Ядвігіна Ш.
Выбраныя творы
Ядвігіна Ш.
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 410с.
Мінск 1976
Арыштавалі, дзякуючы тым чуткам, якія распаўсюджваліся па мястэчку: Алёкса Прузыны не любіў, жанілі яго амаль не гвалтам; Алёкса калісь-то некаму прызнаўся: лепш смерць, чым такое вяселле; Алёкса першы счэз з вяселля і дадому не пайшоў, а вярнуўся толькі раніцай, калі Прузыну ўжо шукалі; Алёкса паказаў паліцыі, што ён спаў у адрыне — на сене, але калі ён прыйшоў на тое сена? Мо тады, як Прузыны ўжо на свеце не было: прыпільнаваў дзяўчыну, як выйшла з хаты, паклікаў яе, прыдушыў або прыбіў, бо на галаве нябожчыцы знайшлі круглаватую, як маладзічок, рану, ды ўкінуў у студню, а тады ўжо пайшоў і на сена. А што найважней: каму ж, як не Алёксу, замінала Прузына? Каму ж, як не Алёксу, смерць Прузыны давала свабоду?
Дальш Зося не магла ўжо слухаць усіх гэтых вывадаў: у галаве муцілася, ногі слабелі, і яна ўжо толькі думала, каб як хутчэй дабрацца дахаты і легчы. Толькі яна выйшла ад Лейбы, як Васіль, даганяючы яе, клікнуў:
— Чакай, Зося, і я іду.
Зося, нічога не адказваючы, аглянулася, затрымалася, пакуль не надышоў Васіль, і пайшлі моўчкі побач. Калі мінулі ўжо мястэчка, Зося адазвалася:
— Васіль, што яны там плятуць? Няўжо Прузыну забіў Алёкса? Гэтага ж бьщь не можа!
— Пэўна, што не: не Алёкса, а ты, Зося, утапіла Прузыну, — цвёрда адказаў Васіль.
— Напіўся, дык табе жарты ды смешкі ў галаве, а там чалавека дарма забралі, — сказала Зося.
— Якія тут жарты, — зноў цвёрда загаварыў Васіль. •— Прузыну ты, Зося, утапіла: злосцю, нянавісцю сваёй утапіла ты яе. Не ты ж праз увесь час падгаварвала, пад’юджвала да пометы над гэтай дзяўчынай? Не ты ж столькі-то раз казала, што Прузына і толькі Прузына ва ўсім вінавата — яна табе спакою не давала, яна табе замінала! Ты ўтапіла Прузыну... маімі рукамі ты ўтапіла яе...
— Васіль... Васіль! Ты што... ты?? — задыхаючыся, дапытвала дзяўчына.
— А хто ж, як не я, — ужо дрыжачым голасам пачаў дальш гаварыць Васіль, •— скажу табе ўсё, як было... Табе прызнаюся, як на споведзі прызнаюся... Каму ж ведаць, як не табе... табе трэба ведаць — гэта ж наша справа, наша: твая і мая...
— Што ты, Васіль? Ты хіба сп’яна? — перапыніла, спужаўшыся, Зося.
— Не п’яны я, Зося, не: мяне ўжо і гарэлка не бярэ... не... слухай, як было, — і Васіль, як бы баючыся, каб хто не падслухаў, стаў шаптаць прарываючым голасам:— Не спадзяваўся я гэтага... мыслі нат той не было, а ось сталася... як? I сам добра не памятаю. Цёмна яшчэ было... выпшаў я на двор — галава падта круцілася... чую — нехта каля студні шамочыцца... падышоў і я туды, ажно Прузына... боўтае вядром у студні — ніяк вады не можа зачарпнуць... пазнала мяне... а, кажа, пан Дубіна — гарадскі кавалер, мо мне паможаце, ніяк вады не дастану... я, моўчкі, зачапіў поўнае вядро ды кажу: гатова, толькі цягнеце... каб так вечару прыждаць; і ў думцы ў той момант нічога дрэннага не было... нагнулася яна, ажно галава ў зрубе схавалася... а я... як на споведзі кажу: не помню добра — мо толькі жарт які мігнуў у галаве... а я... ці яе штурхануў, ці нагой, здаецца, падбіў яе погі... толькі раптам нешта белае міганула мне ў
вачах, і як бы хто велізарны камень у студню кінуў — чабохнула і... сціхла... нат не крыкнула... успамінаю, успамінаю: то мне здаецца гэтак было, то зноў інакш... як я сам не кінуўся туды... хіба бог стрымаў, каб пакутаваў на гэтым свеце... а можа, гэта ты, Зося, стрымала мяне..
— Як то я? — стрывожыўшыся, спытала Зося.
— У той момант цябе я ўбачыў, — ціха сказаў Васіль.
— Не была я там... што ты, Васіль... апамятайся, не была я... — дрыжачым голасам, як бы адпрашваючыся, гаварыла Зося.
— Ведаю, што не была, а... убачыў, а мо толькі здалося? Не ведаю, — шаптаў хлопец.
— Ну, а дальш? Што было дальш? — дапытвалася Зося.
— Што дальш? — як бы ўспамінаючы, гаварыў Васіль,— дальш... ужо нічога... адышоўся я, крадучыся, над ток і абапёрся — ногі калаціліся, устаяць не мог... а да студні падышла цэлая грамада хлопцаў, дзяўчат... чуў, як вядро цягнулі ўгару — стукалася яно аб зруб, а мне здалося... дамавіну забіваюць... а тыя рагаталі, вадой абліваліся, дурэлі... а тады? Тады зайшоў я ў ток па цябе...
