Ядвігіна Ш.
Выбраныя творы
Ядвігіна Ш.
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 410с.
Мінск 1976
маладым; з гутаркі тваёй бачу, што яны табе, старой, хлеба не пашкадуюць». — «Добра, — кажу, — паночку, мая ягадка, хай і так будзе, але толькі як жа будзе з гэтымі фігамі, я па яе не пападу: баба вёрткая, — а яна мае фігі таўчэ ды таўчэ?» —«Добра,— падумаўшы, кажа земскі, — і на гэта дам раду: давай руку!»
Узяў гэта ён маю правую руку, мае вы кветачкі, круціў, круціў мае кастлявыя пальцы, думала, што ўжо хіба паломе іх, але сагнуў неяк такі ў кулак і пытае: «Што гэта?»
Калі гляну: ягадкі мае, фіга! Ды і то не адна, а дзве велізарныя фігі з аднаго кулака злажыў, даліпан, фігі. Я І кажу: «Фігі, панок, мая ты кветачка».
«Ну от і добра, — кажа. — Нясі ж ты гэтыя фігі дадому і падаткні нявестцы пад нос: скажы, што земскі прыслаў. Няхай пасмее ўдарыць па фігах земскага? Але помні сабе, што толькі па гэтых фігах калі ўдара, то надавай у суд, а як раскруціш пальцы ды сама зложыш, то няхай сабе ізноў таўчэ табе пальцы, — я бараніць не буду».
Пайшла я. Іду, паглядаю ўсё на рукі; як гляну на фігі земскага, гэткага-то пана, аж уцеха, мае вы ягадкі, бярэ. Праўда, спачатку балелі пальцы гэтак пакручанымі нясці і нявыгода вялікая, але апасля скрэплі яны, і кулак неяк такі данесла дахаты. Уходжу — бачу: нявестка каля печы круціцца, Сымонка хамут абшывае, дзве кумы сядзяць — гукаюць. Я барзджэй да нявесткі: Так і так,— кажу, — земскі табс, мая ты ягадка, гасціпсц прыслаў — фічкі са дзве! Папрабуй жа ўдарыць па земскага фізе?!. Дый тыц ёй кулак пад нос... Праўда, збялела яна як палатно, аж губы задрыжалі, але ўдарыць — не ўдарыла. Я і давай ёй тыкаць раз-пораз. Падбег Сымонка бараніць, — я і яму тыц, умяшаліся кумы — наце і вам! Папрабуйце, кажу, зняважыць земскага фігу! Кумы драпанул!, разбрахалі па вёсцы, — пачаў збірацца народ і з пашанасцю аглядаць важныя фігі, я і іх пачаставала.
Іншы зарагатаў, іншы абідзіўся, але крануць не пасмелі!
Толькі, мае вы кветачкі, нядоўга я цешылася, частуючы як мага суседзяў, зачапілася, каб яго агонь, за тапчан — грымнула, і фігі раскруціліся!
3 таго часу не лезу я ў вочы маладым, але і нявестка баіцца мяне, як агня, — каб ізноў не пайшла да земскага, мае вы ягадкі, па фігі.
САКАТУШКА
Складна жылі перапялёсценькая Сакатушка з сваім, як агонь, чырвоным пеўнем — Дзярыгорлам. Складна жылі, а з гэткага складнага жыцця — так ужо вядзецца — адзін крок да клопату.
Вось адной неяк імглістай раніцы падгледзеў Дзярыгорла, што ў шыпшынніку каля каменя яго перапялёсценькая прызапасіла кучачку яечак. Колькі там было гэтых яечак — хто іх ведае, але кучка ладная, і ўсё адно ў адно: жаўтаваценькія, з тупаватымі пяткамі. Дзярыгорла і кажа Сакатушцы: «Пара было б заняцца імі: сесці дый пагрэць, мо што выйдзе...» — «Сесці —■ села б, — адказвае перапялёсценькая, — але часу шкада (надта ўжо дасужая была!): маладая яшчэ я, сіл хапае, яшчэ з адну такую кучку нанесла б. Пад восень прыдаліся б. Хоць то праўда, ночы доўгія, халаднаватыя, моладзь выходзіць нягеглая, але выкачала б неяк; усё ж ткі з сваімі лепш зімаваць, як з чужымі; а тут за матэрыялам на лушпіны трэба далёка лётаць: за ток — на жвіровую тару; за млын —• да вапеннай печы. Папрасіла б зязюлястую сесці — нянька хоць куды,— але тая сваімі занялася, а на іншых здацца — маладыя яшчэ, няздары, вецер у галаве, гатовы недаседзець, — боязна...
— Дык як бу-у-дзе? — на ўвесь садок, дзе рос побач з іншымі кветкамі шыпшыннік, закрычаў Дзярыгорла.
