Голад
Кнут Гамсун
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 364с.
Мінск 2017
Ён прамармытаў:
—Я ведаў, што вы гасцюеце ў горадзе. Доўга тут прабудзеце?
— Яшчэ некалькі дзён. He, не доўга. Хутка зноў дадому.
— Дзякуй вам, што павіталіся, — сказаў ён.
Паўза.
— Дарэчы, я заблудзілася, — сказала яна. — Я жыву ў камергера. Як туды прайсці?
— Я вас праводжу, калі дазволіце.
Яны пайшлі разам.
— Ота дома? — спытаў ён, каб нешта сказаць.
— Так, дома, — коратка адказала яна.
Некалькі мужчын выйшлі з дзвярэй, яны неслі фартэпіяна і загарадзілі ходнік. Вікторыя падалася ўлева, аказаўшыся бок у бок са сваім праважатым. Юханэс паглядзеў на яе.
— Прабачце, — сказала яна.
Ад гэтага кранання яго ахапіла млявасць, на нейкае імгненне ён адчуў яе подых на сваёй шчацэ.
— Я бачу, у вас пярсцёнак, — сказаў ён і нібыта абыякава ўсміхнуўся. — Пэўна, вас можна павіншаваць з заручынамі?
Што яна адкажа? Ён не глядзеў на яе, але стрымліваў дыханне.
— А вы самі? — адказала яна, — Хіба ў вас няма пярсцёнка? Але не... Сапраўды, нехта гаварыў... Пра вас цяпер так шмат усяго расказваюць і ў газетах пішуць.
— Я напісаў некалькі вершаў, — адказаў ён. — Але ж вы, напэўна, іх не чыталі.
— Хіба была не цэлая кніга? Я думала...
— Так, невялічкая кніжачка таксама.
Яны прыйшлі, яна не спяшалася, хоць, вядома, ёй трэба было да камергера. Яна села на лаўку. Ён стаяў побач з ёю.
Тут яна раптам падала яму руку і сказала:
— Сядайце ж і вы.
I толькі калі ён сеў, яна прыбрала руку.
«Цяпер або ніколі!» — падумаў ён. Ён ізноў паспрабаваў загаварыць насмешлівым і абыякавым тонам, усміхнуўся, паглядзеў угору. Як добра.
— Дык значыцца, вы заручыліся і нават сказаць мне не хочаце. Мне, вашаму даўняму суседу.
Яна задумалася.
— Я не пра тое з вамі хацела пагаварыць, — адказала яна.
Ён раптоўна пасур’ёзнеў і ціха сказаў:
— Так, так, разумею.
Паўза.
Ён зноў пачаў:
— Безумоўна, я ўвесь час ведаў, што ў мяне нічога не атрымаецца... так, што не са мною... Я толькі сын млынара, а вы... Безумоўна, так і павінна быць. I я не разумею, як я наважваюся сядзець побач з вамі і расказваць пра ўсё гэта. Бо мне варта стаяць перад вамі або укленчыць перад вамі вунь там. Гэта было б правільней. Але гэта, пэўна... I ўсе гэтыя гады, што я тут жыў, зрабілі сваё. Пэўна, у мяне паболела смеласці. Бо я ўжо ніякае не дзіця, і я ведаю, што па адным толькі вашым загадзе мяне ў турму не кінуць. Таму я і гавару вам усё гэта. Але вам не трэба на мяне за гэта сердаваць, я лепш памаўчу.
— He, гаварыце. Гаварыце, што вы толькі хочаце.
— Вы дазваляеце? Усё, што я хачу? Але тады ваш пярсцёнак не павінен мне замінаць.
— He, — ціха адказала яна, — ён вам ні ў чым замінаць не будзе. He.
— Што? Што ж тады атрымліваецца? Ды Бог з вамі, Вікторыя, ці я памыляюся? — Ён падскочыў і схіліўся, каб зазірнуць ёй у твар. — Я хацеў сказаць, няўжо пярсцёнак нічога для вас не значыць?
— Сядзьце.
Ён сеў.
