Гульні з нулявымі сумамі
Алесь Паплаўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 298с.
Мінск 2020
Алесь Паплаўскі ч
Прэмія «Залаты апостраф» за аповесць «Lapido»
нуляьылі сунміі
Алесь Паплаўскі
ГУЛЬНІ 3 НУЛЯВЫМІ СУМАМІ
Аповесці
Мінск «Галіяфы» 2020
УДК 821.161.3-31
ББК 84(4Бен)-44
П17
Паплаўскі, А.
П17 Гульні з нулявымі сумамі: аповесці / Алесь Паплаўскі. — Мінск : Галіяфы, 2020. — 298 с.
ISBN 978-985-7209-58-3.
У кнігу ўвайшлі тры аповесці. «Размовы са стодзівамі» — гэта псіхалагічная прытча. Чытачу давядзецца вырашыць, каму суперажываць. Трагічныя лёсы людзей дзіўным чынам пераплятаюцца. У аповесці «Lapido» Павал, ахвяра рэпрэсіўнай дзяржаўнай сістэмы, вымушаны ратавацца ў краіне, дзе ў далёкія савецкія гады ягоны бацька жорстка распраўляўся з паўстанцамі. Дзеянні разгортваюцца на фоне містычнай Прагі. Галоўны герой аповесці «Гульні з нулявымі сумамі» трапляе ў далёкую Палесціну, дзе раздумвае пра свой лёс, спрабуе разабрацца ў мінулым. Самалёт, у якім ён вяртаецца на радзіму, церпіць катастрофу. Што можа выратаваць галоўнага героя?
УДК 821.161.3-31
ББК 84(4Бен)-44
ISBN 978-985-7209-58-3 © Паплаўскі А., 2020
© Афармленне. ПВУП «Галіяфы», 2020
РАЗМОВЫ СА СТОДЗІВАМІ
«Не ка», што мінае час: час застаецца, сыходзім мы...»
Талмуд
Жыццё пачынаецца з хлусні, дробнай і бяскрыўднай. 3 жыццесцвярджальнага, спакуслівага: «Усю-сюсю!..» Ты хочаш есці і інстынктыўна цягнешся да белай выспачкі цела, што прывідна ўздрыгвае ў выразе мамінай блузкі, і натыкаешся на гэтае п’янкое, шматабяцальнае: «Ух ты, маё любінятка!..» Слязлівасць сціраецца ўсмешкай. Як мала нам патрэбна ў жыцці насамрэч! Але ты патрабуеш большага. Ты патрабуеш недазволенага. Твой рот затыкаюць пустышкай, і гаркавы прысмак гумы крадзе на нявызначаны час твой голад. 3 узростам імкненне да недазволенага робіцца неабходнасцю. Імклівасць, хуткаплыннасць і разнастайнасць жыцця агаломшваюць цябе. Ты траціш арыенціры. Ты ўжо не здольны вызначыць, хто хлусіць табе, а каму хлусіш ты. Гэта і ёсць сведчанне таго, што ты стаў дарослым. Цяпер табе дазволена ўсё. Ты захапляешся сваёй самадастатковасцю. Выстаўляеш напаказ свае пачуцці. Твой вопыт — узор для пераймання. Насамрэч жа гэта тое, без чаго чалавеку твайго ўзросту можна з лёгкасцю абысціся. Пераважная большасць мерае жыццё іншымі меркамі. Але ты да іх ліку сябе не далучаеш. Ты перакананы, што ты іншы. Так склалася. Стала звычкай. Неабходнасцю. Даведзеным да абсурду імкненнем да спазнання мудрасці, пра якую некаторыя яшчэ
нават не здагадваюцца. Ты спяшаешся, робіш памылкі. Ты зайздросціш, хаця лічыш, што зайздросцяць табе. Ты траціш сяброў. Так, усё мае свой кошт. Ты ігнаруеш створаны самім жа вакуум, ты імкнешся запаўняць яго нечым пустым і нязначным. Ты спяшаешся. Верагодна, гэтак жа спяшаецца вязень, які вярнуўся на волю толькі што з-пад варты. Жыццё пераваліла за трыццаць, а ты выразна ўжо адчуваеш на сваёй патыліцы ледзяное дыханне адзіноты. Разуменне таго, што прайшло яно пераважна ў пошуках чужых памылак, неаспрэчнае. Цяпер тваё атачэнне ігнаруе цябе. Абыходзіць бокам. He ўспрымае. I ты змушаны жыць з гэтым. Ты злуешся. Яно і не дзіва. Быць навідавоку для цябе — быць незаўважным. А скрытнасць для такіх, як ты, аматараў назіраць за чужым жыццём, — галоўная ўмова існавання. Толькі хто падкажа табе, што ты і ёсць памылка, тая, якую ты шукаеш вось ужо палову свайго жыцця ў іншых?..
— Я ўсё роўна цябе пацалую!.. Ляля!..
