КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
шчыц— «Герб БССР», віртуозна вышыты гладдзю шаўковымі ніткамі па цёмна-карычневым сукне. Адна з лепшых вышывалыпчыц 50-х гадоў Н. Мацюшэнка (яна кіравала і гуртком вышыўкі) выканала работы «Ленін у 1918 г.», «Баявая клятва партызанкі» і інш. Тэме адраджэння беларускай сталіцы прысвяціла свой твор «Забудова Савецкай вуліцы» вышывальшчыца М. Лаўрыновіч, Ф. Смірнова з Пінска ў вышыўцы «3 задання» ўваскрасіла былыя ваенныя паходы партызан. А. Анісовіч, мастачка эксперымептальна-мастацкай лабараторыі Белпрамсавета (г. Мінск), з’яўляецца аўтарам значных вышываных твораў, якія базіраваліся на асновах беларускай народнай творчасці. Гэта шматлікія дэкаратыўныя ручнікі і пано, якія экспанаваліся на ўсесаюзных і міжнародных выстаўках. Па матывах беларускага народпага арнаменту стварала свае выдатныя вышыўкі супрацоўніца той жа лабараторыі Г. Ступіна. Гэта ручнікі, навалачкі, абрусы і інш. Па яе эскізах працавалі многія майстрыхі лабараторыі. Вышывапыя рэчы — парцьеры, абрусы, газетніцы, сурвэткі, дарожкі, падушачкі, якія ўпрыгожвалі тагачасныя інтэр’еры, былі аздоблены беларускім нацыянальным арнамептам. Часта ў іх абыгрывалася тэма слуцкіх паясоў. Амаль усе вышывапыя работы вылучаліся пасычанасцю рысунка, які густа пакрываў усю паверхню матэрыялу. У 1946 г. на базе Віцебскай ільнопрадзільнай фабрыкі «Дзвіпа» быў створаны дыванова-плюшавы камбіпат. Адначасова пры ім адкрылася рамеснае вучылішча па падрыхтоўцы кваліфікаваных кадраў ткачоў і памочнікаў майстроў. За перыяд свайго іспавання Віцебскі дываповы камбінат імя 50-годдзя Беларускай ССР ператварыўся ў буйнейшае прадпрыемства нашай краіны па вы- рабу дываноў. Віцебскія ворсавыя дываны перш за ўсё вызначаюцца трывалай нацыянальнай асновай, якая праяўляецца і ў тэматыцы, і ў арнаментальным і колеравым вырашэнні. Прызначаліся яны галоўным чынам для інтэр’ераў жыллёвых памяшканняў, адміністрацыйных устапоў, як падарункі да юбілейпых дат, сувеніры. Разам з распрацоўкай нацыяпальнай тэматыкі мастакі працавалі над дыванамі па традыцыйпых матывах пародаў СССР і іншых краін. Былі вытканы серыі дываноў «Латышскі», «Літоўскі», «Малдаўскі», «Заходпяя Украіна», «Карабах», «Балгарскі» і інш. Першымі мастакамі, якія пачалі распрацоўваць беларускі нацыяналыіы ворсавы дыван, былі В. Сенькіна, А. Саленікава, I. Шурупаў, Т. Гусева, 3. Луданэ, М. Дзёмін. Першы ворсавы дывап па Віцебскім камбіпаце быў выткапы па эскізу В. Сенькінай, якая ўнесла значны ўклад у развіццё дыванаткацтва нашай рэспублікі. «Беларускі» дывая Сепькіпай складаўся з элемептаў беларускага геаметрычпага арпаменту, стылізаваных разетак, ромбаў і іншых элементаў. У цэнтры размяшчаліся буйныя геаметрычныя фігуры, дэталёва былі распрацаваны кайма дывана, падкаёмнікі і вуглы. Уся паверхяя дывана была пакрыта густым рысункам. Адчувалася пэўнае перайманпе кампазіцыі класічных ворсавых дываноў Каўказа з ясна вызначаным медальёяам ці некалькімі медальёнамі ў цэнтры. У густым рысупку, які займаў амаль усю 184. Т. Гусева. Дыван «Фестывальны». 1957. Віцебскі дыванова-плюшавы камбінат У сваёй творчасці яны скарыстоўвалі беларускія традыцыйныя арнаменталыіыя матывы, якія бралі з народііага ткацтва і вышыўкі. Традыцыйны народны беларускі бязворсавы дывап у той час яшчэ мала быў вывучапы і, вядома, не мог быць пакладзены ў аснову ворсавага. паверхню, было нешта і ад сярэднеазіяцкіх дываноў. У беларускім па характары арнаменце пераважала яркая, насычаная гама чырвона-бардовага колеру. У наступных «Беларускіх» дывапах сярэдзіны 50-х гадоў В. Сепькіпа больш ярка выявіла свой почырк 185. В. Сенькіна. Дыван «Беларускі». 