Гульні з нулявымі сумамі
Алесь Паплаўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 298с.
Мінск 2020
Ён зняў акуляры і яшчэ раз зірнуў на птушку здаровым вокам. На месцы другога бліснуў пратэз з крыялітавага шкла. Ніякай эстэтыкі — толькі голая практычнасць. Вось чаму ён насіў свае акуляры. За цёмнымі шкельцамі ён хаваў свой дзіцячы грэх. Чорную, агідную павязку на сваім твары ён не ўяўляў.
«Ва ўсёй гэтай маёй недарэчнай пачварнасці, безумоўна, і схаваная несправядлівасць свету! — падумаў ён без ніякай скрухі і шкадавання, праціраючы ражком суконкі запацелыя шкельцы. — Навошта цешыць сябе ілюзіямі? Знаходзяць адзінкі, шчасліўчыкі. Астатнія губляюць, кожны свае. Па кроплі. Кожны дзень...» «Гэта, Білі, цябе пакідае жыццё!» — часта кпіць з яго Буся. Верагодна, ён мае рацыю. Бо адзінае, чаму людства яшчэ не навучылася на працягу сваёй эвалюцыі, — гэта падманваць час.
Ён зірнуў удалячынь, паверх ратушы, потым імкліва перавёў позірк на птушку. Страсянула ад унутранага холаду. Сэрца трывожна сціснулася: «Ну вось і па восені. Хутка снег ляжа на зямлю. Зіме даўно ўжо карціць... Вятры!.. Кожны дзень вятры...» Яшчэ раз дакрануўся да птушкі. Тая не падала ніякіх прык-
мет жыцця. Відавочна, пакуты яе толькі што скончыліся, і з гэтым трэба было нешта рабіць. Разлічваць на тое, што птушка сама пакіне абраны ёю прытулак, больш не выпадала. «Свет стварае сябе са сваёй жа смерці... — скупа ўсміхнуўся ён, узгадаўшы гэтую старую, запазычаную ў некага яшчэ ў юнацтве, метафарычную думку. — Без сумнення...» Ён грэбліва варухнуў трухлявую скрыню. Цвікі, якімі яна мацавалася да атынкоўкі, даўно з’ела ржа, і фанера цяпер трымалася на добрым слове. Ён даўно ўжо збіраўся разабраць яе, вывалачы на сметнік, але рукі да гэтага так і не дайшлі. I як вынік цяпер — лішні клопат. He будзь гэтай скрыні, не было б гэтай смерці. Ён пашукаў вачыма пакет, у які можна было б загарнуць здохлую птушку, аднак нічога прыдатнага не трапіла яму на вочы. «Вось яна, навідавоку, наша лжывая ілюзія выбару: вы гэтага не павінны рабіць, але рабіць вам тое давядзецца... А што калі выкінуць яе разам з гэтай скрыняй? — падумаў ён раптам. I нават паспрабаваў ададраць дошкі ад атынкоўкі. Верагодна, гэта ў яго б атрымалася, калі б не тэлефонны званок. Ён зачыніў акно і нетаропка накіраваўся ў вітальню. На паўдарозе перадумаў, вярнуўся і адчыніў акно.
— Білі!.. Алё!.. Білі!.. — данеслася да яго са слухаўкі. Гэта быў Буся. Хто яшчэ мог тэлефанаваць яму ў такую рань? Размаўляць з ім не было жадання, і ён пашкадаваў сто разоў, што падышоў да тэлефона.
— Білі, па-мойму, мы дамаўляліся сустрэцца... Забыў?
— I што з таго?! — буркнуў ён незадаволена. Штучна пазяхнуў, намякаючы на тое, што яго дарма разбудзілі.
— Нічога, проста хацелася ўдакладніць: дзе, калі і ў колькі, — заспяшаўся Буся. — I яшчэ... Ой, Білі, ты сядзіш? Ну, тады трымайся... He паверыш, Віка аб’явілася. Што-о-о?.. Ты не памятаеш Віку? Білі, ну ты да-
еш! He выдурняйся! Наша аднакурсніца. 3 Марынкай за адным сталом сядзелі. Ды памятаеш ты яе... Скуль вярнулася? 3 Ізраіля, вядома, скуль жа яшчэ. Зямля запаветная ёй больш не даспадобы... Ха-ха-ха!.. Радзіма яе паклікала, Білі, радзіма. Ну што, патусуемся разам? Палялякаем, піўком пацешым сябе. Білі, BiKa такой фіфай зрабілася, абалдзець!.. Памятаеш, якой чуняй яна раней была?..
«Не трэба ля-ля... Для цябе, скажам, яна ніколі чуняй не была», — падумаў ён, узгадаўшы, як некалі Буся заляцаўся да дзяўчыны. Хаця да каго ён толькі не заляцаўся, гэты Буся. I да Марыны, і да Вікі. Вось толькі поспеху не меў ніколі...
Паўза зацягвалася.
— Ну што, ты згодны? — намагаў Буся.