Гэтая юродзівая надакучвае табе кожны дзень. Яна матэрыялізуецца нават там, дзе яе не чакаюць. I табе нічога не застаецца іншага, акрамя як кожны раз выцірацца ад яе гэтай бязмэтнай, вар’яцкай усмешкі. Нібыта ад агіднага пляўка. Божа! Якія ў яе вочы! 3-за гэтага позірку ты здольны прыняць ад яе любыя абразы. Ты перакананы, што дэманы, якія жывуць у душах вар’ятаў, адкрываюць утоеныя ад людзей ісціны.
— Я ўсё роўна цябе пацалую!.. Ляля!.. — завіхаецца вакол цябе ў рытуальным танцы вар’ятка і цягне да твайго твару парэпаныя брудныя пальцы.
Вакол ніводнай жывой душы. Толькі вузкая стужка асфальту, шчыльна заціснутая з двух бакоў будынкамі, і містычны свет звыклай агіднай сімволікі. Толькі ты і яна — жахліва рэальныя ў гэтым свеце. I ўсё, што павінна адбыцца, абавязкова адбудзецца! Таму зміры-
ся! Прайдзі праз гэта! Уяві сабе, што цябе сапраўднага тут няма... Адчуй сябе таксама вар’ятам! Ну!.. Ну!.. Рабі што-небудзь!..
— Я ўсё роўна цябе пацалую!.. Ляля!..
Ты робіш спакуслівы крок наперад, прыкрываючы даланёй свой брыдкі, знявечаны ў дзяцінстве твар — вынік гісторыі, якую ты наўмысна ўтойваеш ад сябе, — і спыняешся. He, ты не здольны прыняць гэтае крыўлянне за ісціну. He, не зараз, Білі! He цяпер...
— He цяпер, Білі! — шэпчаш ты. — He цяпер!
Рэха вяртае твой голас. I ты чуеш, як ён здрадліва дрыжыць. Ты адрываешся ад думак і здзіўлена глядзіш на вар’ятку. Табе хочацца плюнуць ёй у твар.
— Білі!?
Так... Ты Білі! Ты звыкся з гэтай мянушкай. Яна прыклеілася да цябе назаўжды, неадчэпна. Яна сцерла тваё сапраўднае імя. Ты даўно адгукаешся на яе. Яна таксама адтуль, з той даўніны, з той не забытай табой гісторыі. Яна частка драмы твайго жыцця. Біл!.. Білі!.. Дэбіл... Чаму дэбіл?... Калі-небудзь ты раскажаш свету гнюсную гісторыю свайго жыцця. Калі-небудзь... Але не цяпер.
— He цяпер, Білі.
Вар’ятка спрабуе злавіць цябе за руку.
— Я хачу цяпер!.. — захліпаецца яна штучным нечалавечым рогатам.
— Пудзіла!.. Ідзі ад мяне!
— Мы-гы...
— Пудзіла! — лямантуеш ты, нібы ашалелы. — Божа! За што мне ўсё гэта! Ці ёсць хоць хто-небудзь у гэтым свеце, хто зразумее мяне?
Вакол застылае ў карціннай нерухомасці наваколле. На твары вар’яткі цень стомленасці. I ўпартасць. He, час канчаць з гэтым.
— Я ўсё роўна цябе пацалую!.. Ляля!..
— Хопіць!.. Хопіць!..
Далей — цішыня. Яе вочы тлумачаць усё. Словамі не заўжды можна выказаць тое, дзеля чаго яны існуюць. Так, ты і ёсць лялька — аднавокае пудзіла з тварам, спярэшчаным глыбокімі зморшчынамі, з ранамі, якія ніколі не загояцца. «Не ный! Жыццё само за цябе ўсё вырашыць. Ідзі і жыві!..»
Ты ненавідзіш яе. He, не за вар’яцтва, вядома. Ты ненавідзіш яе за тую векавую рознасць, якая пралягае між вамі, за гэтае нахабнае навязванне сябе Свету, якое яна дэманструе табе кожны раз. Ты перакананы: гэта якраз і ёсць выкрыццё лжывай яго Мудрасці. Час!.. Дзе і як мне ад цябе схавацца? Элі, элі, лама сабахтані?..1
Ты растаптаны сваёй нікчэмнасцю. Бо хто хоча стаць мудрацом, той мусіць нарадзіцца вар’ятам. Так склалася гістарычна...
1 Элі, элі, лама сабахтані?.. — лац. «Гасподзь, гасподзь, чаму ты пакінуў мяне?» Па паданнях, апошнія словы Ісуса Хрыста.