— О не, калі б вы толькі ведалі, як я пра вас думаў! Божа, каб я хоць калі пусціў у сэрца іншую думку! Сярод усіх, каго я бачыў і пра каго чуў, ,рія мяне існавалі толькі вы і ніхто, акрамя вас. Я быў не ў стане думаць па-іншаму: Вікторыя — самае чароўнае і самае прыгожае, што толькі я ведаю! Паненка Вікторыя, заўсёды думаў я. Вось жа, я цудоўна разумеў, што я для вас далейшы за ўсіх, але я вас ведаў—так, ужо аднаго гэтага мне было дастаткова, — ведаў, што вы недзе жывяце і, можа, успамінаеце мяне зрэдчас. Канечне, вы пра мяне не ўспаміналі, але часта ўвечары я сядзеў у сваім крэсле і думаў, што вы, можа, зрэдчас мяне ўсё ж успамінаеце. Ведаеце, для мяне тады нібы адкрываліся нябёсы, паненка Вікторыя, і таму я пісаў вам вершы і купляў для вас кветкі на ўсе грошы, якія ў мяне былі, і нёс іх дадому, і ставіў
у ваду. Усе мае вершы прысвечаныя вам, за вельмі рэдкім выключэннем, ды тыя я і не друкаваў. Але вы, бадай, і надрукаванае не чыталі. Цяпер я працую над вялікай кнігай. О Божа, як я вам удзячны, бо я так вамі перапоўнены і ў вас уся мая радасць. Заўсёды я чуў або бачыў нешта, што мне пра вас нагадвала, — і ўдзень, і ўночы. Я напісаў вашае імя на столі і, калі кладуся, гляджу на яго, але пакаёўка, якая прыбіраецца ў мяне, яго не бачыць, я напісаўяго такімі малюсенькімі літаркамі, каб бачыў толькі я і ніхто болып. Якая-ніякая — а мне радасць.
Яна адвярнулася і дастала з-за гарсажа нейкую паперчыну.
— Глядзіце! — сказала яна, цяжка дыхаючы. — Я выразала яго і захавала. Каб вы ведалі, штовечар я чытаю яго. Калі тата ўпершыню мне яго паказаў, я пайшла да акна, каб прачытаць. «Дзе ж ён? Ніяк не знайду», — сказала я і вярнула газету. Але я яшчэ як знайшла і нават паспела прачытаць. I я была такою шчасліваю.
Ад паперкі ішоў тонкі водар яе грудзей, яна сама яе разгарнула і паказала яму, гэта быў адзін з яго першых вершаў, чатыры невялічкія слупкі, прысвечаныя ёй, вершніцы на белым кані. Гэта было прызнанне з глыбіняў сэрца — няхітрае і гарачае, выбліск, які нельга было стрымаць, які ішоў ад радкоў, нібы ад зорак, калі яны запальваюцца.
— Так, — сказаў ён, — гэта я напісаў. Як даўно тое было, стаяла ноч, за маім акном шумелі таполі, калі я сядзеў і складаўяго. He, вышто, сапраўды яго захавалі? Дзякую! Выягозахавалі. О! — зачаравана вымавіў ён, і голас яго гучаў ціха. — Падумаць толькі, як блізка вы цяпер седзіце. Я адчуваю дотык вашай рукі, ад вас ідзе цяпло. Шмат разоў, калі я заставаўся адзін і думаў пра вас, ад хвалявання мяне прабіраў холад, але цяпер я сагрэўся. Калі я прыязджаў дадому апошні раз, якою прыгожаю вы мне здаваліся, але цяпер вы яшчэ прыгажэйшая. Вашы вочы, бровы, ваша ўсмешка, — не, я нават не ведаю, усё разам, усё ў вас.
Яна ўсміхнулася, гледзячы на яго з-пад напалову апушчаных павек, пад доўгімі вейкамі бачылася густая сінь. Ад яе ішло святло. Здавалася, яна таксама адчувала гэтую найвышэйшую ўцеху і несвядома вяла рукою ўслед за яго словамі.
— Дзякую! — сказала яна.
— He, Вікторыя, не дзякуйце мне, — адказаў ён. Уся ягоная душа памкнулася ёй насустрач, і яму хацелася гаварыць яшчэ і яшчэ; нарэшце ён разгубіўся, яго нібы апаілі. — Але Вікторыя, калі вы хоць зусім трошкі мяне любіце... я нават не ведаю, але скажыце, што любіце, нават калі гэта і не так. Прашу вас! О, абяцаю вам, што я зраблюся вядомым, я зраблюся вельмі вядомым, нечувана вядомым. Вы нават і не здагадваецеся, якім вядомым я магу зрабіцца; я час ад часу раздумваю над гэтым і ведаю, што я шмат на што здольны. Часта мае сілы рвуцца з мяне, поначы я хаджу туды-сюды па пакоі, бо мяне перапаўняюць відзежы. За сцяною ляжыць сусед, ён не можа заснуць, ён стукае ў сцяну. Досвіткам ён ідзе да мяне, ён сварыцца. Але гэта нічога, што ён мне зробіць, калі я так доўга пра вас думаў — і мне пачало здавацца, быццам вы no634. Я іду да акна і спяваю, днее, на дварэ шумяць таполі. Дабранач, гавару я насустрач дню. Гавару вам. Цяпер яна спіць, думаю я, дабранач, хай блаславіць яе Бог! Пасля я кладуся. I так з вечара ў вечар. Але я ніколі не думаў, што вы такая прыгожая. Калі вы з’едзеце, я буду помніць вас менавіта такой, якая вы цяпер. Я запомню кожную рыску вашага твару...
