КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Тэма ўслаўлення падтрымана дэкаратыўнымі элементамі. На чатырох гранітных тумбах-подыумах размешчаны літыя бронзавыя вянкі з пальмавых галін і кветак (скульпт. С. Адашкевіч). У падножжы абеліска бронзавы меч, перавіты галінкай 155. А. Бембель. Гарэльеф Манумента Перамогі ў Мінску. 1954 лаўра. Каля помніка гарыць Вечны агопь. Стрыманасць і ўраўнаважанасць архітэктурных форм, добра знойдзеныя маштабныя і прасторавыя суадпосіны надаюць скульптурнаму ансамблю прыўзнятасць і ўрачыстасць, характэрныя для манументалыіых збудаванняў 50-х гадоў. Помнік мае вялікае горадабудаўнічае значэнне. Ён з’яўляецца высотнай дамінантай, арганізуе значную прастору і замыкае перспектыву вуліц, што зыходзяцца да яго промнямі. Паўакружжы дамоў, якія агінаюць плошчу, ствараюць своеасаблівае абрамленне помніку. Бульвары і скверы Ленінскага праспекта — асноўнай магістралі горада — упрыгожаны помнікамі Я. Купалу (1949), С. Грыцаўцу (1951), Ф. Э. Дзяржынскаму (1947) (скулыіт. 3. Азгур). Яны вылучаюцца падрабязнай характарыстыкай мадэлі з падкрэсленым урачыста-гераічпым пачаткам. Лепшы сярод іх помііік Я. Купалу, асновай д'ля якога з’явіўся бюст, створаны ў 1943 г. (помнік перанесепы на радзіму паэту ў вёску Вязынка). 3 будаўпіцтвам грамадскіх будыпкаў, з аднаўлоннем і добраўпарадкаваннем гарадоў звязана пасляваеннае развіццё манументальна-дэкаратыўнай скульптуры. У якасці элементаў мастацкага аздаблення ў адміністрацыйных і жылых будынках шырока выкарыстаны арнаментальная лепка, дэкаратыўная скульптура. Пад кіраўніцтвам А. Бембеля выкананы барэльефы і ляпны арнамент у інтэр’ерах будынка ЦК КПБ, Дома афіцэраў. Найболып удалымі можна лічыць дэкаратыўныя работы ў інтэр’ерах Тэатра оперы і балета. У ляпніне партала сцэны ўдала спалучаюцца савецкая сімволіка, воінская геральдыка, сцэнічныя атрыбуты, што надае класічнаму па структуры арнаменту сучаснае гучанне. Скульптурная пластыка ўключана і ў дэкарыроўку стадыёна «Дынама»: рытмічна паўтораныя барэльефы спартсменаў на фасадах трыбун і асобныя дэкаратыўныя скульптуры ў скверы вакол арэны. Вытанчапасцю 156. С. Селіханаў. Гарэльеф Манумента Перамогі ў Мінску. 1954 адрозніваецца ляпніна глядзелыіай залы клуба імя Ф. Э. Дзяржынскага. Кесаніраваыая столь, ляпны фрыз, афармленяе лож уносяць у інтэр’ер адчуванне ўрачыстасці. Багатым скульптурным афармленнем вылучаецца будынак Мінскага сувораўскага вучылішча. Барэльефы франтона над цэнтральным уваходам прысвечаны тэме перамог рускай арміі на чале з A. В. Суворавым. Паміж імі ў цэнтры франтона партрэт палкаводца, па вуглах — партрэты савецкіх воінаў. Бакавыя пілоны дэкарыраваны ляпнінай па матывах беларускага арнаменту. Выкарыстанне элементаў аздаблення архітэктуры XIX ст. — лаўровых вянкоў, сцягоў — спрыяла ўпрыгожанню будынка, канкрэтызавала яго парадны выгляд. Нягледзячы па сур’ёзныя недахопы прынцыпу архітэктурна-скульптурнага сінтэзу, часта афармленне змяшчала пэўную творчую ідэю, якая пазней рэалізоўвалася на больш высокім узроўні. Тады ж дэкаратыўная скульптура сведчыла аб прызначэнні будыпка, раскрывала яго функцыю і ў значнай меры з’яўлялася пэў- ным ілюстратыўпым дадаткам да архітэктуры. Скульптура Палаца культуры прафсаюзаў (1956, скульпт. У. Папоў, Е. Сомава, М. і Л. Робермапы) размешчана ў тымпане і па вуглах франтона. Яе тэма — росквіт пародных талентаў Савецкай Беларусі — звязана з прызначэннем палаца. Юпы тэхнік у форменнай вопратцы рамеснага вучылішча, жанчына-скрыпачка ў доўгай канцэртнай сукенцы, фізкультурніца з кубкам і іншыя фігуры сімвалізуюць віды адпачынку працоўных у вольны час. У цэнтры, на вільчаку, выява працоўнага з дзіцем на руках, які адпускае ў палёт голуба — сімвал мірных імкненняў народа. Манументальна дэкаратыўныя статуі, што ўпрыгожваюць нішы будынка Дзяржаўнага мастацкага музея БССР (скульпт. С. Адашкевіч, Л. і М. Роберманы), з’яўляюцца алегорыяй жывапісу і скулыітуры. Франтоп завяршае жапочая фігура з лаўровым вяпком, якая ўвасабляе Славу 157. 