КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Палац Стэфана Баторыя адыгрываў важную ролю ў дзяржаве. Яго сцены бачылі паслоў Івана Грознага і сеймаў Рэчы Паспалітай (XVII ст.). У 1705 г. тут адбывалася знакамітая сустрэча Пятра I з каралём Аўгустам II і ўзнік саюз двух манархаў супраць Карла XII. У 1708 г. піведскі кароль захапіў Гродна і разбурыў Стары замак. Адноўленую пасля адыходу шведаў частку замка кароль перадаў ніжэйшым службовым асобам сваёй канцылярыі, а сам перайшоў у палац Сапегаў (насупраць езуіцкага касцёла). У Сапегаў палац адабралі, таму што яго гаспадар быў прыхільнікам партыі, варожай Аўгусту II. Новы замак высіцца насупраць Старога — цераз роў з перакінутым праз яго мостам. У XIV—XV стст. пры Вітаўце тут размяшчаўся т. зв. Ніжні замак, які ўжо тады страціў сваё ваеннае значэнне. На яго месцы быў збудаваны Дом караля“ (’’Domus regium“), пры ім капліца, а ў каменнай вежы — турма. Увесь Ніжні замак быў абведзены мураванымі сценамі. Да капца XVII ст. гэтых збудаванняў ужо не было. На месцы ’’каралеўскага дома” стаяў драўляны дом Асалінскага важнага чыноўніка пры каралі. Мяркуючы па існуючых чарцяжах, пачатковы палац Аўгуста II быў задуманьі невялікім. Адпак пры гэтым каралі ён не быў скончаны і толькі пры яго сыне Аўгусце III пасля доўгіх дыскусій, распрацоўкі некалькіх варыянтаў праекта будаўніцтва прадоўжылі. Яно закончылася ў 1742 г. узвядзеннем уяздной брамы з дзвюма кардэгардыямі. Гэта быў самы вялікі палац на Беларусі. У 1768 г. сейм выдзеліў асобыя сродкі для падтрымання палаца, а новы гродзенскі архітэктар Дж. Сакка склаў дэталёвы вопіс ’Тродзенскага замка з флігелямі, да яго прыналежігымі“. Гісторыя Новага замка цесна звязаная з апошнім каралём Рэчы Паспалітай Станіславам Аўгустам Панятоўскім. Мы памятаем, што па смерці Аўгуста III (1763) ён быў пасаджаньі на трон з дапамогай Кацярьшы II (1764). У канцы XVIII ст. часы змяніліся і пасля ўзяцця Варшавы Суворавым (6 лістапада 1794 г.) кароль пісаў да рускай імператрыцы: ”Лёс Рэчы Паспалітай у Вашых руках, якім бы не быў лёс, які прызначаеце Вы мне асабіста, я не магу забыць свайго абавязку перад маім народам, умольваючьі за яго велікадушнасць Вашай імператарскай вялікасці“. Указваючы на небяспеку, якой быццам падвяргаўся кароль ’’сярод раскілзанага народа варшаўскага“, руская імператрьіца ў адказ патрабавала, каб ён ”як мага хутчэй пераехаў з гэтага вінаватага горада ў Гродна“. Іак пачаўся двухгадовы ганаровы палон караля ў Новым замку. Урэшце, усё было абстаўлена з помпай: ”Пры ўездзе яго вялікасці сюды,— прадпісваў начальніку гродзенскіх войскаў генералу Цынцыянаву генералгубернатар Рэпнін,— павінны стрэліць сто адзін раз халастымі зарадамі, а войска, як грэчадзёры, так і драгуньі, пехам пры праездзе яго ў прыстойных месцах былі пастаўлены пад ружжо, аддаючы яму гонар, як належыць гаспадару з барабанным боем і нахілам сцягаў“. ”Для жьіцця яго вялікасці з фаміліяй і світай вызначаецца тутэйшы палац з яго прьшалежнасцямі,— пісаў Рэішін прыстаўлеламу да караля князю I. А. Безбародку.— ...Пры прыездзе яго вялікасці ў тутэйшы горад, Ваша сіяцельства, майце сусірэць яго ў палацы, дзе я роўным чьшам буду і Вас яму прадстаўлю...