1959. Віцебскі дыванова-плюшавы камбінат і манеру. Кампазіцыя становіцца больш строгай і выразнай, зпікаюць лішнія дэталі, больш увагі падаецца распрацоўцы цэнтральнага поля, кайма дапаўняе асноўпы змест. У далейшай рабоце над кампазіцыяй В. Сенькіна яшчэ болып вызваляе цэнтральнае поле дывана ад лішніх падрабязнасцей. «Беларускі» дывап канца 50-х гадоў мае выразны цэнтр з элементамі традыцыйпага беларускага арнаменту ў спалучэнні са стылізаванымі каласкамі збажыны, жалудамі, кветкамі. У той час як В. Сенькіна мела ўжо некаторы вопыт стварэнпя дывапоў, маладыя мастакі А. Саленікава, Т. Гусева, I. Шурупаў, М. Дзёмін, 3. Лудапэ толькі пачыпалі працаваць, шукалі свае шляхі ў мастацтве. А. Саленікаву болып прыцягвае беларускі геаметрычны арнамепт. Шмат увагі надае мастачка распрацоўцы як цэнтра, так і каймы, спалучаючы аднолькавыя матывы пры стварэнпі мастацкага вобраза. У адным са сваіх «Беларускіх» дываноў А. Саленікава ўдала выкарыстоўвае матыў паласатых беларускіх посцілак. Свой «Слуцкі» дыван А. Салепікава выканала па традыцыйнай схеме, уключыўшы ў яго матывы слуцкіх паясоў. Амаль усё поле займаюць тры медальёны — вянкі гваздзікоў, васількоў, галінкі і лісце. У «Беларускіх» дывапах Т. Гусевай амаль заўсёды прысутпічаюць стылізавапыя кветкі, галіпкі і лісце дрэў. Пават геаметрычныя фігуры (ромбы, разоткі) пабываюць у яе ра- 186. В. Сенькіна. Дыван «У. 1. Ленін». 1959. Віцебскі дыванова-плюшавы камбінат ботах выгляд раслін, кветак. Так, дыван «Беларускі», які экспанаваўся па дэкаднай выстаўцы 1955 г. у Маскве, выкананы пераважна ў чырвопай гаме, блізкі па змесце да беларускага народнага бязворсавага дывана, хаця кампазіцыйна яго можна аднесці да вядомых класічных дываноў Каўказа. Цікава выкарыстаў традыцыйны ў пародным ткацтве матыў вазона з кветкамі мастак I. Шурупаў. Прыгожа распрацаваны цэнтр у выглядзе трох васьміпялёсткавых разетак, якія нагадваюць кветку. Ад яе сузор’ем у розпыя бакі разыходзяцца стылізаваныя васількі, рамонкі, лісточкі і галінкі. Падкаёмка пабудавана з рытмічна размешчаных у выглядзе ланцужка букетаў у вазонах. Кайма з васьміпялёсткавых разетак гармапічпа завяршае кампазіцыю. У работах I. Шурупава пазіраецца цяга да філіграннай распрацоўкі дробных раслінных ці геаметрычных элементаў дывана. Па-новаму мастак перапрацаваў і беларускі матыў «у зоркі». Спакойна, стрымана будуе свае дываны 3. Луданэ. Асновай яе дывапоў становяцца геаметрычны арнамент, насычаная колеравая гама, выразная рытміка. Поле дывапа паступова вызваляецца ад мноства дэталей арнаменту, акрэслена вырысоўваецца цэнтр. «Беларускія» дываны 50-х гадоў былі новай з’явай у беларускім дыванаткацтве. У кампазіцыю, запазычаную ад традыцыйнага класічнага дывана, уключаўся новы змест. Калі ў традыцыйных каўказскіх і ўсходніх дыванах элементы арнаменту мелі сімвалічны сэнс, як і элементы беларускага арнаменту, то зараз мастакі знаходзяць новыя дэкаратыўныя і іншыя сэнсавыя дэталі ў нацыянальным арнаменце. У гэты перыяд былі выкананы тэматычныя дываны, дываны-партрэты У. I. Леніна і іншых дзеячаў Камуністычнай партыі, якія скарыстоўваліся як падарункі да юбілейных