадстаўлена каля 500 твораў мастацкага ткацтва і вышыўкі47. Многія таленавітыя народныя і самадзейныя майстры ткацтва і вышыўкі (А. Мяшэчак, А. Серада і інш.) прыпялі актыўны ўдзел у афармленні і ўпрыгожанпі інтэр’ера Беларускага павільёна на ВДНГ СССР у Маскве (посцілкі П. Бялюк, М. Грушкевіч з Магілёўскай вобл., М. Ліпай і Е. Замскай з Мінскай, рушнікі М. Горавай і П. Пакроўскай з Віцебска і інш.). Пашыраецца вытворчасць тканых і вышываных ручнікоў на фабрыках мастацкіх вырабаў. Яны часам нагадвалі пано з лозунгамі і надпісамі. Ма- 47 ЦДАЛМ СССР, ф. 122, воп. 1, спр. 156. люнкі рабілі прафесійныя мастакі, a народныя і самадзейпыя майстры па іх эскізах выконвалі пышныя кампазіцыі. У партрэтах і сюжэтных кампазіцыях побач з геральдычнымі выявамі арганічна ўжываліся традыцыйныя матывы беларускага арнаменту. У посцілках і абрусах пераважалі строгія геаметрычныя кампазіцыі «ў краты» ці «кругі». Выключэнне складалі посцілкі і абрусы Мінскай вобласці, на якіх пераважаў раслінны арнамент — кветкі ў спалучэнні з пчоламі, разеткамі і інш. Посцілкі «ў краты» вызначаліся большай насычанасцю тонаў. Стараннасць выканання, дробныя арнаментальныя формы характэрны для мастацкіх тканін Мінскай, Магілёўскай, Гомельскай і Брэсцкай абласцей. У той жа час кожная вобласць вылучалася сваёй адметнай арнаментыкай48. Шырока ўводзяць майстры ў свае работы савецкую эмблематыку — зорку, серп і молат, калоссе, снапы, лісце дуба, жалуды, кветкі льну, зубраў, літары, лічбы і інш.49. З’яўляецца вялікая колькасць калектыўных работ. Актыўна працуюць у гэты час ткачыхі М. Ліпай, Е. Варвашэня, В. Кулда, А. Серада, А. Мяшэчак, М. Хамко, А. Хоміч і сотні іншых. Дасканалае валоданне тэхнікай ткацтва, тонкі мастацкі густ і мастацкая фантазія характэрны для работ А. Мяшэчак са Случчыны. У яе кампазіцыях раслінны арнамент спалучаецца з геаметрычным, але перавагу ткачыха аддае расліннаму. Самі назвы ўзораў на ручніках, абрусах, дыванах А. Мяшэчак гавораць аб тым: «сланечнікі», «у вянкі», «у вазоны», «у зоркі» і інш. Колеравая гама спакойная, кампазіцыя выразная, традыцыйная па характару. Нават у святочных дыванах, 48 Беларускія народныя тканіны ў зборах Дзяржаўнага мастацкага музея БССР. Мн„ 1979. 49 ЦДАЛМ СССР, ф. 122, воп. 1, спр. 156. болып шматколерных, А. Мяшэчак рытмічпа будуе кампазіцыю і стварае вобраз роднага краю спакойнай пастэльнай гамай. У кампазіцыях А. Серады з в. Семежава Капыльскага раёна традыцыйнае пераплятаецца з сучасным. Сярод яе работ — посцілкі «ў індыкі, вазоны. і птушкі», «у дубовыя лісткі» і інш. А. Серада мела шмат вучаніц, якія асвойвалі ткацкае мастацтва па яе творчасці, працягвалі мясцовыя традыцыі. J82. Н. Цішко. Посцілка. Любанскі р-н Мінскай вобл. Фрагмент. 1960. У пасляваенныя гады ў рэспубліцы дзейнічаў шэраг арцеляў па выпуску мастацкіх тканых вырабаў, якія ўваходзілі ў сістэму Белтэкстыльпрамсаюза, напрыклад Талачынская, цэх мастацкага ткацтва пры Кармянскай вышывальнай арцелі, брыгады пры Слуцкай арцелі «Першае мая», брыгада ў в. Лешня Капыльскага раёна, цэх мастацкага ткацтва пры Віцебскай вышывальнай арцелі і інш 50. Як сярод вясковага, так і гарадскога пасельніцтва Беларусі шырока бытавала вышыўка. Ёю ўпрыгожвалі жылыя інтэр’еры, рэчы хатняга ўжытку, вопратку. Ствараліся станковыя і манументальныя вышываныя вырабы, камерныя карціны і пано51. Сярод вышывальшчыц было нямала здольных майстрых, якія валодалі рознымі тэхнікамі, але шырэй за іншыя япы скарыстоўвалі мастацкую гладзь і балгарскі крыжык. Развіццю гэтых тэхнік у значнай меры садзейпічаў рэспубліканскі часопіс «Работпіца і сялянка», які меў дадатак з узорамі. На выстаўках экспанаваліся тэматычныя вышывапыя карціны, копіі з вядомых карцін мастакоў, былі і створаныя па спецыяльных эскізах мастакоў. Вядомыя майстрыхі вышыўкі тых гадоў Н. Мацюшчанка, А. Красічкава, Б. Любатовіч, Г. Ступіна, А. Анісовіч і іншыя пярэдка і самі былі аўтарамі многіх эскізаў. Своеасаблівымі цэнтрамі падрыхтоўкі беларускіх самадзейных вышывальшчыц былі Мінск і Гродна. Пры мінскім Доме афіцэраў працавалі двухгадрвыя курсы мастацкай вышыўкі, якімі кіравала А. Красічкава. Лекцыі па гісторыі мастацтва, кансультацыі і многія эскізы для вышывак ажыццяўлялі прафесійныя мастакі С. Каткоў, I. Ціхановіч, Г. Ісаевіч. Сярод значных работ, выкананых калектывам вышывалыпчыц мінскага Дома афіцэраў, былі партрэт народнага паэта Беларусі Я. Коласа і пано-дыван «Навекі з рускім пародам». Яны дэманстраваліся на дэкаднай выстаўцы 1955 г. у Маск- 50 Палеес А. Ткацтва па Бсларусі // Боларусь. 1947. № 3. 51 Народпае і прыкладпое мастацтва Савецкай Беларусі. Іл. 63—82. ве. Вышыты шаўковымі ніткамі партрэт Якуба Коласа вызначаўся высокім майстэрствам выканання. Аўтарам удалося стварыць твор, які раскрываў духоўны свет народнага песняра. Шматфігурнае пано «Навекі з рускім народам», выкананае ў яркім, светлым каларыце, прысвячалася 183. Ручнік. Капыльскі р-н Мінскай вобл. 50-я гг. 300-годдзю ўз’яднашія Украіны з Расіяй. Тут былі скарыстаны элементы станковага манументальнага жывапісу і народнага мастацтва: элементы народнага арнаменту, гірляпды кветак і інш. Пры Гродзенскім абласпым доме народнай творчасці існавалі гурток мастацкай вышыўкі (кіраўнік Б. Любовіч, кансультант мастак А. Арнаутаў) і ткацкі калектыў (кіраўнік метадыст АДНТ мастак Ф. Шунейка). Работы гэтых калектываў набылі шырокую вядомасць. Сярод лепшых работ гродзепскіх вышываль-