Гульні з нулявымі сумамі
Алесь Паплаўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 298с.
Мінск 2020
— Тымі меркамі большасць з нас і жыве: спім, кормімся, плодзім сабе падобных, знішчаем нязгодных... I так бясконца? Вы тут пра Бога ўзгадваеце. Мы даўно выгналі яго з нашага жыцця. Спачатку з сэрцаў, а цяпер і з Храмаў. Ці знойдзе Ён сілы ўваскрэснуць чарговы раз? У натоўпу быў некалі выбар: бязгрэшнасць, беззаганнасць ці злачынства. Натоўп выбраў злачынцу. He раз сабе думаю: паўтарыся ўсё сёння, большасць зноў абярэ Вараву.
— Чаму вы так лічыце?
— Таму, што Варава жыве ў кожным з нас, — адказваю я. — Таму, што Варава — гэта мы. А сябе мы не пакрыўдзім ніколі. Мы не здольныя пакуль што распяць у сабе злачынцу?.. Вы гэта разумееце?
— He разумею, — адказвае ён. — He разумею вас... He разумею, чаго вы дамагаецеся, што вам трэба?
— Мне, акрамя Бога і сябе, нічога не трэба, — усміхаюся я. — Верагодна, людзям наканавана вечна жыць з двума Ісусамі ў сэрцы.
— Чаму з двума? — здзіўляецца айцец Серафім.
— 3 тым, каго мы распялі некалі ўжо, і з тым, каго не можам ніяк распяць. Мы не сталі звышчалавекамі, мы не наблізіліся ні на метр да Бога.
— Свету не патрэбны звышчалавек, — спыняе мяне айцец Серафім. — Мы не забылі, мы яшчэ памятаем і памятаць доўга будзем, да чаго прывялі гэтыя ўсе сатанінскія ідэі ў дваццатым стагоддзі.
— Любое вучэнне можна сказіць, перакруціць пры жаданні, — парырую я. — I Ніцшэ тут ні пры чым. Ён не нясе адказнасці за ўчынкі вар’ята. «Бялявая шэльма», у разуменні фашыстаў, — скажоная, фальшывая версія звышчалавека. Грамадства хацела б бачыць жыццё выраўненым, міфічна аднолькавым для кожнага.
Але свет зусім іншы. Камуністы таксама прапаведвалі роўнасць. Руйнавалі цэрквы, знішчалі і гнаілі ў лагерах святароў, палілі абразы. Але ці мае Карл Маркс да гэтага нейкае дачыненне? Прырода надзяляе нас рознымі маральна-этычнымі і фізічнымі якасцямі, а грамадства спрабуе раўняць нас, падмяняць прыродныя дадзеныя штучнымі. I калі Ісус гаварыў пра чалавека, ён меў на ўвазе тое ж самае, што і Ніцшэ. Іх пазіцыі блізкія. Можна, я прывяду вам адну цытату з Ніцшэ: «Калі ты глядзішся ў бездань, бездань глядзіцца ў цябе».
— I што?
— Пачакайце, я патлумачу, — спяшаюся я. — Для параўнання — яшчэ адно вядомае вам выказванне: «Часта левая рука не ведае, што робіць правая». Гэтыя цытаты, нягледзячы на рознасць, звёны аднаго і таго ж ланцужка. Чалавецтва нібыта гуляе ў гульні, нібыта і не гуляе.
— Самі вы хоць разумееце, што сказалі? — глядзіць на мяне святар.
— Чалавецтва гуляе ў адны і тыя ж гульні з веку ў век, — не зважаю я і працягваю: — Гуляе ў гульні з нулявымі сумамі, у якіх гулец можа выйграць толькі за кошт іншага гульца. Карацей кажучы, сума выйгрышу і пройгрышу зведзена да нуля. Але чаму людзям не гуляць у гульні, якія б прыносілі ім прыбытак? Чаму? He трэба ківаць на Бога. Мы самі ствараем сабе няшчасці. I сапраўды часта левая рука не ведае, што робіць правая...
— Вы дэмагог, — спыняе мяне айцец Серафім. — У нас з вамі рознае разуменне Бога і божага.
— Бог адзіны, — усміхаюся я. — I з Ім немагчыма размінуцца тым, хто Яго шукае. I дзе яшчэ, як не на Святой Зямлі, можна пагаварыць пра Яго?