свят і сувеніры. Сярод тэматычных работ заслугоўвае ўвагі дыван Т. Гусевай «Фестывальны», прысвечаны Сусветнаму фестывалю моладзі, які адбыўся ў Маскве ў 1957 г. Тут традыцыйныя народныя элементы арнаменту ўдала спалучаюцца з новымі сімваламі. На светлым фоне ў цэнтры кампазіцыі пяціпялёсткавая кветка (сімвал дружбы моладзі пяці кантынентаў свету), вакол якой кружацца стылізаваныя галубы (сімвал міру). Па полі і кайме дывана-сувепіра раскіданы элементы расліннага беларускага арнаменту. У 50-я гады пачыпаецца адраджэнне аднаго з самых старажытных відаў дэкаратыўна-прыкладнога мастаптва — габелена. Метадыст Гродзенскага АДІІТ Ф. Шунейка арганізаваў брыгаду ткачоў, каб адрадзіць габеленавае ткацтва на базе беларускага народнага ткацтва. Брыгада складалася з вясковых майстрых, якія добра валодалі ткацкімі тэхнікамі перабору і закладання, здаўна пашырапымі на Гродзеншчыне. Пад кіраўніцтвам Ф. Шунейкі па эскізах мастакоў былі выкананы вялікія габелены-партрэты У. I. Леніна, Б. Хмяльніцкага, тэматычныя пано. Адзіп з такіх твораў — габелен «Партрэт У. I. Леніна» — быў прадстаўлены на дэкаднай выстаўцы 1955 г. у Маскве сярод лепшых узораў ткацтва. Габелен, прысвечаны 40-годдзю ўтварэнпя БССР і Кампартыі Беларусі, быў вытканы гродзенскімі ткачыхамі па эскізу мастака У. Сухаверхава ў 1959 г. Гэта вялікае палатно, дзе ўсю цэнтралыіую частку кампазіцыі займаюць выявы рабочых, калгаснікаў, інтэлігенцыі, школьнікаў з букетамі кветак. На пярэднім плане мужчына ў рабочым камбінезоне і пацыянальнай беларускай кашулі трымае ў руках чырвоны сцяг з партрэтам У. I. Леніпа і жанчына ў нацыянальным беларускім адзенні з жытнёвым снапом на высока ўзнятых руках. Гэта вядомы па роспісах і плакатах вобраз-сімвал пепарушнага адзінства рабочага класа і калгаснага сялянства. Навокал — арнаментальная кайма з кветак і садавіны, у цэнтры — Герб Беларускай ССР і дата «1919—1959». У габелене М. Мікульчык «За мір» — той жа кампазіцыйны прыём: у цэнтры постаці мужчыны, жанчыны з дзіцем на руках і хлопчыкапіянера, які выпускае з рук белага голуба, фонам служыць чыпвопы сцяг і абпысы Спаскай вежы Маскоўскага Крамля. Кампазіцыю завяршае арнаменталыіая кайма. Габелен нагадвае тканы плакат. Габелен «Беларусь святкуе» (1952, 1,4X1,7 м), выкапаны па эскізу мастачкі А. Анісовіч міпскімі ткачыхамі П. Сігмантовіч, М. Кажура і В. Лукашонак, экспанаваўся на дэкаднай выстаўцы 1955 г. у Маскве. Габелен шматкаляровы. Група дзяўчат і хлопцаў у беларускім нацыянальным адзенні танцуе на плошчы У. I. Леніна перад Домам урада ў Мінску. Габелен абрамляе шырокая кайма са стылізаваных кветак васількоў. Па задуме аўтара, дзяўчаты і хлопцы сімвалізуюць шчаслівае жыццё беларускага народа. Сродкі, якімі вырашалася тэма, былі чыста выяўленчымі, габелен глядзеўся хутчэй як жанравая сцэна. У габелепах 50-х гадоў шмат чаго было ад старых беларускіх шпалераў. Япы нагадвалі «тканы жывапіс». Габелены выконваліся па эскізах жывапісцаў і графікаў, якія пе заўсёды ўлічвалі асаблівасці дэкаратыўпапрыкладнога мастацтва і зусім не лічыліся з канкрэтным інтэр’ерам. Аднак нельга не адзначыць шмат каштоўнага ў гэтых работах, асабліва ў тэхніцы выканання. Шкларобства ў першае пасляваеннае дзесяцігоддзе развівалася ў рамках задавальнення шырокіх бытавых і вытворчых патрэб. Хуткае аднаўленне шкларобчых прадпрыемстваў БССР з’яўлялася адной з галоўных народнагаспадарчых задач.