Голад
Кнут Гамсун
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 364с.
Мінск 2017
I вось я даходжу да самага важнага месца ў гэтым алегарычным сачыненні пра пажар у кнігарні; яно ўяўляецца мне гэткім важным, што ўсё іншае, напісанае мною, — нішто ў параўнанні з гэтым месцам. Я хацеў выказаць сапраўды глыбокую думку, што гарэлі не кнігі, а мазгі, чалавечыя мазгі, хацеў зладзіць з гэтага сапраўдную Варфаламееўскую ноч. Аж раптам дзверы рэзка расчыніліся, і ў мой пакой шпарка ўвайшла гаспадыня. Яна зайшла ў самую сярэдзіну, нават не затрымаўшыся каля парога.
Я хрыпла ўскрыкнуў, нібыта мне нанеслі ўдар.
— Што? — прамовіла яна. — Мне здалося, быццам вы нешта сказалі? Да нас прыехаў новы жыхар, і я збіраюся аддаць яму гэты пакой. А вы сёння пераначуеце ў нас, унізе, там у вас таксама будзе асобны ложак. — I, не слухаючы мяне, яна без далейшых размоў узялася як папала збіраць са стала мае паперы.
Мой радасны настрой адразу знік, я раззлаваўся, прыйшоў у роспач і адразу ж падняўся з крэсла. Я моўчкі дазволіў ёй прыбіраць паперы са стала, не вымавіўшы ніводнага слова. Яна згарнула аркушы і сунула іх мне ў рукі.
Нічога не зробіш, давялося вызваліць пакой. I каштоўнае імгненне было незваротна згубленае! Новага жыхара я сустрэў на сходах: гэта быў малады чалавек з татуіроўкаю на руцэ — вялікім сінім якарам; за ім служка цягнуў на спіне карабельны куфар. Прыезджы, відавочна, быў матросам нейкага судна, а значыцца, толькі выпадковым госцем на адну ноч; ён, вядома, не зойме мой пакой на болып працяглы час. Можа быць, заўтра, калі ён з’едзе, мне зноў пашчасціць, і натхненне вернецца хоць бы на пяць хвілін — гэтага хопіць, каб скончыць працу. А пакуль што трэба скарыцца лёсу...
Да таго часу я не бываў на гаспадарскай палове, дзе днём і ноччу туліліся муж, жонка, цесць і чацвёра дзяцей. Пакаёўка жыла на кухні, там яна і спала. Я з неахвотаю падышоў да дзвярэй і пастукаўся; ніякага адказу, хоць унутры чуліся галасы.
Калі я ўвайшоў, муж не сказаў ні слова, нават не адказаў на маё прывітанне; ён толькі абыякава глянуў на мяне, быццам яму не было да мяне ніякае справы. Зрэшты, ён гуляў у карты з чалавекам, якога я некалі бачыў на прыстані —
грузчыкам з мянушкай Шыба. Немаўля нешта лепятала сабе ў ложку, а стары, гаспадынін бацька, сядзеў на лаўцы, скурчыўшыся і падпіраючы рукамі галаву, нібы ў яго балелі грудзі ці жывот. Ён быў амаль зусім сівы і ў гэтай позе выглядаў нібы змяя, якая падпільноўвае здабычу.
— На жаль, я мушу папрасіць у вас прытулку нанач, — сказаў я гаспадару.
— Гэта мая жонка так распарадзілася? — спытаў ён.
— Але. Мой пакой заняў новы жыхар.
На гэта ён нічога не адказаў і зноў заняўся картамі.
Ён цэлымі днямі гуляў тут у карты з гасцямі, гуляў зусім не на грошы, а так, абы прабавіць час, абы хоць чым заняць рукі. Болей ён нічога не рабіў, рухі яго былі ленаватыя, каб толькі размяць суставы; жонка ж яго тым часам сноўдалася ўверх і ўніз па сходах, завіхалася па хаце і ўсяляк шукала жыхароў-кліентаў. У яе было пагадненне з рабочымі і служкамі ў порце, якія атрымлівалі пэўную плату за кожнага прыведзенага новага жыхара і, апроч таго, часта самі заставаліся тут на начаваць. Шыба якраз сёння і прывёў новага госця.
У пакой увайшлі двое дзяцей, дзве дзяўчынкі, хударлявыя, з тварамі, абсыпанымі рабаціннем і змардаванымі, як у вулічных дзяўчат; на іх былі зусім паношаныя сукенкі. Крыху пазней зайшла і сама гаспадыня. Я спытаўся ў яе, дзе яна збіраецца ўладкаваць мяне на ноч, і яна адказала, што я магу легчы тут, разам з усімі, або і ў пярэднім пакоі, на лаве, як мне самому заўгодна. Гаворачы гэта, яна хадзіла па пакоі, капалася ў рэчах, прыводзіла іх у парадак і ніводнага разу не зірнула на мяне.
