Голад
Кнут Гамсун
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 364с.
Мінск 2017
Рычманд схапіў яго руку і моцна паціснуў.
I шчаслівая маладая пара пайшла сваёй дарогай.
XII
Маці ў блакітным была ў страшэнным напружанні, яна чакала ўмоўнага знаку з сада, а сцежка адтуль не свабодная, ніхто не мог прайсці ёю, пакуль муж дома. Ох ужо гэты муж, саракагадовы пляшывы муж! Праз якія гадкія думкі быў ён сёння ўвечары такі бледны і не ўставаў з крэсла, сядзеў, нерухомы і няўмольны, утаропіўшыся ў газету?
Яна месца сабе не знаходзіла; было адзінаццаць. Дзяцей яна даўно ўціхамірыла, а муж нікуды не ішоў. Што, калі прагучыць умоўны знак, дзверы патаемным ключыкам адчыняцца — і абодва мужчыны сустрэнуцца твар у твар і паглядзяць адзін аднаму ў вочы? Яна не адважвалася нават падумаць пра такое.
Яна пайшла ў самы цёмны куток пакоя, яна заламала рукі і ўрэшце проста сказала:
— Ужо адзінаццаць. Калі ты хочаш трапіць у клуб, то табе зараз жа трэба выпраўляцца.
Ён адразуўстаў, яшчэ болып збялеўшы, і пакінуў пакой, пакінуў дом.
Выйшаўшы з сада, ён спыняецца і прыслухоўваецца да посвісту, умоўнага знаку. Чуюцца крокі па жвіры, у брамку ўстаўляецца і паварочваецца ключ, а крыху пазней на занавеску ў пакоі кладуцца два цені.
Ён даўно навучыўся распазнаваць гэтыя знакі, крокі і два цені на занавесцы — усё даўно яму знаёма.
Ён ідзе ў клуб. Там адчынена, вокны свецяцца, але ён не заходзіць. 3 паўгадзіны туляецца па вуліцах, праходзіць паўз свой сад, якія несканчоныя гэтыя паўгадзіны. Пачакаю яшчэ хвілін пятнаццаць, думае ён, і хвілін пятнаццаць расцягваюцца амаль на гадзіну. Пасля ён заходзіць у сад, падымаецца па лесвіцы і звоніць ва ўласныя дзверы.
Спускаецца пакаёўка і адчыняе дзверы, ледзь высоўвае галаву ў праём і кажа:
— Гаспадыня даўно...
Тут яна замаўкае, гледзячы на таго, хто стаіць перад ёю.
— Вось як, адпачывае, значыцца, — гаворыць ён. — Скажыце гаспадыні, што яе муж вярнуўся дадому.
I пакаёўка выконвае загад. Стукае ў дзверы гаспадыні і перадае паведамленне праз зачыненыя дзверы:
— Наказана перадаць, што гаспадар вярнуўся дадому.
Гаспадыня пытае з глыбіні пакоя:
— Што-што, гаспадар вярнуўся дадому? Хто наказаў перадаць?
— Сам гаспадар і наказаў. Ён стаіць за дзвярыма.
У пакоі падымаецца бездапаможны енк і хуткае перашэптванне, чуваць, як адчыняюцца і зачыняюцца дзверы. Пасля ўсё сціхае.
Уваходзіць гаспадар. Гаспадыня сустракае яго з заміраннем сэрца.
— Клуб зачынены, — гаворыць ён з парога па дабраце і літасці сардэчнай. — Я паслаў да цябе пакаёўку, каб не пужаць.
Яна падае на крэсла, усцешаная, вызваленая, уратаваная. У шчаслівым настроі, ад шчырага сэрца пытае яна ў мужа пра яго здароўе:
— Ты такі бледны. Ці не захварэў ты, любы?
— Я не мерзну, — адказвае ён.
— I з табой нічога не здарылася? Твой твар так дзіўна скрывіўся.
Муж адказвае:
— He, гэта я так усміхаюся. Гэта ўсмешка ў мяне такая. Мне хочацца, каб гэта грымаса зрабілася маім сапраўдным выразам твару
Яна слухае яго надрывісты, сіпаты голас і нічога не разумее, не разбірае ані слова. Пра што ён?
Але раптам ён моцна сціскае яе ў абдымках, трымае жалезнай хваткай, з жудаснай сілай, і шапоча ля самага яе твару:
— А што ты скажаш, калі мы наставім яму рогі... таму, хто пайшоў... возьмем і наставім рогі?
Яна ўскрыквае і кліча пакаёўку. Ён выпускае яе з ціхім сухім смяшком, шырока раскрываючы рот і пляскаючы сябе па сцёгнах.