Нашу гаворку прыпыняе Роза. Падпарадкоўваемся яе загаду і вяртаемся да стаянкі, дзе прыпаркаваны
наш аўтобус. Роза робіць пераклічку, і я крочу да свайго месца. Адчуваю, як патыліцу свідруюць пагардлівыя позіркі. «Вы не зразумелі мяне, гэта не бунт супраць Бога, — шапчу я гэтым людзям нячутна. — Гэта бунт супраць вас, тых, хто сказіў, і тых, хто скажае божыя ісціны, хто падладжвае іх пад сябе». Азіраюся. Твары паломнікаў застылі ў штучнай абыякавасці. Хіба што выдаюць вочы. «I загублю мудрых мудрацоў, і розум разумных адпрэчу, — чытаю я нібы ў адкрытай газеце. — Ты перамог мяне, Галілеянін!»
Мы пакідаем Віфанію і накіроўваемся ў Яфа, адзін з самых старажытных гарадоў у свеце. Кажуць, што заснаваў яго сын Ноя Яфет. Аўтобус паркуецца на стаянцы непадалёк ад набярэжнай, і мы крочым за Розай у так званы «Парк на Вяршыні». Падымаемся па стромкіх прыступках да найвышэйшай яго кропкі. Там размешчана знакамітая «Брама Веры». Камяні для яе былі прывезены з заходняй сцяны Іерусаліма, вядомай свету як «Сцяна Плачу». На камянях высечаны тры біблейскія сюжэты: ахвярапрынашэнні Аўраама, сон Якава і штурм Іерыхона.
— Вось і канчаецца наша знаёмства са Святой Зямлёй, — падводзіць рысу Роза. — Ля вашых ног — легендарны і старажытны Яфа, Міжземнае мора і новы Тэль-Авіў. Любуйцеся і захапляйцеся. На ўсё гэта ў вас ёсць не так ужо і мала часу — аж цэлыя дзве гадзіны, — усміхаецца яна. — Збор на стаянцы. Аўтобус вас давязе да Бэн-Гурыёна, а я развітваюся... Дай вам Бог!
Мы развітваемся з Розай і доўга пляскаем у ладкі. Гэта знак нашай удзячнасці і павагі. Потым ідзём гуляць па старых, вузкіх вулачках Яфа. Я адстаю ад групы і крочу да набярэжнай, знаходжу невялічкую, утульную кавярню і заказваю каву. Доўга сяджу ў гаючай засені і гляджу на мора. Скалы насупраць — знакамітыя скалы Андрамеды. Я ўсё яшчэ шукаю сябе. Вера-
годна, гэтыя пошукі і ёсць мой сэнс жыцця. Гэта мой шлях — шлях ад зямных рэчаў да рэчаў нябесных...
Я перакананы, што не кожны чалавек ёсць чалавек. Я хачу быць ім. Франкл лічыў, што для таго, каб ім стаць, неабходны «нехта» ці «нешта» вышэйшы за нас, да каго б ці чаго б мы імкнуліся. Я не згодзен з Франклам. Хто мне скажа, у чым крытэрый гэтага «лепшага» ці «хутчэйшага»? Хто суддзі, людзі? Прырода дасканалая і самадастатковая. Бог не мае патрэбы ў нашых меркаваннях і высновах. Мы не выйшлі ні тварам, ні ростам, каб мераць Яго меркамі. Кожны з нас мае сваю індывідуальнасць, сваю адметнасць і сваю самасць. Навошта мне прымяраць на сябе чужое жыццё, навошта крочыць след у след за геніем, злепленым неразумным натоўпам? Ідучы за прыдуманымі, абстрактнымі ідэаламі, мы губляем сябе, сваю ідэнтычнасць. У памкненні быць кімсьці, гуляць нечую ролю мы растрачваем патэнцыял генія, закладзенага ў нас першапачаткова Богам. Ёсць толькі адзін шлях — шлях да сябе. I наша мэта — дасягнуць сваёй унутранай глыбіні і вышыні адначасова. Мы самі сабе творцы. I той з нас, хто дасягае гэтага разумення, не мае патрэбы ў кімсьці, таму што толькі эга патрабуе сабе кампаньёнаў, таму што толькі яно самасцвярджаецца за кошт іншых. Але сэнс існага ўва мне, а не ў кімсьці іншым, і жыццё не спаборніцтва, тым больш не гонка на працяглыя дыстанцыі. Як можна дасягнуць глыбіннай сутнасці іншых, тых, хто па Франкле, «вышэйшыя» за цябе? Навошта? Навошта пражываць чужыя жыцці? Навошта быць закладнікамі чужых меркаванняў? Але большасць з нас і ёсць закладнікі. Каб не ісці аднаму, мы ідзём па жыцці з кім папала...
Першае, што я зраблю, калі прылячу ў Мінск, гэта сустрэнуся з сынам. Я думаю, у нас будзе аб чым з ім пагаварыць. Спадзяюся, ён зразумее мяне.
