Гульні з нулявымі сумамі
Алесь Паплаўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 298с.
Мінск 2020
Я не скажу, што я ў захапленні, але тое, што я ўбачыў, — новае для мяне, — працягваю я яго думкі. — Хоць і чужы мне, але супрацьлегла іншы малюнак. Іншая культура. Іншыя людзі.
— Насамрэч тут вельмі прыгожа. Калі б яшчэ не вайна, — разважае ўслых айцец Серафім.
— I прыгажосць гэтая ў дробязях, — удакладняю я. — Мысліць фрагментарна, бачыць свет у дэталях мяне прывучыў мой здымач.
— Безумоўна, Ізраіль — больш чым краіна. Ізраіль — гэта найперш вера, — працягвае айцец Серафім. — Ізраіль — гэта сумесны твор чалавека і Бога. Калі б людзі шчыра верылі, кожны з нас дасягнуў бы пэўных вышынь. Свет быў бы зусім іншы. He верай сваёй, а хлуснёй разбураем мы гэты свет. У вас ёсць дзеці?
Пытанне застае знянацку. Хвілінку вагаюся, потым не зусім пераканаўча прамаўляю:
— Ёсць... Адзін... Сын...
— Адзін, — перакрыўляе мяне айцец Серафім. — А вы заўважылі, якія шматдзетныя сем’і ў арабаў?
— Верагодна, я адзін з тых грэшнікаў, якіх Ісус называў пагарджанымі, — іранізую я. — Бессмяротнасць маёй душы пад пагрозай.
— Мы знішчаем сябе самі, без вайны. Нам цесна, нам мала ўсяго. Але кожны з нас павінен прыносіць карысць...
Пасля сняданку накіроўваемся ўсёй групай у стары горад. Экскурсія па ім, як пазначана ў праграмцы, пачнецца ад Шхемскіх варот. Пакуль крочым да іх, Роза расказвае нам пра дзесяць мерак прыгажосці, дзевяць з якіх дасталіся Іерусаліму. Слухаю яе і пазіраю сквапна па баках. Горад сапраўды незвычайны. Уражвае таксама шматлікая колькасць вайскоўцаў на вуліцах. Сярод іх можна заўважыць і шмат жанчын. Прызнацца, нязвыклая воку рэчаіснасць. Гляджу на гэтых маладых і прыгожых дзяўчатак у вайсковым камуфляжы са зброяй у руках — і чамусьці з галавы не ідуць вядомыя словы Ісуса Хрыста з Евангелля ад Марка: «Бачыш гэтыя вялікія будынкі?.. Гэта ўсё будзе разбурана так, што тут не застанецца каменя на камяні...»
— У стары горад можна ўвайсці праз восем варот, — паведамляе Роза і ўдакладняе: — Мы з вамі знаходзімся ля Шхемскіх, альбо Дамаскіх. Гэта галоўны ўваход у мусульманскі квартал.
Па шырокіх прыступках, размешчаных амфітэатрам, спускаемся ўніз. Ля ўвахода ўзброеная ахова — чацвёра юнакоў і дзве дзяўчыны. Дзяўчаты таксама са зброяй. Збянтэжана пераглядваемся. Роза паціскае плячыма. Вароты прызначаны толькі для праходу мінакоў. Абмінаем ахову і ідзём праз вузкі праход. Адразу ж за варотамі пачынаецца арабскі рынак. Вузкаю брукаванай вулачкай крочым уздоўж шматлікіх невяліч-
кіх шапікаў і крамаў. Шлях наш ляжыць, як тлумачыць Роза, да школы Аль-Амарына. Удыхаю паветра. Яно перанасычана дурманлівымі водарамі духмяных траў і вострымі пахамі ўсходніх прыпраў і спецый. Несканчоная людская плынь падхоплівае нас і нясе ў невядомасць. Дарэмна імкнуся ўлавіць нешта роднае і звыклае вуху. Вакол гучыць незнаёмая мне мова. Вулічныя гандляры падсоўваюць мінакам не таннага кошту копіі святынь. Гэты іх падман — адна з нешматлікіх крыніц выжывання. Сэрца трывожна сціскаецца. Страх згубіцца ў гэтым вірлівым натоўпе вымушае быць пільным і ўважлівым.
На месцы, дзе цяпер размешчана школа Аль-Амарына, з часоў Ісуса Хрыста стаяла крэпасць Антонія. Непадалёку ад яе знаходзілася вязніца. Тая самая, дзе, паводле біблейскіх паданняў, Ісус Хрыстос чакаў свайго пакарання. Тут жа, у вязніцы насупраць, знаходзіўся пад вартай і вядомы ўсяму свету злачынец Варава. Вуліца, па якой крочым, носіць назву Віа Далароза. Тут некалі пралягаў той самы «славуты» Крыжовы Шлях, па якім Ісуса Хрыста вялі ад месца прысуду да месца пакарання — шлях на Галгофу.
