КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Фігурныя пасудзіны і попельніцы ў выглядзе львоў, бараноў, мядзведзяў выраблялі ганчары Ракава, хаця ў работах ужо не адчувалася ранейшага майстэрства. Попельніцы ў выглядзе невялікай талерачкі на плінтусе, каля якой мацавалася пара галубоў на галінцы і кветка перад імі, вырабляў А. Пяркоўскі з Рэчак (Вілейскі р-н). Ганчары з Міра I. Ялак і I. Няверка вырашалі попельніцы ў выглядзе згорнутага кольцам кракадзіла, змешчанага на круглым плінтусе. I. Ялак ствараў і болып складаныя кампазіцыі, напрыклад букетнікі ў выглядзе ствала дрэва, на галінах якога сядзелі розныя звяры. I. Азарэвіч з Докшыц вырабляў маслёнкі ў выглядзе індыка, вырашаныя на аснове невялікага гаршчочка з накрыў- кай, да якога далепліваліся неабходныя дэталі46. Яшчэ больш выразпа эстэтыка рукатворнасці прасочваецца ў ляпной дробнай пластыцьг, асабліва цацкахсвістульках у выглядзе конікаў, пеўнікаў, баранчыкаў, качак, лялек. У многіх ганчарных цэнтрах былі 175. I. Ялак. Попельніца «Кракадзіл». г. п. Мір Карэліцкага р-на Гродзенскай вобл. 50-я гг. свае выдатныя майстры, якія прадаўжалі масавы выраб цацак на продаж: К. Жылінская, В. Давідзенка з Ружан, П. Самайловіч, С. Глебка з Харосіцы пад Навагрудкам, Г. Марачова з Дуброўны, А. Саф’янік з Бешанковіч, I. Ялак з Міра, А. Рыжкова з Бабінавіч і многія іншыя. Стылістыка, характар 1 дыяпазон сюжэтаў глінянай цацкі практычна не змяніліся, вырашалася яна ў старажытных традыцыях, лаканічна, абагульнена і кампактна. Пэўныя змены ў характары народнай керамікі звязаны з аднаўленнем дзейнасці ганчарных арцеляў. У Ракаве ў 1946 г. была створана арцель «3 ліпеня», дзе мясцовыя ганчары амаль да канца 60-х гадоў зай- 46 Сахута Я. Беларуская пародная кераміка. Мн., 1987. С. 38—45. маліся выпускам бытавога посуду, які мала адрозпіваўся ад даваенных узораў. Праўда, асартымент посуду значна звузіўся і абмяжоўваўся галоўным чынам збанкамі ды гаршкамі для кветак. Асаблівай дасканаласцю вызначаліся вырабы G. Жылінскага і А. і Т. Маеўскіх, якія выраблялі таксама і іншыя віды посуду: талеркі, слоікі, сталовыя прыборы. Рэагуючы на попыт пакупнікоў, майстры смялей ужываюць апгобны дэкор. Акрамя геаметрычнага пэўнае распаўсюджанне набыў і раслінны арнамент, хаця каларыстычная гама па-ранейшаму была стрыманай. Больш прыкметныя змены наглядаюцца ў кераміцы Івянца, асабліва з арганізацыяй у 1955 г. цэха мастацкай керамікі пры арцелі імя. Ф. Э. Дзяржынскага, у якой сталі працаваць вядомыя яшчэ па даваенных часах ганчары Ф. Целішэўскі, В. Кулікоўскі, В. Лаўрыновіч, пазней да іх далучыліся таленавітыя майстры сярэдняга пакалення: I. Малчановіч, М. Звярко, А. Пракаповіч. Першыя гады дзейнасці цэха былі адзначаны пошукамі ўласнага стылю. Адны ганчары (В. Лаўрыновіч, В. Кулікоўскі) прадаўжалі традыцыі івянецкага посуду 20—30-х гадоў. Па сведчанню мясцовых ганчароў, В. Лаўрыновіч быў лепшым майстрам бытавога посуду. I сапраўды, яго вырабы звяртаюць увагу выпрацаванасцю форм, выразнасцю сілуэта, нейкай асабліва мяккай пластыкай. Дэкор таксама традыцыйны, сціплы, але досыць выразны. Талеркі і міскі аздоблены канцэнтрычнымі кольцамі, роўнымі ці хвалістымі, на днішчы — стылізаваная кветка. Часамі па краі ідзе тэкст з пажаданнямі ці віншаваннямі. Устойлівыя, шыракагорлыя збаны акрамя карычневых кольцаў аздоблены таксама хвалістымі расчасанымі грабянцом палоскамі — фляндроўкай. Гэты спосаб дэкору