2
Звечара ля яго акна доўга кружляла галубка. На досвітку ён знайшоў яе напаўжывую на падваконні, у невялічкай драўлянай скрыначцы. Белая, з маленькай чорнай адмецінай на шыі, яна выглядала ў ёй нібыта ў труне. «Чаму тут, чаму сярод гэтай непатрэбшчыны ты знайшла свой апошні прытулак? — шчыра здзівіўся ён і, насуперак здароваму глузду, падумаў: — Верагодна, гэта знак звыш, скупы намёк на ўсю абсурднасць самога жыцця...» Ён адчыніў акно і гідліва кончыкам пальца дакрануўся да яшчэ цёплага камячка. Птушка ўздрыгнула, але вочы не расплюшчыла. Ён надламаў кавалак батона, скарынку паклаў сабе ў рот, а мякіш падсунуў пад птушыную дзюбу. Галубка нават не варухнулася. Тады ён выплюнуў рэшткі недаедзенага на вуліцу і закурыў. Счакаўшы хвіліну, начапіў на нос звыклыя даўно акуляры з зацемненымі шкельцамі і высунуўся з акна. Мітуслівы позірк абмацаў панурае наваколле. Усё гэта ён ужо бачыў, і неаднойчы. Але ўсё роўна кожны раз, чамусьці з зайздроснай настырнасцю, імкнуўся знайсці сярод гэтай будзённай звыкласці нешта новае для сябе, нешта не спазнанае яшчэ. 3 такой цікаўнасцю людзі, верагодна, прагнуць зазірнуць толькі ў апраметную сваёй будучыні. Вуліца была спавітая шэрай вадзяністай імглой. Ён выразна чуў, як яна бруіцца недзе ўнізе пад ім, зусім побач. Па той бок вуліцы вымалёўваліся невыразныя пакуль яшчэ, расплывістыя абрысы гарадской ратушы. Будынак пата-
наў у перадранішнім марыве. Але недзе далёка за ім, на даляглядзе, на зямлю ўжо спаўзала некалькі брудных сонечных промняў, падобных да дзвюх свежых крывавых драпін. Відавочна, нанёс іх на гэтую суцэльную шэрасць нехта не выпадкова. Ва ўсякім разе, яны, як яму падалося, і былі тым апошнім штрышком, той неабходнай дэталлю, без якой гэтая суцэльная сцэнічная Містэрыя падалася б нейкай мазнёй і мела б незавершаны выгляд. Ён заплюшчыў вочы і адразу ж расплюшчыў іх. Слых улавіў да болю знаёмае, ледзь чутнае манатоннае скавытанне. Гукі то нарасталі, то зноў сціхалі. Гэтую дзіўную «мелодыю» ён чуў цяпер шторанку на працягу тыдня ці мо нават двух. Яму здавалася, што гэта гучыць недзе Эолава арфа. Дакладней, яе адгалоскі, яе непаўнавартаснае рэха, аднастайная песня смерці, трыумф бессэнсоўнага над сэнсам усіх сэнсаў. Ён доўга не мог дапетрыць, адкуль зыходзяць гэтыя таемныя гукі. Некалькі разоў нават хадзіў да ратушы і там доўга ўслухоўваўся ў ранішнюю цішыню. Прастата адкрыцця не столькі здзівіла яго, колькі расчаравала. Ветру, каму ж яшчэ падуладны гэты спеў Цішыні. Моц і тэмбр яго цалкам залежылі ад хуткасці, з якой вецер імкнуўся вырвацца на волю праз разбітыя шыбіны ў шпілі вежы. Менавіта тады яму падалося, што гэтая нябачная людскому воку сіла прагне выдраць з неабдымнай ледзяной Моўчы назапашаную вякамі людскую скруху. Вырваць няспелай. Менавіта тады, у тыя хвіліны свайго адкрыцця, зарадзілася таксама і вар’яцкае пытанне: «А ці можа быць музыка болем?..» Гэтая ж думка вярнулася да яго і цяпер. «Безумоўна, можа. Толькі боль, толькі духоўныя і душэўныя пакуты вартыя вяршыць цуды ў гэтым свеце, — пераканаўча разважыў ён. — Нездарма Шастаковіч называў большасць сваіх сімфанічных твораў надмагіллямі...»
Насамрэч музыку гэтага сусветнавядомага Майстра ён не любіў. Чуў яе толькі аднойчы ў сваім жыцці. I гэта была знакамітая сёмая сімфонія. Яна яму зусім не спадабалася. «Мо таму, — заспяшаўся ён апраўдаць свае пачуцці, — што яна і была музыкай болю?» 3 класікаў ён захапляўся толькі Пяртам. Але тое была зусім іншая музыка. У адрозненне ад Шастаковіча, музыка Пярта была не столькі музыкай болю, колькі музыкай пакаяння. Яна патрабавала не вонкавага ўспрымання, яна патрабавала саўдзелу. Яна была вынутай з самой Цішыні — прасторы больш дасканалай, чым сама Музыка. Ва ўсякім разе, так сцвярджаў сам аўтар. I ён не мог не пагадзіцца з гэтай высновай.
КНІГІ ОНЛАЙН