“ Увесь горад быў пастаўлены ла ногі. Доўгі поезд з лекалькіх дзесяткаў карэт уехаў у Гродна 31 снежня 1794 г. Усё адбылося паводле патрабаванляў цыркуляра: гарматы і барабачы грымелі, сцягі былі ”лахілелыя“, перад палацам стаялі Рэпліл і Безбародка, у палацы чакала ліматлікая прыслуга... He было толькі Рэчы Паспалітай!.. Але кароль даволі хутка асвоіўся са сваім ловым сталовішчам. Са пітодзёллых запісаў Безбародкі мы ведаем, як кароль бавіў свой час. Ёп ле меў дазволу сустракацца з ілліаземцамі, але польскай (і рускай) злаці перабывала ў яго мпоства. Госці таўкліся ў палацы з раліцы да позляй лочы. Акрамя сваёй прыхільласці да мастацтва кароль ялічэ любіў прыроду і пачьліаючы з зімы 1795 г. літодзёлла выязджаў ла прагулку верхам ці ў карэце (як правіла, двойчы ў дзель). Вось адзіл з запісаў дзёлліка Безбародкі. ’’Лістапада 14. У 11 гадзіл яго вялікасць выходзіў у замкавую капліцу слухаць імліу. Яго сіяцельства галоўлакамалдуючы лрыслаў свайго гелералад‘юталта Ілзава за сакратаром Фрызам. Абедалі ў караля: падскарбі Дзяколскі і пал Пачабут. Выязджалі з палал,а: граф Млішак, гел. Гаржылскі (і лпл.). Пал Аксамітоўскі прыехаў з Варліавы, а ад‘юталт Грабоўскі з братам са сваёй вёскі...“ Безбародка лс ўпамялуў, лаволіта ў караля быў расійскі галоўлакамалдуючы і чаму спатрэбіўся сакратар Фрыз: у гэты дзель у іхняй прысутласці, а таксама графаў Мліліка і Малпллскага Сталіслаў Аўгуст Палятоўскі — аполілі кароль Рэчы Паспалітай падпісаў у гродзелскім Новым замку сваё адрачэлле ад каролы. He дзіўла, літо ў ластуплыя длі ёл ле выходзіў з палаца ла прагулкі. Толькі за 19 лістапада стаіць запіс у дзёлліку яго лаглядчыка: ”Яго вялікасць (велічаюць паралейліаму!) у 11 гадзіл раліцы са звычайлым суправаджэллем выязджаў прагульвацца і вярлуўся ў перліай гадзіле". Пасля ад'езду былога караля ў Пецярбург (15 лютага 1797 г.) ад'ехаў і Безбародка, склаўліы поўлы вопіс маёмасці, якая засталася ў Старым і Новым замках. Улюбёны каралём езуіцкі касцёл быў ператвораны ў фарны, палацы і некаторыя дамы перайшлі ў ведамства расійскай казны. Каштоўныя зборы архітэктурных чарцяжоў часоў Аўгуста II і Аўгуста III, якія захоўваюцца ў Галоўным Саксонскім архіве ў Дрэздэне, даюць магчымасць уявіць, як у тыя часы выглядаў гродзенскі Новы замак. Першьім яго архітэкзарам, як мяркуюць, быў ананімны аўтар. Пасля 1736 г. (пры Аўтусце III) пад палацам працавалі Карл Фрэдэрык Пёпельман (1690—1750), якога часта блытаюць з яго бацькам Матэўшам Даніэлем (1662—1732), а таксама Іаахім Хрысціян Яўх (1684 1754). Пасля 1750 г. над замкам рупіліся Ян Фрэдэрык Кнобель (1724—1792) і той жа Яўх. П-падобпы ў плане палац быў характэрнейшай пабудовай іюзняга барока. За курданёрам па галоўнай восі размяшчаўся цэнтральны ўваход, за якім ішоў вялікі вестыбюль з ірыма выйсцямі да параднай лесвіцы, у буфет, у авалыіую так званую Круглую залу — сталоўку на 60 чалавек. Гэта было шыкоўнае памяшканне з сіметрычнымі паглыбленнямі для дзвярэй і вокнаў. Там, дзе іх не было, іх імітавалі нішы з люстэркамі. Сярэднія дзвсры вялі ў парк, левыя — у замкавую капліцу, правыя — у пярэдні пакой, звязаны з буфетам, сталоўкай (з двара) і салонам-пярэдняй для сенатараў. Далей (з вонкавага боку) размяшчаўся аўдыепц-зал караля з тронам, а за ім каралеўскія апартаменты: кабінет, сталоўка са спальняй, малы гардэробны пакой. У капцы крыла размяшчаліся пакоі каралевы (кабінет, аўдыенц-зал і інш.). Больш выкарыстоўвалася левае крыло палаца. I ут, за параднап лесвіцап, быў праход да залы сенатараў (каля вонкавага боку будьгнка), таксама да ”канферэнцыйнай“ і пасольскай залаў. Далей ішлі памяшканні, прызначаныя ”для кухні і іншых гаспадарчых патрэбаў”. Авальны салон, сенатарская і пасольская залы асвятляліся з двух бакоў. Асабліва шыкоўнай была сепатарская зала з зашклёнай галерэяй зверху, прызначанай для каралевы, яе атачэння і замежных паслоў. He забудзем, што