Раніцай шчырае сэрца гаспадыні зноў перамагае, і яна гаворыць мужу:
— Учора ўночы ў цябе быў дзіўны прыпадак; ён, відаць, прайшоў, але сёння ты такі ж бледны.
— Так, — адказвае ён, — цяжка быць дасціпным у маім узросце. Больш жартаваць не буду.
Скончыўшы гісторыю пра тое, якім розным бывае каханне, манах Вэнт расказвае яшчэ адну:
— Нішто так не захапляе, як уласнае каханне!
Маладая пара толькі што вярнулася дадому, вясельнае падарожжа завяршылася, пачынаецца спакойнае жыццё.
Загарэлася і згасла знічка над іх домам.
Улетку маладыя гулялі разам і не адыходзілі адно ад аднаго. Яны зрывалі жоўтыя, чырвоныя і блакітныя кветкі і дарылі адно аднаму, яны бачылі, як ад павеву ветру калышацца трава, і чулі, як пяюць у лесе птушкі, і кожнае слова, якое яны гаварылі, было знакам кахання. Узімку яны каталіся на санях з бомамі, і неба было чыстае, і высока ў небе несліся зоркі сваім вечным шляхам.
Так мінула шмат гадоў. У маладой пары нарадзілася трое дзетак, а іх сэрцы кахалі гэтак жа, як у той дзень, калі яны ўпершыню пацалаваліся.
I вось гордага гаспадара адолела хвароба, гэтая хвароба на доўгі час прыкавала яго да ложка і жорстка выпрабавала цярпенне яго жонкі. У той дзень, калі ён ачуняў і ўстаў з ложка, ён сам сябе не пазнаў: хвароба знявечыла яго і зрабіла зусім лысым.
Ён пакутаваў, і ў галаву яму прыходзілі благія думкі. I аднойчы ўранку ён сказаў:
— Пэўна, ты цяпер мяне больш не кахаеш?
Але жонка ўзрушылася, абняла яго, пацалавала так палка, як на світанні іх маладосці, і адказала:
— Ну што ты, я цябе кахаю, я цябе па-ранейшаму кахаю. Я ніколі не забываю, што не кагосьці іншага, а менавіта мяне ты абраў і зрабіў такой шчасліваю.
I яна пайшла ў свой пакой і адрэзала свае залатыя валасы, каб быць падобнай да каханага мужа.
I прайшло яшчэ шмат гадоў, маладая пара састарэла, а дзеці іх павырасталі. Кожную радасць дзялілі яны, як раней: улетку гулялі ў палях і глядзелі, як калышацца трава, а ўзімку хуталіся ў футра і каталіся на санях пад зорным небам. I сэрцы іх па-ранейшаму палымнелі і радаваліся, нібы апоеныя цудоўным віном.
I вось жонку паралізавала. Старая жанчына больш не ўставала на ногі, яе вазілі на крэсле на колах, гаспадар сам рабіў гэта. Але жонка так неверагодна пакутавала ад сваёй немачы, што на твары яе ад тых пакутаў з’явіліся глыбокія маршчыны.
I аднойчы яна гаворыць:
— Мне так хочацца памерці. Я такая немачная і агідная, а ты такі прыгожы, ты і не пацалуеш мяне болей, і кахаць па-ранейшаму не зможаш.
Але гаспадар узрушыўся, абняў яе і адказаў:
— Ну што ты, я кахаю цябе болып за сваё жыццё, любая мая, я кахаю цябе, як у першы дзень, як у першае імгненне, калі ты падарыла мне ружу. Ты помніш? Ты падала мне ружу і паглядзела на мяне сваімі прыгожымі вачыма; водар ружы нагадваў цябе, і я п’янеў, удыхаючы яго. Але цяпер я кахаю цябе яшчэ больш, ты прыгажэйшая, чым была ў маладосці, і сэрца маё не перастае дзякаваць табе і бласлаўляць цябе за кожны дзень, падораны мне.
Гаспадар ідзе да сябе ў пакой, пырскае сабе ў твар кіслатой, каб знявечыць яго, і кажа жонцы:
— Я па неасцярожнасць апёк твар кіслатой, раз’ела ўсе шчокі, і ты, пэўна, мяне болын не кахаеш?
— О мой суджаны, каханы мой! — гаворыць старая, запінаючыся, і цалуе яго рукі. — Ты прыгажэйшы ад усіх на зямлі, твой голас па-ранейшаму хвалюе маё сэрца, і каханне маё да цябе мацнейшае за смерць.
XIII
Юханэс сустрэўся з Камілай на вуліцы: яна едзе разам з маці, бацькам і маладым Рычмандам; яны спыняюць каляску і прыязна з ім гавораць.
