Гульні з нулявымі сумамі
Алесь Паплаўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 298с.
Мінск 2020
статуй. «Як мала насамрэч патрэбна чалавеку для шчасця!» — думаю я, назіраючы за гэтай мітуснёй.
Роза пераконвае нас трымацца разам, пакуль не заселімся: часу для таго, каб сфатаграфавацца, наперадзе процьма, але яе ніхто не слухае. Вось сапраўды ўжо — узрост людзей вызначаецца не гадамі, а станам душы. Мы радуемся невядома чаму, як дзеці. Невыпадкова, відаць, на старажытных абразках з выявай маленькага Ісуса на яго тварыку заўсёды пячатка таямнічай, дарослай мудрасці, хаця сам ён навучаў нас быць дзецьмі.
Пасяляюць нас з айцом Серафімам на першым паверсе. Пакой без вокнаў, з невялічкай заглыбленай нішай. Верагодна, гэта была некалі келля, а ніша служыла месцам, дзе манашкі казалі свае малітвы.
Пасля вячэры ідзём знаёміцца з навакольнымі мясцінамі. Пачынае змяркацца, сям-там запальваюцца першыя ліхтары. Крочым да назіральнай пляцоўкі. Адсюль бачна як на далоні. Недзе далёка ўнізе ляжыць стары горад. Моўчкі глядзім на шчыльна прылепленыя, на ўсходні манер, забудовы і думаем кожны аб сваім. Падыходзяць дзве жанчыны-паломніцы. Кабеты эмацыйна дзеляцца з намі ўражаннямі і даймаюць недарэчнымі пытаннямі. Пытанні тычацца ў большасці айца Серафіма, таму я маўчу. Размова не клеіцца. Айцец Серафім адказвае на пытанні без асаблівай ахвоты. Напружанасць узрастае.
— Айцец Серафім, мы просім вас даць некаторыя тлумачэнні, — настойвае кабета ў паркалёвай касынцы, тая самая, з-за якой я ўчора меў пэўны клопат са службай бяспекі. Яна загадкава моршчыць лоб. — Вось вы скажыце нам, мы — людзі праваслаўныя?
— Што здарылася? — пытаецца айцец Серафім. Голас выдае хваляванне.
— Вы нам скажыце, мы людзі праваслаўныя, так? — паўтарае кабета.
— Безумоўна, — адказвае айцец Серафім. — Але што здарылася?
— 3 якой мэтай нас водзяць па каталіцкіх святынях? — апярэджвае каляжанку кабета з нябесна-блакітнымі, запамінальнымі вачамі. Відавочна, яна больш нахабная і больш катэгарычная за маю «хрэсніцу». — Нам не падабаецца гэта.
Скоса пазіраю на айца Серафіма. Твар святара паружавеў. Заўважна, што ён стрымлівае сябе і збіраецца з думкамі.
— Я вас пачуў, — прамаўляе ён нарэшце. — А цяпер пачуйце мяне. Я, па-вашаму, хто, праваслаўны святар?
— Праваслаўны.
— Добра! — узмацняе ён голас. — Тады слухайце і перадавайце іншым... Мы з вамі крочым шляхамі, якімі хадзіў у свой час Ісус Хрыстос. Вам гэта зразумела?
У паветры павісае паўза. Айцец Серафім дастае з кішэні скамечаную насоўку і доўга выцірае ёй змакрэлы лоб.
— Вы мяне пачулі? — паўтарае святар і дадае: — Якая вам розніца, хто потым выкупіў гэтыя землі? Для нас важна, што Ён хадзіў тут. Радуйцеся і дзякуйце Богу за тое, што вам выпала магчымасць наведаць гэтыя святыя мясціны.
Нас абступаюць іншыя паломнікі, і размова паступова мяняе афарбоўку. Разумею, што канфлікт вычарпаны. Пазней, калі мы застаёмся з айцом Серафімам адны, я вяртаюся да гэтай тэмы.