3. Азгур. Гарэльеф Манумейта Перамогі ў Мінску. 1954 158. С. Селіханаў. М. Я. Салтыкоў-Шчадрын. 1952 (скулыіт. А. Бембель). Скулыітурныя кампазіцыі ўпрыгожвалі таксама дамы на Прывакзальнай плошчы, якія арганізуюць парадны ўезд у горад. На жаль, яны губляліся ў мностве дэкаратыўных дэталей фасадаў. Найбольш значным творам гэтага жанру з’яўляецца скульптура, якая ўпрыгожвае беларускі павільён на Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўцы ў Маскве (1954, скулыіт. А. Бембель). Алегарычпая жаночая фігура, што ўвасабляе Беларусь, з вянком Славы ў адной руцэ і сярпом у другой уяўляе сабой стройную архітэктанічную кампазіцыю, якая завяршае павільён з каланадай. У паўнаважкіх формах цела, што падкрэсліваюцца драпіроўкамі вопраткі, у велічным руху постаці ёсць сапраўдная манументальнасць. Пластычныя рытмы скулыітуры сугучны строгім архітэктурным формам будынка, а абліцоўка залацістай смальтай уносіць урачыстасць і прыўзнятасць. Беларускія скульптары прымалі ўдзел і ў афармленні будынка Маскоўскага універсітэта на Ленінскіх гарах. Статуі Д. I. Мендзялеева (А. Бембель) і A. М. Бутлерава (3. Азгур), устаноўлепыя ля будынка хімічнага факу|льтэта, А. Г. Сталетава (С. Селіханаў) і П. I. Лебедзева (А. Глебаў) — ля ўвахода на фізічны факультэт, вырашаны ў адзіным кампазіцыйным ключы. Сядзячыя фігуры, выкананыя ў бронзе і паднятыя на чатырохметровы пастамент, размешчаны сіметрычна побач з краем лесвічных маршаў увахода ў будынкі. У генеральных планах абласных гарадоў і раённых цэнтраў вялікае значэнне надавалася ідэйна-мастацкай ролі помнікаў У. I. Леніну, якія, як правіла, арганізоўвалі прастору цэнтралыіых плошчаў. У пасляваенныя гады ў Беларусі было ўстаноўлена звыш трохсот помнікаў, аднак пераважная большасць з іх выканана па тыражыравапых праектах з танных матэрыялаў, што, вядома, не магло адказваць высокім патрабаванням увекавечвання памяці вялікага правадыра. У 50-я гады ў шэрагу буйных гарадоў рэспублікі былі ўзведзены помнікі У. I. Лепіну ў граніце і бронзе, выкананыя скульптарамі братніх рэспублік: у Магілёво — азербайджанскім скульптарам П. Сабсаем, у Гомелі — грузінскім скульптарам Ш. Мікатадзе, у Віцебску — маскоўскімі аўтарамі Г. Арапавым і М. Аляксеенка. Актыўпа ўдзельнічае помпік У. I. Леніну ў пераўтварэнні асяроддзя цэнтра Гомеля. Помнік пастаўлены ў самым цэнтры яго гістарычнага ядра (1958, скульпт. Ш. Мікатадзе, архіт. I. Спірын). Узаемадзеянне ў структуры горада старога і яовага праяўляецца ў вобразяым супастаўленні дзвюх кампазіцыйных дамінант. Купал палаца, які замыкае перспектыву дзвюх галоўных восей горада — праспекта Леніна і вуліцы Савецкай,— пры набліжэнні да плошчы Леніна як бы перадае эстафету помніку, які ўладарыць у яе прасторы і падпарадкоўвае сабе ўсе элементы наваколля. Арганічна ўваходзіць помнік правадыру ў планіровачную структуру Брэста, дамінуючы ў прасторы плошчы імя Леніна (1958, скульпт. М. Ластачкін, архіт. Г. Заборскі). Помнік з’яўляецца адным з