Каміла хапае яго за руку і кажа:
— Ты да нас не прыйшоў. Уяві сабе, мы ладзілі вялікі прыём; мы да апошняга цябе чакалі, але ты не прыйшоў.
— Справы перашкодзілі, — адказаў ён.
— Прабач, што я да цябе не прыходжу, — працягвала яна. — Я абавязкова зайду на днях, калі Рычманд паедзе. О, які ў нас быў прыём! Вікторыі зрабілася кепска, яе адвезлі дадому, ты чуў? Я днямі думаю яе адведаць. Ёй, пэўна, ужо лепш, а можа, яна і зусім ачуняла. Я падарыла Рычманду медальён, амаль такі самы, як у цябе. Паслухай, Юханэс, абяцай мне, што ты будзеш падкідваць у печ дроў; калі ты пішаш, то
забываешся на ўсё, і ў тваім пакоі робіцца нясцерпна холадна. Урэшце, выклікай пакаёўку.
— Добра, буду выклікаць пакаёўку, — адказаў ён.
Пані Сэер таксама звярнулася да яго, спытала, як ідзе праца над кнігай пра зямны род; ці хутка ён яе скончыць? Яна з нецярпеннем чакала яе выхаду.
Юханэс даў усе неабходныя адказы, нізка пакланіўся, і каляска паехала. Як усё гэта далёка ад яго, гэтая каляска, гэтыя людзі, гэтая размова! Унутры з’явілася адчуванне пустаты і холаду, і гэтае адчуванне не пакідала яго ўвесь час, пакуль ён ішоў дадому. Каля брамы, дзе ён жыў, хадзіў туды-сюды чалавек, стары знаёмы, былы гувернёр з маёнтка.
Юханэс павітаўся з ім.
На ім быў доўгі цёплы фрак, клапатліва пачышчаны, а яго твар быў зухаваты і рашучы.
— Перад вамі ваш сябар і калега, — сказаў ён. — Дазвольце паціснуць вам руку, малады чалавек. 3 той пары, як мы бачыліся, Бог вёў мяне дзіўнымі шляхамі: я цяпер жанаты, у мяне дом, невялічкі сад, жонка. Яшчэ здараюцца ў жыцці цуды. Ці будзе вам што на гэта запярэчыць?
Юханэс здзіўлена на яго паглядзеў.
— Значыцца, нічога. Так атрымалася, што я даваў урокі яе сыну. У яе ёсць сын ад першага шлюбу; яна, натуральна, раней была замужам, аўдавела. Дык вось, я ажаніўся з удавою. Вы можаце запярэчыць, што нікому і ў галаву не магло прыйсці такое, а я ўзяў ды і ажаніўся з удавою. Сын у яе ад першага шлюбу. Я хаджу да іх, паглядаю на сад і на ўдаву, і жыву так некаторы час, і цешу сябе рознымі думкамі. Раптам вось яно, само ў рукі ідзе, і я кажу сабе: аднак такое нікому і ў галаву не магло прыйсці, ну і гэтак далей, але пагаджаюся і добра ўладкоўваюся, бо так, відаць, мне наканавана лёсам. Вось яно ўсё як выйшла.
— Віншую! — сказаў Юханэс.
— Хопіць! Больш ні слова! Ведаю, што вы зараз скажаце. Вы скажаце, а што ж яна, ваша першая, ці вы забыліся на вечнае каханне ўсёй вашай маладосці? Акурат гэта вы і скажаце. Дазвольце і мне ў сваю чаргу спытаць вас, шаноўны, куды дзелася маё першае, адзінае і вечнае каханне? Выйшла замуж за капітана артылерыі? Дарэчы, у мяне да вас яшчэ адно маленькае
пытанне: вы калі-небудзь, ну хоць калі-небудзь бачылі, каб чалавек ажаніўся з тою, з якою хоча? Я не бачыў. Існуе паданне, што Бог аднойчы пачуў маленні аднаго чалавека і даў яму ажаніцца з яго першым і адзіным каханнем. Але на гэтым боская міласць і скончылася. Чаму, зноў спытаеце вы, а я вам адкажу: а проста таму, што яна памерла адразу пасля вяселля — адразу, чуеце вы мяне, ха-ха-ха, ну проста адразу. Так яно заўсёды. Натуральна, чалавеку не наканавана ажаніцца з тою, з кім яму хочацца; а калі здараецца, што ён усім прымхам насуперак усё ж ажэніцца, то яна адразу ж і памірае. Заўсёды не адно, дык іншае. Вось чалавеку і пасланае другое каханне, самае што ні ёсць дабрадзейнае, і нікому не даводзіцца паміраць. Гавару вам, прырода прыдумала так разумна, што чалавек нічога і не адчуе. Паглядзіце хоць бы на мяне.
КНІГІ ОНЛАЙН