— Людзі, на жаль, безнадзейна легкадумныя ў сваіх паводзінах, — пачынаю здалёк. — Мне спадабалася, як вы расставілі акцэнты, але вось што я вам скажу, айцец Серафім... Магчыма, вам непрыемна тое будзе чуць, тым не менш... Толькі высакародныя людзі, толькі высокаадукаваныя і маральна выхаваныя павінны быць набліжаныя да рэлігіі.
Чутна, як недзе ў кронах старых пальмаў шуміць вецер. У небе над намі вісіць нерухомая поўня, і святло ад яе цьмянае і жоўтае. Пазіраю скоса на прыціхлага святара. На яго твары дрыжыць павута зморшчын. I цішыня ў свеце такая, што, здаецца, чутны далёка ўнізе крокі шматлікіх мінакоў. Мы сядзім на краі свету, адзінотныя, і моўчкі глядзім на начны горад Бога.
— Гэта не мая думка, — удакладняю я, парушаючы цішыню. — Так лічыў Юліян Флавій, і я з ім цалкам згодны. Сапраўды, для большасці людзей рэлігія — гэта глухая сцяна з намаляванымі на ёй дзвярыма... I ў іх немагчыма ўвайсці.
— Усё ў гэтым свеце ілюзія, — прамаўляе нарэшце айцец Серафім. — Акрамя толькі Бога. Але мне не хацелася б з вамі спрачацца на гэтыя тэмы, тым больш абмяркоўваць ерась, сказаную рознымі адступнікамі.
— Юліян не адступнік... Называйце яго лепей «паганцам».
— Хіба гэта не адно і тое ж? — здзіўлена перапытвае айцец Серафім.
— Тое, ды не зусім, — не згаджаюся я. — Юліян быў рамантыкам... Юліян — шчыры аматар класічнай антычнасці, і бяда яго ў залішняй адукаванасці і інтэлектуальнасці. Гэта той прыклад, калі натоўп не дацягвае да вышыняў свайго правадыра, а значыць, не разумее яго. Для Юліяна ідэя хрысціянства была занадта прымітыўнай. Менавіта за гэта, на маю думку, святары і ненавідзяць яго. Але ці справядліва гэта, ці па-божаму — ненавідзець чалавека толькі за тое, што ён хацеў адрадзіць культуру сваіх продкаў, разбураную вандаламі?
— Здагадваюся, каго вы называеце вандаламі, — стрымлівае сябе айцец Серафім. — Так, можна быць чалавекам адукаваным, можна вызначацца строгай лагічнасцю і аргументаванасцю, можна нават жыць
міфамі і захапляцца песнямі сляпога Гамера. Усё гэта можна, але як можна быць нашчадкам роўнаапостальскага Канстанціна — чалавека, на каго сышла Божая мілата, і хварэць вар’яцкімі, эклектычнымі ідэямі? Гэта ж трэба быць ідыётам, каб пайсці супраць веры сваёй сям’і. Ніхто, чуеце, ніхто не здольны змяніць Taro, што наканавана Богам.
— У Юліяна было сваё разуменне Бога.
— Яго дзядзька на той час зрабіў усё, каб хрысціянства набыло статус сусветнай рэлігіі, — не слухае маіх довадаў айцец Серафім. — А таму ўсе гэтыя неразумныя спробы навязаць грамадству сваё разуменне рэлігіі былі апрыёры правальныя.
— Ён не паспеў, — не згаджаюся я. — У яго проста не хапіла часу на рэформы.
— Паўтаруся, нельга навязаць людзям таго, чаго навязаць нельга, — злуецца айцец Серафім.
— Значыць, вы лічыце, што Канстанцін не навязваў хрысціянскіх ідэй грамадству?
— Рэлігію немагчыма навязаць, — абагульняе айцец Серафім.