— Ціха! — перапыніла яго Сакатушка, —■ не крычы: пачуе гаспадыня — увесь скарб наш забярэ; прагавітая, нябось: за кавалак медзі гатова ўсю нашу надзею зніштожыць! Паслухай лепш маёй рады, Дзярыгорлачка,— ласючыся, стала ўмаўляць Сакатушка, — што маеш цягацца за бараду з гэным суседнім чорным Кукарэкам — было б яшчэ за каго, а то самыя смяцюшкі, недаросткі, — сядзь сам, а я займуся сваёй работай. Толькі глядзі: пакуль не вярнуся падмяніць, з гнязда не злазь,
бо прыкрыць не патрапіш і ўвесь наш заход прападзе марна. Яды мо нсяк прымчу, дый седзячы пе многа яе і трэба.
Няўсмак прыйшоўся тэты праект Дзярыгорлу, але чаго не зробіш для радні. Праціснуўся, бядак, праз калючае галлё шыпшынніку і, насупіўшыся, з павагай рассеўся на гняздзе. Сакатушка, увокал агледзеўшы, паправіла сухія лісточкі каля гнязда, абаткнула яго сіўчыкам і, пакруціўшы галоўкай, памчалася на суседнія гароды.
Першы дзень скора праляцеў Дзярыгорлу; на другі -з самай раніцы млосна рабілася, але неяк дацягнуў да канца; надышоў і трэці дзень. Дзярыгорла маніўся ўжо злазіць, пашукаць яды, але нешта аслабеў зусім — ногі памлелі і не выпрастаць, дый, праўду кажучы, баяўся папсаваць справу і, хоць грэбень абвіс, барада пабялела, — астаўся-ткі сядзець...
Пад канец другога тыдня, дзеці, збіраючы кветкі ў садочку, дагледзелі ў шыпшынніку Дзярыгорлу і выцягнулі адубеўшага за ногі.
] А Сакатушкі як няма, так пяма. Што з ёй стала? Мо ястраб задзёр? Мо дзе заблудзіла? Мо... э-э, ды хто там згадае гэтых Сакатушак?!.
ШТО СКАЗАЎ ПЕВЕНЬ
(К а з к а)
Жыў-быў на свеце такі чалавек, каторы разумеў усю гутарку ці то скаціны — звяр’я, ці птушак божых; ці як лес шуміць, ці трава шапаціць. Толькі нельга яму было прызнацца да гэтага: скажа каму — самому паміраць трэба. Меў тэты чалавек жонку, і жылі яны паміж сабой складна. Гаспадарку мелі невялікую: асла і быка. Асёл стаяў у хлеве і авёс жраў, на быку гаспадар вазіў дровы і карміў яго саломай.
Вось аднаго разу прывёз гаспадар галля з лесу, адпрог вала і пусціў у хлеў; не паспеў яшчэ і варот прычыніць — чуе, стаў вол жаліцца аслу: «Паганае маё жыццё, братка асёл, пашанасці і ўвагі ніякай не маю ад свайго гаспадара: араць—ты, Рабы, ідзі; вады прыцягнуць— запрагай Рабога; дроў прывезці — зноў Рабы ў адвеце. Усё як Рабы, дык Рабы: каму пугай па баку? — Рабому; каму яда — салома? — Рабому. А вось ты, асёл, стаіш, нічога не робіш, а сена ды авёс толькі глуміш!» Разжаліўся асёл над доляй Рабога; стаў ківаць ён сваёй вялікай галавой, каб прыдумаць якую раду для вала. 3 вялікай натугі свайго аслячага розуму застрыг доўгімі вушамі дый, апусціўшы ісподнюю лупу, зашаптаў: «Ты, вол, захварэй, дык гаспадар і да работы цябе не возьме і карміць лепш пачне».
Пачуўшы гэта, гаспадар вярнуўся ў хату ды смяецца сам сабе. «Чаго смяешся?» — пытае жонка. «От, так сабе смяюся», — адказаў мужык.