— He, я не магу, — схлусіў ён, скоса зірнуў на прыадчыненыя на кухню дзверы і пажартаваў: — Мне сёння яшчэ на пахаванне ісці.
— На пахаванне? — здзіўлена войкнуў Буся. — А хто памёр, Білі?..
— Мой анёл... — выціснуў ён праз вусны.
— He дуры, Білі! — ажывіўся Буся. — Які яшчэ анёл?..
— Мой анёл. Анёл-абаронца.... Цяпер я, Буся, самнасам з гэтым светам.
— А-а-а! Разумею, — зарагатаў той. — Ты, як заўжды, на сваёй хвалі. Ладна, Білі, ладна... Пахаванне адмяняецца.
— He, Буся, не адмяняецца... Прабач, але патэлефаную пазней, калі вызвалюся.
— Білі!..
— He магу, Буся, не магу. Бывай! — сказаў ён і хуценька паклаў слухаўку. Некалькі хвілін пастаяў у роздуме, потым накіраваўся на кухню. Пакой за той час, пакуль ён размаўляў па тэлефоне, праветрыўся. Ва ўсякім разе спецыфічных пахаў смерці ў ім ужо не адчувалася. Ту-
ман за акном напалову рассеяўся, агаліўшы рэбры-лічбы на цыферблаце гарадскога гадзінніка. Стрэлкі набліжаліся да васьмі гадзін раніцы. Наперадзе яго чакаў новы дзень і часу, каб сапсаваць сабе настрой дарэшты, было больш чым дастаткова. «Ну, і кім ты сябе ўявіў тут, унізе?..» — падумалася яму чамусьці. He знайшоўшы адказу на сваё дзіўнае, недарэчнае пытанне, ён дастаў з шуфляды дзіравы шматок поліэтылену — першае, што трапіла на вочы, — і старанна загарнуў у яго яшчэ цёплы камячок. Потым без асаблівых намаганняў адарваў ад цагляных перамычак скрыню і паклаў туды скрутак. Атрымалася прыстойная дамавіна. Яшчэ праз хвіліну ён накінуў на плечы куртку і рушыў у паўзмрок лесвічнай пляцоўкі. Электрычнасць, як заўжды, выключылі, і спускацца ўніз давялося ў цемры, навобмацак. На лесвічную пляцоўку з цяжкасцю прабівалася праз невялічкія незашклёныя акенцы перадранішняя смуга. Бачнасці яна не дадавала, і, каб не зачапіцца за што-небудзь нагой на сваім шляху, яму даводзілася ўвесь час трымацца рукой за сцяну. Другая рука была занятая скрыняй. Паўзмрок быў яму дарэчы. Вялікага жадання быць заспетым за такім заняткам суседзямі ён не меў. Выходзячы з кватэры, ён пачуў, як недзе ўнізе здрадліва рыпнулі дзверы, потым слых улавіў нечыя неразборлівыя галасы, жаночы і дзіцячы. Ён паскорыў хаду. На трэцім паверсе яго перастрэў хлапчына гадоў дзесяці-дванаццаці. Відавочна, незнарок. Але яму, як заўжды, так не падалося. Гэтыя малакасосы ліплі да яго, як слата нейкая на мёд. Ім абы толькі паздзекавацца, ведаў ён.
— Артур, саступі дарогу, — загадала хлопцу жанчына. Голас прагучаў аднекуль з глыбіні пакоя. Самой жанчыны ён так і не ўбачыў. У адказ падлетак нават брывом не павёў.
— Артур, я каму сказала!.. — узмацніла голас жанчына. Хлопец незадаволена праімітаваў нейкія неда-
кладныя рухі, паказаўшы пры гэтым яму язык. Нават у прыцемку ён адчуў выказаную ў свой бок агіду. «Скуль яна ў цябе?.. — абурыўся ён, але прамаўчаў. — За што ты мяне ненавідзіш, шчанюк?» Насамрэч невядома, хто Karo больш ненавідзеў у гэты момант. Ён не любіў дзяцей. I не столькі саміх дзяцей, колькі іх наіўную дзіцячую шчырасць. Дзеці дражнілі яго. Паказвалі язык, круцілі пальцам ля скроні. Як толькі маглі і ўмелі, імкнуліся агаліць ягоную нікчэмнасць і непаўнавартаснасць. У адрозненне ад дарослых, дзеці не насілі на тварах масак, і ён не ведаў, што насамрэч лепш. Калі дарослыя рабілі хоць нейкі выгляд спагады, то гэтыя байструкі, наадварот, былі да агіднасці шчырымі ў сваіх пачуццях. Яму здавалася, што яны наўмысна выкрываюць у ім нават не столькі знешнія хібы, колькі ўнутраныя, каб не быць такімі самім. Верагодна, гэта была іх адзіная зброя ў барацьбе з хлуснёй, той, якая ўласцівая толькі дарослым. 3 узростам шчырасць траціцца. Жыццё дастаткова б’е нас, каб мы называлі рэчы сваімі імёнамі.
«Гэты не саступіць, — пераканаўся ён і адштурхнуў ад сябе хлапчыну сам.