Выслухаўшы яе адказ, я страціў усялякі імпэт, скарыўся і сціпла стаў каля дзвярэй, робячы выгляд, быццам мне нават прыемна аддаць на адну ноч свой пакой у карыстанне іншаму; я імкнуўся надаць свайму твару прыемны выраз, каб не раззлаваць яе ды не апынуцца на вуліцы. Я сказаў:
— Ну так, як-небудзь уладкуемся!
I замоўк.
Яна па-ранейшаму хадзіла сюды-туды ў пакоі.
— Зрэшты, я павінна заўважыць, што мне ніяк нельга здаваць пакой і карміць людзей у крэдыт, — сказала яна, — я пра гэта вам ужо казала.
— Вядома, шаноўная, але мне патрэбныя толькі два дні, каб скончыць артыкул, — адказаў я. — I тады я з задавальненнем выплачу вам лішнія пяць крон, з велізарным задавальненнем.
Але я добра бачыў, што яна зусіму гэта не верыць. Ая не мог ганарыста абразіць яе і пакінуць той дом; я ведаў, што чакае мяне, калі я пайду адсюль.
* -к Ж
Прайшло некалькі дзён.
Я па-ранейшаму туліўся разам з гаспадарскай сям’ёю, бо ў пярэднім пакоі, дзе не было печкі, стаяў холад; спаў я на падлозе. Прыезджы матрос працягваў жыць у маім пакоі і, па ўсім відаць, не збіраўся хутка з’язджаць. Да абеду прыйшла гаспадыня і сказала, што ён заплаціў ёй наперад за цэлы месяц; зрэшты, ён павінен да ад’езду здаць іспыт на штурмана, таму і спыніўся тут. Слухаючы гэта, я зразумеў, што мой пакой страчаны для мяне назаўсёды.
Я выйшаў у пярэдні пакой і сеў на лаву; калі мне наканавана наогул напісаць што-небудзь, то гэта магчыма толькі тут, у цішыні. Мой алегарычны твор мяне ўжо цікавіў мала; у маёй галаве з’явілася новая ідэя, цудоўны план: я вырашыў скласці аднаактовую п’есу «Знак крыжа» з сярэднявечнага жыцця. Я ўжо добра ўяўляў сабе галоўную гераіню — цудоўны вобраз фанатычнай блудніцы, якая грашыла ў святыні не са слабасці або з жарсці, а з нянавісці да Бога — прытым грашыла каля самага алтара, кладучы покрыва пад галаву, дэманструючы адно пагарду да нябёсаў.
Час ішоў, і гэты вобраз усё мацней апаноўваў маё ўяўленне. Урэшце яна ўжо стаяла ў мяне ўваччу, як жывая, і была якраз такая, як мне было трэба. Цела блудніцы павінна было мець заганы і адштурхоўваць: высокая, вельмі худая і злёгку смуглявая, а калі ходзіць, яе доўгія ногі павінны прасвечваць скрозь спадніцу. Акрамя таго, у яе яшчэ павінны былі быць вялікія, адтапыраныя вушы. Адным словам, з выглядуяна непрыгожая, але і ў нечым прыцягальная. Мяне ў ёй цікавіла яе дзівосная бессаромнасць, адчайная безагляднасць спланаванага і здзейсненага ёю граху. Напраўду, яна вельмі моцна
займала мяне; мае мазгі нібыта запоўніліся гэтай яе дзіўнаю пачварнасцю. I я на хвалі натхнення пісаў сваю п’есу цэлыя дзве гадзіны запар.
Напісаўшы пэўную колькасць, можа быць, дванаццаць старонак — часта з вялікамі высілкамі, з доўгімі перапынкамі, перакрэсліваючы і раздзіраючы лісты, — я адчуў стомленасць; я зусім ужо скалеў ад холаду, таму ўстаў і выйшаў на двор. Акрамя ўсяго іншага, апошнія паўгадзіны гаспадарскае дзіця плакала не сціхаючы і перашкаджала мне — то больш я ўсё роўна нічога не здолеў бы напісаць. Таму я вырашыў прагуляцца далей па Драменсвеен і не вяртацца дадому аж да самага вечара, але, гуляючы, я ўвесь час думаў пра сваю драму. А падчас праходкі са мною здарылася вось што.
Я спыніўся каля шавецкай вітрыны ў далёкім канцы вуліцы Карла Юхана, паблізу самай Вакзальнай плошчы. Бог ведае, чамуя спыніўся менавіта каля гэтай шавецкай вітрыны! Я глядзеў у акно, хоць зусім не думаў, што ў мяне няма ботаў; думкі мае былі недзе далёка, на іншым канцы свету. Ззаду за мною праходзілі людзі, пра нешта гаманілі, але я не чуў іх слоў. I раптам нечы голас выгукнуў:
— Прывітанне!