палац прызначаўся таксама для паседжанняў сеймаў і першы гродзенскі сейм Станіслава Аўгуста прайшоў у палацы ў 1768 г. Пры гэтым каралі ў архітэктуру палаца былі ўнесеныя некаторыя змены. Інтэр‘срам палаца займаўся ўжо вядомы нам архітэктар Джузэпе Сакка. На заканчэнне трэба сказаць, піто перпгы варыянт палаца Новы замак (пры Аўгусце II і Аўгусце III) будаваўся пад моцным уплывам французскага ма- Гродна. Брама Новага замка. (Фота аўтара) стацтва эпохі Людовіка XIV і Людовіка XV. Аўгусты не выказвалі асаблівай цікавасці да гродзенскага палаца, усю сваю ўвагу яны аддавалі Дрэздэну і Варшаве, а апошні кароль Станіслаў Аўгуст быў улюбёны ў Лазенкі. Гэтым спецыялісты тлумачаць, што мастацкія вартасці палацаў у Гродне ўсё-такі ’’ледзь пераўзыходзілі сярэдні еўрапейскі ўзровень“. Усё ж шкада. што палац не захаваўся ў сваім першапачатковым выглядзе. Некранутай засталася толькі парадная ўяздная брама са скульптурамі. П а б у д о в ы ў наваколлі з а м к а ў. Перш чым пакінуць старажытную частку горада (побач з замкамі, са стыхійнай, як мы казалі, планіроўкай), паглядзім на самыя цікавыя будынкі з тых, што тут захаваліся. У павуціне старадаўніх вуліц прьітуліўся стары праваслаўны, а потым уніяцкі манастыр. Яго сабор з высокім купалам і дзвюма вежамі-званіцамі ўзведзены уніятамі ў 1720 1751 гг. Гэта былі часы, калі уніяцкія каменныя храмы своеасабліва спалучылі рысы, характэрныя для каталіцкага каменнага і старажьітнарускага (беларускага) драўлянага дойлідства. пры агульным вобліку, блізкім да каталіцкіх храмаў, захавалася цэнтрычная кампазіцыя старажытных праваслаўных драўляных цэркваў. Да таго ж гэта адна з самых вялікіх царкоўных пабудоваў. ’’Змешчаная пасярод крывых і вузкіх вуліц на 33 2 Л. В. Аляксееў Гродна. Сабор уніяцкага манастыра (1720—1751). (Фота аўгара) месцьі старон царквы-крэпасці, яна з'яўляецца адным з помнікаў, якія вызначаюць сілуэт горада не толькі сваімі памерамі, але і выразнасцю аб'ёмаў. Лаканічным масам збудавання адпавядае невысокі рэльеф дзяленняў...“ так у 1968 г. пісала вядомая знаўца архітэктуры Беларусі А. Д. Квітніцкая. Аднак даследчыцы не былі вядомыя факты, якія выявіліся праз 12 гадоў... У 1980 г. павукова-рэстаўрацыйныя майстэрні Міністэрства культуры Беларусі пачалі даследаванні сабора базылянскага манастыра, вынікі якіх перавысілі ўсе спадзяванні. Паблізу помніка былі раскапаныя рэшткі храма XII ст., складзенага з плінфы на цэмянцы. Гэта была першая Пра чысценская царква, якая, паводле пісьмовых крыніц, стаяла тут да пабудовы болыл позняга храма. Многія з даследчыкаў разумелі, што уніяцкаму папярэднічаў нейкі іншы храм, але ніхго не мог падумаць, што гэтая царква была збудаваная ў XII ст.! Пад ёй залягаў слой, пакінуты першымі жыхарамі пасёлка каля Замкавай гары. Відавочна, першым насельнікам гэтай мясціны ў XII ст. спатрэбіўся храм, збудаваны з цэглы. Знаходка кожнага храма тых часоў — буйная падзея ў навуцы. Зараз можна сказаць, што царква была шасціслуповай, трохнефавай, яе барабап абапіраўся на дзве заходнія пары 34 слупоў, цэнтральная апсіда мела ў плапе прамавугольную форму. У вонкавую паверхню сценаў былі ўведзены буйныя каляровыя камяні (сцены захаваліся на вышыню да 1 м), падлога выкладзена з рознакаляровых маёлікавых плітак, дакладна такіх, як у Ніжняй і Каложскай цэрквах. У сценах, як і там, умураваныя галаспікі. Слядоў фрэсак і тьпікоўкі не выяўлена. Памеры плінфы, характар муроўкі таксама вельмі блізкія да названых храмаў. Зразумела, што гэта адзіная архітэктурпая школа, аб ёй мы яшчэ будзем гаварыць.