— Але, як выявілася, можна, — скептычна ўсміхаюся я.
— Ва ўсякім разе, Канстанцін быў лаяльны да вернікаў усіх канфесій, у тым ліку і да паганцаў, у адрозненне ад Юліяна-адступніка.
— He перабольшвайце, Канстанцін быў яшчэ тым тыпам. Яго лаяльнасць была толькі пагардлівай памяркоўнасцю. Ён хітра пралічыў будучыню хрысціянства і бачыў у ім свае выгоды. Хрысціянства для Канстанціна было толькі зброяй для ўмацавання сваёй улады над светам. А вось з Юліянам якраз усё нашмат складаней. Яго філасофскія ідэі не маглі мець шырокай падтрымкі, таму што тычыліся толькі праблем духоўнага здароўя, душы, а чэрнь, прабачце мяне за та-
кое параўнанне, заўжды шукала практычных, зямных выгод. Чэрні быў патрэбны бог, які б мог паляпшаць іх матэрыяльны стан. Менавіта таму хрысціянства і зрабілася рэлігіяй большасці. Яно і цяпер такой з’яўляецца. I гэтыя кабеты — яе тыпічныя прадстаўнікі. Калі не верыце, пацікаўцеся заўтра, хто з гэтых людзей хаця б коратка перакажа тое, што казаў Ісус Хрыстос у сваёй Нагорнай пропаведзі. Перакананы, большасць з іх не пералічыць нават дзевяці блажэнных запаведзяў.
— Чаму вы так лічыце?
— А вы хіба лічыце інакш? — здзіўляюся я. — Няўжо вы такі наіўны, няўжо лічыце, што ў тых кіпах цыдулак, якія вернікі пакідалі сёння ў святых мясцінах, толькі просьбы аб выратаванні душы? Асабіста я ў гэта не веру, інтарэсы большасці, на жаль, — матэрыяльныя.
— Навошта вы прыніжаеце вернікаў, навошта абражаеце іх гонар? — спыняе мяне айцец Серафім. — Вам не здаецца, што вы падзяляеце людзей на «нашых» і «не нашых», на разумных і дурняў? Але Бог адзіны для ўсіх.
— Гэта дэмагогія. Людзі павінны імкнуцца да нейкіх духоўных і эстэтычных вышыняў. Але гэтага, як мы бачым, не адбываецца. Такое ўражанне, што ні царкве, ні дзяржаве не патрэбны разумныя людзі. Так званыя пастары заўжды называлі сваю паству не інакш, як статкам авечак. А што яшчэ можа быць дурней за гэтую жывёліну?
— Ісус Хрыстос прапаведваў прастату...
— Ну а як жа яшчэ, — я іранізую: — Гора вам, кніжнікі і фарысеі... He, айцец Серафім, царква ніколі не была зацікаўленая ў асобах. Царкве даспадобы былі авечкі паршывыя, бо людзі разважлівыя заўжды падазроныя. А цяпер уявіце, што тое, што вы сказалі гэтым жанчынам пра каталіцтва, я б сказаў гэтак жа катэгарычна. Чым бы для мяне скончылася размова?
— Вас пабілі б камянямі, — хітра ўсміхаецца айцец Серафім.
— Менавіта так яно і было б, — згаджаюся я. Дастаю з кішэні пачку з цыгарэтамі і запальваю.
— Вы шмат смаліце, — робіць мне заўвагу святар.
— Ёсць такое, — згаджаюся я і жартую: — Проста я чалавек, які смаліць нават у сне.
Некалькі хвілін маўчым.
— Страшна падумаць, гэта ж якою ўладай над людзьмі надзелена наша царква. Пры жаданні вы скіруеце натоўп куды захочаце, — кажу я.
— Я — асоба духоўная. I людзі давяраюць не мне, а Богу. А як жа інакш?