— Пайшоў прэч, смаркач! — прашыпеў ён ледзь чутна. Падлетак ухіліўся і зноў паказаў яму язык.
— Артур, што ты сабе дазваляеш? — жорстка спыніла яго жанчына.
Слухаць іх не было часу і жадання. Абмінаючы падлетка, ён выпадкова зачапіўся нагой за каменны выступ, спатыкнуўся і ледзь не расцягнуўся на сходнях.
— Сволач! — вылаяўся ён цяпер ужо ўголас і кінуўся ўніз подбегам. Сцішыў хаду толькі на выхадзе. — Сволач! — паўтарыў ён і накіраваўся ў глыб двара. Там, па яго меркаванні, і павінен быў быць сметнік.
«А сам ты, сам ты якім быў у такім узросце? Раскажы сабе пра сябе. Раскажы. Толькі шчыра. Які сэнс хлу-
сіць самому сабе? Быць і імкнуцца быць — розныя рэчы. Ці не так? Надзеі і спадзяванні рэдка калі супадаюць з сапраўднасцю. I рана ці позна табе давядзецца расказаць сваю гісторыю. 3 чаго ты пачнеш свой аповед? 3 тых далёкіх дзевяностых, калі ўсё ў краіне, у якой ты нарадзіўся, перакулілася з ног на галаву?.. Так... Кожны дзень мама выпраўляла цябе ў школу з абразком, з не вартай увагі, як ты лічыў, квадратнай кардонкай з выявай Божай Маці. Яно і не дзіўна: пасля працяглага атэістычнага жыцця ў краіну вярталася мода на Бога. Ты не разумеў мамінай настырнасці, з якой яна спрабавала ўціснуць табе ў рукі гэтую непрывабную выяву цёткі з малым дзіцем, і не пераставаў здзіўляцца: «Якая яна святая? Цётка як цётка!..» Галоўным для цябе было як мага хутчэй выслізнуць за дзверы, а там — воля вольная... I так шторанку. Ты нёсся, нібы ашалелы, уніз па лесвіцы і на небяспечнай ад дома адлегласці азіраўся. Калі квяцістыя фіранкі на акне кухні хавалі і без таго невыразна акрэсленыя абрысы мамінага аблічча, ты клаў абразок у кішэню ці запіхваў яго ў ранец. «Убачаць — засмяюць!» — вось што турбавала цябе па-сапраўднаму. Гэта нашмат пазней ты будзеш лавіць сябе на жахлівай думцы, што, верагодна, гэтае тваё дзіцячае блюзнерства і ёсць сапраўдная прычына твайго духоўнага падзення. Бо чым іншым можна патлумачыць яшчэ тое вялікае расчараванне, якое напаткае цябе неўзабаве? Але пачуцце віны, імкненне вінаваціць сябе ў любым праступку, нават ніколі не здзейсненым табой, прыйдзе нашмат пазней. Верагодна, трагедыя нашага жыцця ў тым, што яно, прапаноўваючы безліч сваіх варыянтаў, насамрэч пазбаўляе нас любога выбару...
Але на пачатку было слова. I тое слова было Моніка... Моніка Велюр...
3
Хочаш жыць — ідзі і жыві!.. Будзь як усе! Будзь лепшай за ўсіх! Нарадзіся вар’яткай. Катайся ў інвалідным вазку па гэтых вуліцах. Насычай свае лёгкія забруджаным, атрутным паветрам. Зневажай іншых. Зневажайся сама. Прасі міласціну. Ашуквайся. Ашуквай — ашуканства прыносіць асалоду! Рабі выгляд, што ўсё, што адбываецца вакол, задавальняе цябе. Галоўнае, не забывай: ты нарадзілася ў краіне цынікаў. Ты жывеш сярод гістарычных ілгуноў. А таму нікому не вер і глядзі на жыццё з усмешкай. Людзі, якія не здольныя палюбіць сябе, ніколі не палюбяць цябе. Таму разлічвай на сябе і толькі. I не спяшайся дзяліцца думкамі з першым стрэчным. Што б ты ні агучыла, тваю шчырасць выкарыстаюць супраць цябе. Зло, яно больш прывабнае, чым дабрыня. А твая гісторыя ад яе пачатку і да канца ганебная. Для большасці ты — персанаж дзіцячых коміксаў, атавістычная істота. Таму не чакай ад людзей ні спагады, ні ласкі!.. Твой бацька адмовіўся ад цябе, калі ты была яшчэ ў чэраве мацеры. Ён быў з ліку тых самых, адукаваных і тонка выхаваных, істот, каму мець пазашлюбных дзяцей амаральна. I таму твая гісторыя пачынаецца менавіта з гэтай, не вартай увагі, дэталі. Сцісні вусны і цярпі. Твая справа — несці крыж іншых. За іншых. Твая справа — ісці, каб не дайсці. Дойдуць іншыя. I ў гэтым твая радасць. Але ты не адна такая, такіх, як ты, безліч у гэтым свеце. I ў кожнага з вас свая гісторыя. Таму — ідзі і жыві...
КНІГІ ОНЛАЙН