Назаўтрае, даў бог дзень, пайшоў гаспадар у хлеў. Глядзіць: вол, адкінуўшы хвост і галаву, ляжыць на баку дый паглядае з-пад вока на гаспадара, што будзе? Гаспадар, быццам нічога не ведаючы аб хітрыках Рабога, закінуў яму сена, усыпаў аўса і, прыйшоўшы ў хату, смяецца. Жонка ізноў давай прыставаць да яго: «Чаго
шчырышся? Мо з мяне чаго? Кажы праўду!» Мужык і кажа: «Не магу я табе праўды сказаць, чаго смяюся, бо тагды смерць мая прыйшла б па мяне». На другі дзень ідуць гаспадар з гаспадыняй быка даведацца; ляжыць Рабы, хоць сена і авёс дачыста спытляваў, толькі на другі бок перавярнуўся. Гаспадар і кажа да жонкі: «Няма рады: зарэжам быка, бо страта будзе вялікая, а так то хоць што колечы выручым». — «Пачакай да заўтрага,— кажа жонка, — калі не паправіцца — рэж». Выйшлі яны з хлева, жонка пайшла ў хату, а мужык стаў над варотамі слухаць, якая будзе парада паміж яго жывёлай. Ажно бык І кажа аслу: «Дрэнную ты, асёл, раду мне прыдумаў; што ж мне без пары пад нажом гінуць? Цяпер парадзь, братка, як з бяды выкруціцца?» Думаў, думаў асёл — нічога. «Няма, — кажа ён, — іншае рады, папраўляйся, бык! Глядзі, каб заўтра ты быў ужо здароў, бо гэтыя жарты дрэнна могуць скончыцца: з цябе скуру злупяць, а мяне ў хамут на тваё месца ўшчэмяць!»
Чуўшы гэта, прыйшоў мужык у хату дый смяецца: «Заутра наш Рабы здароў ужо будзе!» — «А ты скуль ведаеш? Чаго вышчырыўся? Кажы! — крычыць, тупаючы нагамі, жонка. — Зара мне кажы! Ты хіба нешта пра мяне ведаеш, што абы ў хату, дык смяешся! Ну!?» — «Смерці маёй ты, кабета, хочаш, ці што? — адказвае мужык. — Гаварыў я табе, што калі прызнаюся перад табой, чаго я смяюся, дык у той час паміраць мне прыйдзецца».
На друг! дзень прыходзіць гаспадар у хлеў, ажно бык ужо стаіць ды скоса ўсё паглядае на яго рукі, ці не прынёс нажа з сабой; але гаспадар — нічога; адчыніўшы хлеў, выпусціў вала да вады І сам за ім ідзе. Рабы, каб паказацца перад гаспадаром, што ён саўсім ужо здароў, паставіўшы хвост дагары, як дуду, давай выбрыкваць, як мага, заднімі нагамі, а сам збоку паглядае, ці добра бачыць гэтыя штукі яго гаспадар. Але мужык, напаіўшы вала, загнаў яго ў хлеў, вярнуўся ў хату дый смяецца
сабе. Як угледзела ізноў яго смех гаспадыпя, калі ўз’елася яна, калі не пачне яго лаяць. «Здохні ты, — кажа, — леней, а скажы прычыну твайго смеху! Вытрываць больш не магу!» Зазлаваў І мужык. «Ну, — кажа, — калі табе не шкада мяне, хай ты пропадам прападзі! Даставай з кубла смяротную адзежыну, — скажу ўжо табе ўсю праўду, хоць сам памру!» Кінулася з радасці жонка да кубла, выцягнула смяротную адзежыну, а сама ажно ўстаяць на месцы з цікаўнасці не можа. Гаспадар, уздыхнуўшы, стаў памалу рыхтавацца на смерць. Скінуўшы апратку, памыўся, надзеў смяротную кашулю... толькі чуе гэта ён, як сабака, што ляжаў пад сталом, пачаў плакаць і кажа да пеўня, каторы хадыром хадзіў па хаце каля перапялёсценькіх курыц: «Ах, певень, певень! Як табе не сорам? Гаспадар уміраць рыхтуецца, а табе вунь што ў галаве!» А певень, пад’ехаўшы на адным крыле, калі зараве: «Дурны гаспада-а-ар! Я маю дзевяць жонак, дый ліха мяне не бярэ, а ён праз адну памірае!» Пачуўшы тэту гутарку пеўня, сціснулася спярша з жалю сэрца гаспадара, а пасля падпала такая злосць на жонку, што, доўга не чакаўшы, схапіў ён нугу ды калі стаў сцябаць сваю гаспадыню пугаўём, што тая з болю ажно занямела...
I спужаўся, І шкада зрабілася мужыку жонкі сваёй, усцягнуў ён яе на ложка, накрыў, а сам пабег па зелле да баб. Назаўтра, каб барзджэй жонка моцы набралася, зарэзаў І спёк для яе пеўня. Ачуняла ўскорасці гаспадыня, але больш ужо не лезла ў вочы свайму мужыку, і зноў сталі яны жыць паміж сабой складна.
ХЛЕБ
(3 народнага апавядання)
Стаў ганяць стараста Пранука ажно ў павятовы горад адбываць там нейкія павіннасці. «Ах, каб з вас духі павыганяла!» — замармытаў пад нос Пранук, але ткі, хоцькі-няхоцькі, закінуўшы па плечи торбу з хлебам, пацягнуўся.
КНІГІ ОНЛАЙН