быў вядомы яшчэ ў даваенны час, але сапраўднае развіццё атрымаў з арганізацыяй ганчарнага цэха. Рост аб’ёму планавых заданняў цэха, пошукі новых па форме і змесце мастацкіх вырабаў часам выклікалі пеапраўданыя рашэнні. Напрыклад, у 1957 г. група майстроў на чале са старэйшым ганчаром Ф. Целішэўскім была накіравана ў Алма-Ату, дзе павінна была пераняць вопыт ганчарнай вытворчасці і ўзоры мастацкай керамікі. Некаторы час цэх выпускаў вырабы ўсходніх форм з адпаведным прыёмам дэкору — заліўкай эмалямі прадрапаных малюнкаў. На шчасце, перыяд механічнага паўтарэння нетрадыцыйных форм і дэкору быў вельмі кароткі, майстры неўзабаве вярнуліся да звыклых прыёмаў. Тым не менш традыцыі Усходу яго пасудзінах для вадкасцей, якія пабудавапы па аснове шарападобнага тулава і вузкай выцягнутай гарлавіны, да якой мацуецца тонкая невялікая ручка. Праўда, характэрны мясцовы дэкор значна змякчаў усходнія ўплывы, затое кераміка Ф. Целішэўскага набыла належную дэкаратыўнасць і выразнасць. Асаблівае месца івянецкай керамікі ў дэкаратыўным мастацтве 50-х гадоў вызначаецца выпрацоўкай ярка выяўленага ўласнага стылю дзякую- 176. В. Кузьміцкі. Чарнільны прыбор. г. п. Ракаў Валожынскага р-на Мінскай вобл. 1947 аказалі пэўны ўплыў на характар мясцовай керамікі. Асабліва прыкметны ён у творчасці Ф. Целішэўскага. Збанкі яго работы пазбавіліся манументальнасці, лішкавай важкасці, набылі больш выразны, S-падобны профіль і прыкметную вытанчанасць. Найболып ярка гэта відаць у чы ўдасканаленшо мясцовага спосабу дэкору фляндроўкай. Заслуга ў гэтым у першую чаргу належыць В. Кулікоўскаму, які пастаянна адстойваў неабходнасць вырабу традыцыйнага посуду з мясцовым дэкорам. Дзякуючы яго настойлівасці і ініцыятыве за кароткі час фляндроўка дасягнула та- кой выразпасці і мастацкай дасканаласці, што стварыла славу івянецкай кераміцы далёка за межамі рэспублікі. Акрамя традыцыйнага карычневага майстар пачаў ужываць таксама 177. В. Лаўрыновіч. Ганчарны посуд. г. п. Івянец Валожынскага р-на Мінскай вобл. 50-я гг. ДМ БССР чорны, зялёны і белы колеры, якія ўкрывалі палосамі амаль усё тулава вырабу. Гладкія палосы чаргаваліся з расчасанымі ў дробныя хвалі, у выніку чаго дэкор набыў ыадзвычайную сакавітасць і мажорнасць. Гэтымі ж якасцямі вызначаўся фляндраваны посуд I. Малчановіча, пазней метадам фляпдроўкі авалодалі А. Пракаповіч і М. Звярко. 3 канца 50-х гадоў івянецкая фляндраваная кераміка стала абавязковым акспанатам выставак народпага і дэкаратыўнага мастацтва. М. Звярко ўзнавіў таксама выраб фігурных пасудзін у выглядзе мядзведзяў, бараноў, ільвоў, захоўваючы па першым часе цесную сувязь з аналагічнымі вырабамі даваеннага перыяду. Паступова яго творы павялічыліся ў памерах, узрасла іх дэкаратыўнасць, з’явіліся новыя формы (напрыклад, зубр). У 1960 г. на базе цэха была аргапізавапа фабрыка мастацкай керамі- 178. Ганчарны посуд. е. Зялёны Вор Ельскага р-на Гомельскай вобл. 50-я гг. кі і вышыўкі. Была праведзена мадэрнізацыя вытворчасці, у выніку чаго зпачпая частка прадукцыі стала вырабляцца шляхам заліўкі ў формы. Паралельна стваралася і традыцыйная фляндраваная кераміка, якая працягвала ўдасканальвацца і пабыла новыя рысы. Прафесійная мастацкая кераміка таксама перажывала сваё станаўленне. Нягледзячы на шматлікія праблемы, якія стаялі перад рэспублікай па аднаўленню разбуранай вайною гаспадаркі, у Мінску пачалося будаўніцтва фарфора-фаянсавага завода, які пачаў