Дапіваю каву і іду да аўтобуса. Праз пятнаццаць хвілін мы адпраўляемся ў Бен-Гурыён. Пачынае цямнець, і я баюся заблудзіцца ў незнаёмым горадзе. Чутна, як за спінай шуміць мора. Азіраюся на развітанне. Група ўжо чакае мяне. Памежны кантроль праходзім без прыгод. Вось і ўсё. Бывай, Ізраіль! Тода, Ізраіль! Самалёт набірае патрэбную вышыню, і ад сэрца адлягае. Адчуваю неверагодную лёгкасць. Чапляю на вушы слухаўкі і патанаю ў незямной меланхоліі гукаў. Прыемнага палёту, Эсб’ёрн Свенсан!..
8
Хутка міне год, як не стала бацькі. Самалёт, на якім ён вяртаўся з групай паломнікаў з Ізраіля, пацярпеў крушэнне пры няўдалым прызямленні. Мы з ім так ніколі і не сустрэліся. I цяпер я магу толькі ўяўляць яго па адзіным здымку, які дастаўся мне ад маці, і па дзённікавых занатоўках, якія ён рабіў, мяркуючы па ўсім, на Святой Зямлі. Рукапіс гэты перадалі мне зусім нядаўна. Пакет быў адрасаваны мне без ніякага суправаджальнага ліста. I гэта ўсё, што мне засталося ад яго ў спадчыну. Хаця не, хлушу, застаўся я, блізкі яму — і па настроі, і па характары, і па светапоглядзе...
Як толькі спадаюць халады, іду паглядзець на востраў. Рака ўскрылася ўжо, ачомалася ад зімовай санлівасці, і цяпер яе хрыплае, рытмічнае дыханне чутна здалёк. Па дыяганалі перасякаю прыдарожную пустку і падымаюся на высокі насып. За плячыма нясуцца ў невядомасць машыны. Некаторыя кіроўцы збаўляюць хуткасць і сігналяць мне. Што яны хочуць сказаць мне? Відавочна, для кожнага з нас гэтае месца мае сваю святасць, для іх гэта проста дарога, для мяне — дзверы ў свет Цішыні. Я навучыўся выхопліваць яе з гэтага манатоннага скрыгату жалеза, з гэтага пісклявага віскату клаксанаў, з аднастайнай і звыклай будзённасці, ад якой чалавеку нідзе не схавацца.
Цішыня для мяне не нешта бясформнае, здранцвелае, не гэтая бесцялесная, рабаціністая рачная бяскон-
цасць, што распасцерлася наперадзе, а штосьці іншае, ментальнае, тое, што мае сэнс быць, што недзе глыбока схавана і ўва мне самім, вышэйшае за разуменне, тое, пра што я толькі пачынаю здагадвацца, да чаго толькі імкнуся. Цішыня — гэта частка майго жыцця, інакш навошта мне спасцігаць тое неспасцігальнае, навошта вучыцца адрозніваць змест ад змесціва?
Раблю некалькі крокаў уздоўж парапета і спыняюся. Доўга стаю, узіраючыся ў далячынь. Гэта не бакета2, гэта свядомае падарожжа ў маўклівую неабдымнасць прасторы. Позірк блукае ў лабірынце заблытаных, ламаных ліній. Вецер па-над рэчкай ціха калыша дрэвы. Вецер малюе пейзажы вялікай Задумы — святлом і ценямі. Неба нізкае, нерухомае. Чутна, як недзе ўнізе бруіць рака. Заглыбляюся ў гэтую бясколерную меланхолію гукаў. Цяпер мая радасць і мая скруха — пачуцці суцэльныя. Рука Бога і рука Д’ябла спляліся ў сяброўскім парыве, і мне не стае ні жыццёвай, ні духоўнай практыкі, каб зразумець, хто з іх ёсць хто. Нехта нябачны, адзіны адначасова і адштурхоўвае, і прыцягвае мяне да сябе. I няма радасці мне, няма патрэбы ў чужым святле. Вакол ні адзінай душы. Толькі я і гэтая непралазная, маршчыністая стракатасць, гэтае алгебраічнае чаргаванне гарбоў і западзін. I недзе далёка на даляглядзе, нібы маячок, нібы пробліск кволай надзеі, прывідны лапік сушы. Ён, як пірацкая шхуна, павольна пагойдваецца на ўздыбленых хвалях, адкідваючы ад сябе безліч загадкавых, серабрыстых ценяў. «Якая сіла маніць мяне сюды? — думаю я, узіраючыся ў пазачасавую далячынь. — Што таемнага, што прыцягальнага тоіць у сабе гэты непрыкметны, звычайны пейзаж?..» Cappa шчымліва сціскаецца. У сэрца сваё разуменне. Яно не жыве здагадкамі. Гэтае святое для мяне, намоленае
КНІГІ ОНЛАЙН