— Вы больш не прыедзеце дадому?
— He. У мяне справы. He, што я такое кажу, канечне, прыеду. Выпраўлюся неадкладна. У мяне справы — хоць якія там у мяне могуць быць справы. Вы калі-нікалі гуляеце там па садзе? Калі-небудзь выходзіце па вечарах? Я б мог з вамі бачыцца, вітацца з вамі, а больш мне нічога і не трэба. Але калі вы хоць крыху мяне любіце, калі вы мною не пагрэбуеце, не пагідзіцеся мною, дык... Зрабіце мне гэтую ласку... Ведаеце, ёсць такая пальма, карыфа, яна цвіце толькі адзін раз у жыцці, і здараецца гэта, калі ёй добра пад семдзесят гадоў. I цвіце яна толькі раз. Цяпер я цвіту. Я знайду грошы і прыеду дадому. Я прадам тое, што напісаў, я ж цяпер працую над вялікай кнігай, і яе я цяпер прадам, прадам заўтра ж, усё, што ёсць з напісанага. Мне за гэта добра заплацяць. Вы хочаце, каб я прыехаў дадому?
— Так.
— Дзякую, дзякую! Прабачце, я шмат на што спадзяюся, шмат у што веру, гэта так цудоўна — шмат у што верыць. Гэта самы шчаслівы дзень майго жыцця...
Ён зняў капялюш і паклаў яго побач з сабою.
Вікторыя азірнулася, ніжэй па вуліцы ішла нейкая дама, а крыху вышэй — старая з кашом. Вікторыя захвалявалася, дастала гадзіннік.
— Вам час ісці? — спытаў ён. — Скажыце ж нешта перад тым, як пойдзеце, дазвольце мне пачуць ваш... Я люблю вас і кажу гэта цяпер. Усё залежыць ад таго, што вы адкажаце, ці мне... Усё ў вашых руках. Што вы скажаце?
Паўза.
Ён апусціў галаву.
— He, лепш не гаварыце! — папрасіў ён.
— He тут, — адказала яна. —Я скажу гэта, калі мы прыйдзем.
Яны пайшлі.
— Кажуць, вы збіраецеся ажаніцца з дзяўчынкай, якую аднойчы выратавалі. Як яе завуць?
— Вы маеце на ўвазе Камілу?
— Каміла Сэер. Кажуць, вы збіраецеся з ёю ажаніцца.
— Вось як. Чаму вы пра гэта пытаецеся? Яна ж яшчэ дзіця. Я бываў у іх дома, маёнтак іхні вялікі і заможны, як ваш, я бываў там шмат разоў. He, яна ж яшчэ дзіця.
— Ёй пятнаццаць. Я з ёй сустракалася, мы былі разам. Яна мне вельмі спадабалася. Такая чароўная!
— Я не збіраюся з ёю жаніцца, — сказаў ён.
— Ну, не дык не.
Ён паглядзеў на яе. Яго твар пазмрачнеў.
— Але чаму вы цяпер пра гэта гаворыце? Вы хочаце пераключыць маю ўвагу на іншую?
Яна хутка рушыла наперад, не адказваючы. Яны спыніліся перад сядзібаю камергера. Яна схапіла яго за руку і пацягнула ўверх па лесвіцы да ўваходных дзвярэй.
— Я туды не пайду, — напаўздзіўлена сказаў ён.
Яна пазваніла, павярнулася да яго, яе грудзі часта ўздымаліся.
— Я вас люблю, — сказала яна. — Вы разумееце? Я люблю толькі вас.
Раптам яна хутка пацягнула яго ўніз па лесвіцы, на тры, чатыры прыступкі ўніз, абняла яго і пацалавала. Ён адчуў, як яна дрыжыць, прыціскаючыся да яго.
— Я люблю толькі вас, — сказала яна.
Дзверы расчыніліся. Яна адштурхнула яго і кінулася ўверх па лесвіцы.
IV
Сыходзіць ноч, бярэцца на ранне — сіняватае і асцярожнае вераснёвае ранне.
Лагодна шапочуць таполі ў садзе. Адчыняецца акно, з яго высоўваецца чалавек і спявае. На ім аніякага пінжака, ён выглядвае ў свет, нібы расхрыстаны вар’ят, які ап’янеў ноччу ад шчасця.
Раптам ён адварочваецца ад акна і глядзіць на дзверы: нехта даяго пастукаў. Ён крычыць: «Заходзьце!» Заходзіць чалавек.
КНІГІ ОНЛАЙН