— Мы з вамі таксама пройдзем гэты сумны шлях, — абяцае нам Роза.
Гляджу на айца Серафіма, вытужваю скептычную ўсмешку:
— Наўрад ці...
— Пяты кароткія, — згаджаецца са мной айцец Се~ рафім. I я ўдзячны яму за разуменне.
— Нам бы хоць пачуць тое, што выпала цярпець Ісусу Хрысту, — шапчу я, звяртаючыся больш да сябе, чым да яго. Айцец Серафім не слухае. Ён даўно ўжо «такуе» ля шапіка з размаітымі абразкамі і гандлюецца з маладым арабам. Роза таксама мяне не чуе. Яна працягвае весці экскурсію:
— На вуліцы знаходзяцца дзевяць з чатырнаццаці прыпынкаў, дзе вымушана спыняўся Ісус Хрыстос, пакуль ахова вяла яго да Галгофы, — тлумачыць яна. — Яшчэ пяць знаходзяцца ў храме Труны Гасподняй. Гэты прыпынак, дзе мы з вамі цяпер знаходзімся, трэці па ліку. Гэта месца так званага першага падзення Хрыста.
3 сумам гляджу на невялічкую каплічку з надпісам на незнаёмай мне мове, на барэльеф над дзвярыма з выявай Ісуса Хрыста, знямоглага, але не роспачнага.
«Божа! Скажы мне, дзеля чаго ты пакутаваў? Дзеля нас самадастатковых і ганарыстых? Ты хацеў, каб мы сталі праведнымі, ментальна цнатлівымі? Але ж мы імі не сталі. He змянілася абсалютна нічога з Taro дня тваёй ахвярнасці. Мы ўсё тыя ж, што і былі. Ты здзяйсняў цуды, ты ўваскрашаў памерлых, але чаму Ты не здолеў за столькі стагоддзяў наставіць нас на шлях правільны, чаму не зрабіў нас людзьмі ў Сваім разуменні, а не ў нашым? Божа, няўжо Ты марнаваў час, прапаведваючы нам Ісціну? Няўжо твая гліна, з якой Ты ляпіў нас, аказалася брудам? Столькі здраднікаў, столькі наваспечаных іудаў, столькі абыякавых асоб наведвала і наведвае гэтыя Святыя Мясціны. Ці каюцца яны, ці разумеюць прыроду сваёй недасканаласці?.. Наўрад ці, інакш свет быў бы іншым. Пераважная большасць гэтых людзей застаюцца тымі ж, што і былі да свайго паломніцтва. Людзі шукаюць Цябе і размінаюцца з Табой, не знаходзяць Цябе. Ці мо я не маю рацыі? О, як бы хацелася мне памыляцца. Столькі зла, столькі нянавісці і зайздрасці, столькі сквапнасці, гора ды слёз у гэтым свеце. Няўжо мы сляпцы і не бачым гэтага? Чаму мы, ведаючы, што гэта самы страшны грэх, забіваем адно аднаго без прычыны, чаму нам так цесна і няўтульна ў гэтым свеце? Што мы не падзялілі паміж са-
бой? Разумею, пытанні не да Цябе, пытанні да нас саміх. Хочам мы таго ці не, але нас робіць пакорлівымі, падатлівымі толькі боль. Менавіта тады, калі нам невыносна пакутліва, мы ўзгадваем пра Цябе. I зноў-такі, мы толькі гандлюемся, вымольваючы спагаду для сабе і для сваіх блізкіх, прапануючы ўзамен пакору і ласку. Але гэта няправільна. Ты не гэтаму вучыш нас...»
Чалавек у доўгай белай сукенцы, заматанай вакол цела на арабскі манер, кліча мяне да сябе. Хвілінку вагаюся і раблю некалькі няпэўных крокаў. Мужчына адступае назад. Раблю яшчэ некалькі крокаў, постаць пачынае аддаляцца. Рухаюся за ім. Крок за крокам мы падымаемся па стромкіх прыступках некуды ўверх. Я ўсё яшчэ не згубіў надзеі дагнаць мужчыну, але з кожнай хвілінай разумею, што ўсе мае спробы марныя, што насамрэч мне самы час вяртацца, што я і так адышоў занадта далёка ад сваіх і што магу ўвогуле заблудзіцца ў гэтым незнаёмым мне горадзе. Белая кандура на мужчыне ад хуткай хады мітусліва мільгае далёка наперадзе. Безвынікова цягнуся да яе рукой, імкнуся схапіць незнаёмца — і не магу, не хапае сілаў.