элемептаў сістэмы высотных арыепціраў, якія замыкаюць перспектывы вуліц геаметрычна расчэрчанай сеткі гарадскога ядра. Ён акцэнтуе кірунак адміністрацыйнага цэнтра, не парушаючы пры гэтым уласцівай для гарадской структуры Брэста аднароднасці, цэласнасці, выконвае, такім чынам, функцыю вобразна-сімвалічнай дамінанты. Адным з найбольш удалых прыкладаў сінтэзу архітэктуры і скульптуры ў абласных гарадах Беларусі з’яўляецца помнік У. I. Леніну ў Магілёве. Ён пастаўлены на плошчы перад Домам Саветаў і складае з ім адзіны архітэктурна-скульптурны ансамбль. Шырокія маршы лесвіц узносяць абліцаваны гранітам п’едэстал з бронзавай фігурай правадыра. Скульптура вырашана строга і лакапічна. Ленін паказаны спакойна стаячым, галава ледзь прыўзнята, позірк пакіраваны ўдалячынь, характэрным рухам левай рукі ёп сціскае лацкап расшпіленага піпжака, у апушчанай руцэ кпіга. Гордая выпрастанасць і свабода ў пастаноўцы фігуры, унутраная моц і цвёрдасць у выразе твару, яспы і строгі сілуэт ствараюць велічны запамінальны вобраз правадыра. У тым жа годзе быў адкрыты помнік У. I. Леніну ў Маладзечне (скульпт. 3. Азгур, архіт. А. Страчай). Стрыманыя пластычныя формы падаюць фігуры велічнасць і ўрачыстасць. Скульптура выразная па сілуэту і дасканалая па прапрацоўцы дэталей. Кампазіцыйнай пабудове фігуры адпавядае і форма п’едэстала з чорнага граніту, які ледзь пашыраецца да нізу. Рытмічна паўторапыя гарызанталі лесвічных прыступак непасрэдна звязваюць манумент з узроўнем плошчы. У 1959 г. у гарадскім пасёлку Гарадок Віцебскай вобласці быў устаноўлепы помнік У. I. Леніну работы старэйшага беларускага скульптара П. Яцыны. Нягледзячы па невялікія паморы і пекаторую дробнасць форм, помнік з’яўляецца выразным ідэйна-мастацкім цэнтрам плошчы горада. Адначасова з помнікамі У. I. Леніну ў абласных гарадах і раённых цэнтрах узводзіліся помнікі дзеячам нацыянальнай культуры, героям і дзяржаўным дзеячам. У 1954 г. у гарадскім пасёлку Астрына Гродзенскай вобласці быў устаноўлены помнік беларускай паэтэсе Цётцы (А. Пашкевіч) работы скульптара А. Заспіцкага. Стройная постаць маладой жанчыны ў гарадской сукенцы з шнураваным карсажам і шалем, накінутым на плечы, пададзена ў лёгкім руху. Строгая вертыкаль статуі падкрэслена цяжкімі складкамі адзення, рытм якіх разбурае рух рукі, што прыціскае да грудзей кнігу. Гордая, свабодная пастава, унутраная моц і цвёрдасць у выразе твару падкрэсліваюць эмацыяналыіую ўзрушанасць вобраза. Пагрудпы бюст беларускага паэта-дэмакрата Францішка Багушэвіча на пастаменце з дзвюх неапрацаваных гранітных глыб устаноўлены ў 1958 г. у в. Жупраны Ашмянскага раёна (скульпт. 3. Азгур). У партрэце пададзены вобраз чалавека з тыповай знепшасцю выхадца з абяднелай шляхты. Ен апрануты ў сурдут з высокай засцёжкай, плечы і грудзі задрапіраваны накінутым зверху плашчом. Твар Ф. Багушэвіча з высокім ілбом мысліцеля, шырокай акладзісстай барадой і вусамі поўны цвёрдасці, няскоранасці, сілы духу непрымірымага барацьбіта за праўду і справядлівасць. Бронзавы бюст Пятра Іванавіча Баграціёна, вучня і паплечніка A. В. Суворава і М. I. Кутузава, устаноўлены ў 1950 г. у Ваўкавыску. Скульптура выканана ў строга акадэмічнай манеры, характэрнай для 40—50-х гадоў. У партрэце перададзены энергія і мужнасць славутага палкаводца разам з дэталёвай партрэтнай характарыстыкай, у якой падкрэслены неўтаймоўны каўказскі тэмперамент, усходняя знешнасць. Дэкаратыўнасць партрэту надаюць прыгожы мундзір з эпалетамі, іншыя воінскія аксесуары.