— He ведаю, але як можна верыць у тое, у чым мала што кеміш? — ціха прамаўляю я. — I дзе мяжа гэтай веры? Ці не ад залішняй даверлівасці ўсе нашы праблемы?.. Але верыць у Бога не значыць жыць з заплюшчанымі вачыма. He хачу вас абразіць, але сучасная царква — гэта выгодны бізнес і ідэалагічны рупар улады. I сімбіёз гэтых двух монстраў зляпіў з Бога дзяржаўнага ідэолага. I адным, і другім невуцтва натоўпу на руку. Кожны стрыжэ авечак як умее.
Мы доўга яшчэ спрачаемся, мяняем гаворку, пераскокваем з адной тэмы на другую, нарэшце айцец Серафім ідзе спаць, а я застаюся адзін, і бязмежна рады сваёй самоце. 3 трывогай узіраюся ў незнаёмы, чужы для мяне горад і думаю. «У чым мудрасць, у чым прыгажосць адзіноты?». Гэтае пытанне я задаю сабе неаднойчы і не знаходжу ніколі на яго адказу. Заўжды сумняюся і адкрываю для сябе нейкія новыя, неспазнаныя дасюль ісціны.
Парадаксальна, але нават самім сабе мы застаёмся ўсё яшчэ чужымі. Я радуюся жыццю. Я радуюся свабодзе. Я радуюся таму, што маю магчымасць падарожнічаць, мяняць месцы свайго знаходжання і лічыць
кожнае з іх сваім домам. He, айцец Серафім, спадзявацца на Бога — гэта занадта проста для мяне. Бог большасці — не мой бог.
Недзе далёка на даляглядзе лахманы цемры хаваюць знакаміты Хар Ха-Кфіцу. Менавіта з яго вяршыні некалі скочыў Ісус Хрыстос, ратуючыся ад сваіх пераследнікаў, і быў падхоплены анёламі. Ці здольны паўтарыць гэты ўчынак мой анёл, калі прыйдзе час?
Будзіць мяне крык пеўня. 3 цяжкасцю расплюшчваю вочы і доўга не магу зразумець, дзе знаходжуся. Пачынае світаць. Далёка над гарамі вісіць у небе таямнічая каляровая кропка. Гэта, як я з цягам часу разумею, дырыжабль. Ён, нібыта той прарок Ілля, па-сяброўску мне пагражае пальцам. Сілуэт пакрыху пачынае аддаляцца і праз пэўны час патанае зусім у ранішняй смузе. Гляджу яму ўслед і ўзгадваю зноў Юліана Флавія: «Калі любы забойца можа быць набожным хрысціянінам, то нешта не так з гэтай рэлігіяй». «Дакладна», — думаю я і паднімаюся з зямлі. Доўга размінаю здранцвелае цела. Рукі зацяклі і не хочуць мне падпарадкоўвацца. Ля лаўкі валяецца забыты яшчэ з вечара футарал са здымачом. Паднімаю яго і падыходжу бліжэй да схілу. Горад ляжыць прама ля маіх ног, і я чую выразна яго сцішанае, соннае дыханне. Першыя сонечныя промні далікатна варушаць зморшчыны шэрых скал. «Ты ж свядома шукаў гэтай невядомасці. Ты неаднойчы мроіў прайсці праз яе, — шэпчуць бязгучна вусны. — Ну дык ідзі, вось жа яны, тыя дзверы — тым, хто шукае, дапамагаюць. Хто ведае, дзе мяжа тваіх магчымасцей? Важна, не куды ідзеш, а важна, дзе стаіш. Час забыты. Часу не існуе. А таму працэс руху не важны. Вакол ні душы, толькі ты і бясконцая, чароўная гульня...» Адчуваю, як пакрыху, кропля за кропляй, цела напаўняецца жыватворным, гаючым святлом. Асвячоны промнямі далягляд патанае ў ружовай смузе.
КНІГІ ОНЛАЙН