«Гэта ж Ісус Хрыстос», — ад гэтай нечаканай, жахлівай думкі мне робіцца не па сабе. Па целе бягуць дрыжыкі. Роспачна назіраю, як белая постаць знікае ў чорным дзвярным праёме, і кідаюся подбегам да брамкі. Праходу няма, рукі ўпіраюцца ў глухую сцяну, вакол ні адной жывой душы. Толькі я і гэтыя намалёваныя на шэрай сцяне фарбай дзверы...
— Будзеце шукаць мяне і не знойдзеце!..— чую я нечы голас і азіраюся. Недзе ўнізе цячэ бясконцая людская плынь. Голас як здзек, як насмешка.
— Але чаму?.. — роспачна шапчу я. — Чаму ты мяне клікаў?
Спускаюся па прыступках уніз і доўга блукаю па Віа Далароза ў пошуках сваёй групы. Нарэшце зна-
ходжу іх ля варот Копцкага патрыярхату. Уражвае абыякавасць гэтых людзей да майго знікнення. Ніхто з іх, па ўсім відаць, нават не заўважыў, што мяне няма побач. «Я ж мог заблудзіцца! Я ж мог не знайсці вас! — лямантуе мая абражаная і пакрыўджаная сутнасць. — Я... Я...»
— Мы знаходзімся з вамі на месцы трэцяга падзення Ісуса Хрыста, — тлумачыць Роза і скіроўвае ўвагу на купал каплічкі наперадзе. — Гэта каплічка Святой Алены. На яе даху цяпер размешчаны Эфіопскі кляштар. Раней ён належаў коптам. Але аднойчы, калі копцкія манахі спусціліся ўніз на службу, яго раптам нахабна захапілі эфіопы. Памянялі замкі на дзвярах, і цяпер ён іхні.
Лаўлю сябе на думцы, што толькі што кружляў тут у пошуках містычных дзвярэй, праз якія нібыта бясследна знік чалавек у белай сукенцы. «А мо мне гэта ўсё толькі прымроілася? — сумняюся я і, зацыкліўшыся на гэтай выратавальнай думцы, пераконваю сябе: — Безумоўна, прымроілася... Але хто тады той чалавек?.. Ці быў ён?..»
— А мы з вамі праз вось гэтыя непрыкметныя дзверы ў глыбіні дворыка накіроўваемся да храма Труны Гасподняй, — запрашае Роза, паказваючы на фасад самага святога на зямлі Храма.
Па каменных прыступках спускаемся ўніз.
Вечарам у гатэлі, калі п’ём з айцом Серафімам гарбату, я зноў вяртаюся ў думках да таго выпадку. Размова не клеіцца, і мы пераважна маўчым. Кожны думае пра сваё. Я ж аднаўляю ў памяці падзеі мінулага дня і ў думках вяртаюся зноў на вірлівую Віа. Верагодна, толькі сёння я па-сапраўднаму ўсвядоміў, дзе знаходжуся. Да гэтага часу я быў звычайным турыстам. Але Іерусалім не турыстычны, адназначна, і не музейны горад, Іерусалім — гэта месца, якое абуджае
душу чалавека. Тут пачатак усяму, тут, верагодна, і канец усяму.
— Айцец Серафім, а можна, я падзялюся з вамі адной таямніцай? — звяртаюся я да святара.
Той незадаволена пазірае на мяне.
— Пытанне маё, магчыма, недарэчнае, — пачынаю я. — Проста цікава пачуць вашы ўражанні. Так, для параўнання. Што вы адчувалі ў гэтым святым, намоленым месцы?...
— У кувукліі? — удакладняе айцец Серафім. Моўчкі ківаю галавой.
— Пачуцці немагчыма выказаць словамі, — адказвае святар. — Пачуцці ўсё роўна што музыка — слухаеш з заплюшчанымі вачыма, без сведак, каб ніхто не змог разбурыць гэтую далікатную ідылію самасці.
— Гэта праўда, я таксама слухаю музыку з заплюшчанымі вачыма, — згаджаюся я і прызнаюся: — А я сёння плакаў... Там, у кувукліі. Плакаў без прычыны... Грэкахоўнік, той, што стаяў на ўваходзе, літаральна сілай выпхнуў мяне з пячоры, уяўляеце?
— Без прычыны, мой любы, не бывае нічога.
— Слёзы цяклі міжволі. Я не хацеў гэтага, разумееце?.. Мне было сорамна за сваю слабасць. Я не хацеў, каб нехта ўбачыў мяне такім. Хаця гэта была не слабіна і не слёзы самашкадавання, гэта не былі нават слёзы радасці, гэта былі слёзы ачышчэння. Я адчуваў незямную асалоду...
КНІГІ ОНЛАЙН