Гэта бьгў мой знаёмы з мянушкаю Паненка.
— Прывітанне, — адазваўся я паўпрытомна.
Я не адразу пазнаў Паненку.
— Ну, як маецеся? — спытаў ён.
— Ды нічога... усё па-ранейшаму.
— Паслухайце: вы, значыцца, усё яшчэ ў Крысці?
— У Крысці?
— Памятаецца, вы некалі казалі, што служыце рахункаводам у гуртавога гандляра Крысці?
— Ах, не! Я ўжо ад яго сышоў. У гэтага чалавека немагчыма працаваць, і мы неўзабаве развіталіся.
— Але чаму ж?
— Аднойчы я зрабіў няправільны запіс, і вось...
— Фальшывы?
Фальшывы! Паненка наўпрост пытаўся, ці не здзейсніўя падробкі. Ён спытаў гэта хутка і з відавочнай цікавасцю. Я глядзеў на яго, адчуваючы сябе глыбока абражаным, і не адказваў.
— Ах, Божа мой, ды гэта ж з кожным можа здарыцца! — сказаў ён, спрабуючы мяне суцешыць.
Ён усё яшчэ думаў, што я здзейсніў падробку.
— Што менавіта можа з кожным здарыцца? — спытаў я. — Вы хочаце сказаць, што кожны можа зрабіць фальшывы запіс? Паслухайце, шаноўны, вы і праўда думаеце, што я здольны на такую нікчэмнасць? Я?!
—Але ж, даражэнькі, мне здаецца, вы самі выразна сказалі...
Я ганарліва страсянуў галавою, адвярнуўся ад Паненкі і паглядзеў убок. Раптам я ўбачыў чырвоную сукенку: жанчына ў чырвонай сукенцы ішла побач з нейкім мужчынам проста насустрач мне. Калі б я не размаўляў з Паненкай, калі б я не быў уражаны яго нізкаю падазронасцю ці, абражаны, не страсянуў бы галавою і не адвярнуўся б ад яго, гэтая чырвоная сукенка, мабыць, выслізнула б з-пад маёй увагі. Якім чынам, па сутнасці, гэта мяне датычыла? Што мне з таго, калі гэта нават сукенка самой камер-фрэйліны Нагель?
А Паненка ўсё гаварыў, імкнучыся выправіць свой промах; я яго зусім не слухаў, я ўвесь час глядзеў на чырвоную сукенку, што набліжалася да мяне. I тут у грудзях у мяне нешта страпянулася ад хвалявання, нібы ў іх нешта кальнула; я прашаптаў у думках, не варушачы вуснамі:
— Юлаялі!
Цяпер і Паненка павярнуўся, заўважыў абаіх, даму і спадара, і павітаўся з імі позіркам. Я ж не павітаўся або, можа быць, павітаўся, сам не заўважыўшы гэтага. Чырвоная сукенка далей ішла па вуліцы Карла Юхана і нарэшце знікла.
— Хто гэта з ёю? — спытаў Паненка.
— To Герцаг, хіба вы не бачылі? Гэта ў яго мянушка такая — Герцаг. А яе вы ведаеце?
— Так, зусім крыху. А вы?
— He, — адказаў я.
— Мне падалося, што вы ёй нізка пакланіліся.
— Пакланіўся?
— Хіба ж вы не пакланіліся? — сказаў Паненка. — Вельмі дзіўна! Бо яна ўвесь час толькі на вас і глядзела.
— Адкуль вы яе ведаеце? — спытаў я.
Ён, па сутнасці, яе не ведаў. Усё здарылася неяк восеньскім вечарам. Было ўжо позна; трое маладых людзей толькі што выйшлі з «Гранда»: яны былі нападпітку, сустрэлі гэтую жанчыну адну каля Камермеера і загаварылі з ёю. Напачатку яна не хацела размаўляць; але адзін з веселуноў, якому мора было па калена, наўпрост папрасіў у жанчыны дазволу праводзіць яе дадому. Ён не кране на ёй, як кажуць, ніводнага валаска, проста давядзе яе да пад’езда і тады будзе ўпэўнены, што яна сапраўды вярнулася дадому, а інакш яму цэлую ноч не будзе спакою. Яны ішлі, а ён гаварыў і гаварыў, сыпаў усялякімі небыліцамі, назваўся Вальдэмарам Атэрдагам і выдаў сябе за фатографа. Урэшце гэтыя вясёлыя выдумкі яе рассмяшылі, знікла яе халоднасць, і яна дазволіла яму сябе праводзіць.
КНІГІ ОНЛАЙН