выпуск прадукцыі з 1949 г. Значную дапамогу ў наладжванні работы завода аказалі вядомыя прадпрыемствы нашай краіны і ў першую чаргу Дулёўскі завод, які пастаўляў фарбавальнікі, a таксама ўзоры-эталоны прамысловых і мастацкіх вырабаў. Для паскарэння вытворчасць пачалася на прывазной сыравіне. У пачатку 50-х гадоў на заводзе пачалі працаваць выпускнікі тэхнічных вучылішчаў з розных гарадоў краіны, перш за ўсё Рыжскага і Канакоўскага. Керамічныя вырабы ў пачатку 50-х гадоў ствараліся ў характэрным для тагачаснага мастацтва стылі эклектызму, што было абумоўлена ў пекаторай ступені архітэктурай. У аздабленні інтэр’ераў асноўная роля адводзілася арнаменту, што знайшло адбітак і ў творах дэкаратыўнага мастацтва, якія займалі падпарадкаванае месца ў інтэр’ерных кампазіцыях. Шырока выкарыстоўваліся матывы класіцызму — гірлянды, вянкі, кветкавыя фрызы. Кампазіцыя будавалася па архітэктанічным прынцыпу, у адпаведнасці з якім выяве адводзілася строга адпаведнае месца на форме. Класічныя формы аздабляліся нацыяпальным арнаментам, сярод якога размяшчаліся натуралістычныя адлюстраванні на тэмы тагачаснага жыцця. Абавязковымі атрыбутамі былі лаўровыя вяпкі, залочапы арна- мент і г. д. Так, папрыклад, створаная пад кіраўніцтвам М. Міхалапа (мадэльпічык 1. Кошох, жывапісец I. Прохараў) вялікая фаянсавая ваза «Беларусь Савецкая» (вышыня 1,5 м) — традыцыйны кубак, на тонкай ножцы якога ўзвышаецца шырокая чаша з вечкам, завершапым скульптурным гербам з роспісам. Ba33 шматмаштабная, кожны яе аб’ём уяўляе сабою асобны сэнсавы пояс. У ніжняй частцы чашы — рэльефны фрыз з рэалістычна вылепленымі і распісанымі лістамі і кветкамі канюшыны. У верхняй, асноўнай сэнсавай частцы па фоне залатых каласоў размешчаны па крузе тры рэльефныя выявы ў акаймоўцы залатых вянкоў з дубовых і лаўровых лісцяў. Верхняя і ніжняя часткі кампазіцыйна аб’яднапы поясам традыцыйпага беларус- 179. М. Міхалап. Ваза «Бульба». 1954 кага народнага арнамепту. Даміпуючы колер вазы — светла-зялёны. Падобнае рашэнпе было даволі тыповым і прасочваецца не толькі ў кераміцы, але і ў мастацкім шкле. Выкананыя з высокім майстэрствам, гэтыя творы мелі адзін галоўны недахоп: аўтары спрабавалі новы, сацыялістычны змест уціснуць у старую форму, дзе пацыяналыіыя рысы змешваліся са стылямі іншых эпох і народаў. Разглядаючы дэкаратыўнае мастацтва з пункту гледжання яго сувязі з архітэктурай, можна адзначыць зварот да тых жа традыцый, на якія абапіраліся і дойліды. Імкнучыся да цэласнага ўспрымання твораў дэкаратыўнага мастацтва ў інтэр’еры, мастакі павінны былі мысліць катэгорыямі сучаснай ім архітэктонікі, у адваротным выпадку іх работы ўступалі б у канфлікт з інтэр’ерпым акружэннем. У гэты час была шырока распаўсюджана думка аб тым, што пеабходна захоўваць традыцыйныя формы, сканцэнтроўваючы ўвагу па змесце. Формы мінулага разглядаліся як нешта нязменнае, застылае, і чым дакладней мастакі будуць іх прытрымлівацца, узбагачаючы новым зместам, тым болып дасканалымі і сучаспымі яны будуць выглядаць. Гэтыя памылковыя ўяўленні тармазілі творчыя пошукі ў галіне формы, аднак лепшыя работы сведчаць аб тым, што сучасная тэматыка, навізна зместу садзейнічалі пошукам адпаведных сродкаў яе выяўлення. Калі мастак творча падыходзіў да традыцый і знаходзіў у іх якасці, якія давалі магчымасць ім па-новаму жыць у сучаснасці, тады ён дасягаў поспеху. Прыкладам можа служыць ваза М. Міхалапа «Бульба» (1954).