— Ах, які ты страшны быў, — перапыніла Зося, — а цябе такім ніколі не бачыла, спужалася: думала, што надта ўжо п’яны. Але што ж цяпер будзе? — як бы апамятаўшыся, спытала дзяўчына.
— Што цяпер будзе? — паўтарыў Васіль, — ці я ведаю, — як бы сам сабе адказаў Васіль...
— Трэба ж Алёксу ратаваць! Як жа так? Ён жа можа не выпутацца, прапасці! — з жарам загаварыла Зося.
— А табе Алёкса што? — звярнуўся да дзяўчыны Васіль, — мо і праўда, што я чуў: казалі...
— Адчапіся з тым, што табе казалі, — перапыніла ўжо злосна Зося, — Алёкса не вінават — за што ж ён
мае гінуць? Трэба яго ратаваць, трэба.... я сама не ведаю, — як бы змучыўшыся, казала Зося, ■— не ведаю... галава моцна баліць — дахаты хачу... хутчэй дахаты.
Васіль, стрывожаны, маўчаў.
Увайшоўшы ў хату, Зося зразу кінулася на палок. Мікола, не маючы звычаю выпіўшы класціся, таптаўся па хаце; цяпер падышоў ён да дачкі і, пільна прыглядаючыся, адазваўся:
— Зося, ты што гэта? I ты напілася? Чырвоная як рак! Вось ліха...
— Піць, татка, дайце — піць хачу... галава баліць, гарыць, — адазвалася дзяўчына.
— Найлепш квас памагае, квасу табе прынясу, — гаварыў, тупаючы па хаце, Стрончык.
— Што вы прычапіліся да яе,— адазваўся Васіль,— не п’яная яна: каплі гарэлкі ў вуснах не мела.
— Усё роўна квас памагае, — настайваў стары.
Дзяўчына, напіўшыся квасу, папрасіла паставіць каля яе міску з халоднай вадой, і яна раз за разам, мачаючы хустачку, прыкладвала яе да свае распаленай галавы.
Назаўтра Зося не ўстала: кідалася, есці нічога не ўзяла, блюзніла, успамінаючы і блытаючы і Васіля, і Алёксу, і Прузыну. Бацька хадзіў хмуры і, цяжка ўздыхаючы, бурчэў пад нос. Васіль моцна занепакоіўся: перш-наперш шчыра жалеў дзяўчыны, а па-другое — баяўся, каб з гарачкі не нагаварыла яна чаго лішняга.
Калі ж Стрончык успомніў фельчара, Васіль зараз жа кінуўся запрагаць каня; Мікола стаў нагаварваць, каб разам прывесці і кабету, каторая даглядала б хворую, але на гэта Васіль толькі тады згадзіўся, калі даведаўся, што кабета, якую раіў узяць Стрончык, глуханямая Стэфка.
Фельчар, прыехаўшы, агледзеў хворую, пакруціў галавой, пацмякаў, як бы піто смешнае з’еў, даў пейкага зелля і, паставіўшы на патыліцы мушку *, ад’ехаў.
Пры Зосі сядзела цяпер неадступна глувднямая п* 163
Стэфка. Яна сваімі маленькімі, быстрымі, як у звярка, вочкамі пілыіа ўглядалася на хворую і ў лёт угадвала кожнае яе жаданне. Лепшай апекі і не трэба было, але Васіль кожную свабодную хвіліну ад работы сваёй прыседжваў пры Зосі, а стары банька, стругаючы лыжкі, пільнаваў ноччу.
Хвароба зацягнулася. Ледзь на трэцім тыдні Зося крыху ачуняла і магла ўжо сядзець на ложку. Цэлымі гадзінамі, падпершы рукамі галаву, не адзываючыся словам да нікога, старалася яна ўспомніць акуратна па парадку ўсе тыя выпадкі, якія сталіся ў апошнія дні перад хваробай. Розныя думкі, розныя планы радзіліся і круціліся ў хворай яшчэ галаве дзяўчыны. Адно, што заўсёды стаяла перад вачыма Зосі, што пеадступна трывожыла яе — гэта лёс Алёксы — што з ім стала? Але дапытваць бацькі чы Васіля не хацела, баючыся пачуць што-колечы страшнае, горшае, чым тое, што рысавалі яе ўласныя дагадкі, думкі.
Не раз прыходзіла Зосі ў галаву, што вось, як толькі паздаравее, акрэпне, стане хадзіць, пойдзе яна да старога Гуронка, кінецца яму ў ногі і прызнаецца, як на споведзі, што і як: выдасць Васіля, але асвабодзе Алёксу. А ён — стары Гуронак — падыме яе з каленяў, абніме, пацалуе і, прытуляючы да грудзей сваіх, скажа: «Добрая з цябе, Зося, дзяўчына: вярнула ты мне майго Алёксу, ты і бяры яго сабе... хай вас бог так благаслаўляе, як благаслаўляю я...» Зося адкідалася на падушкі, зачыняла вочы і марыла, марыла...
Мінула яшчэ некалькі дзён. Зося, хоць аслабеўшая, хістаючыся, стала прабаваць ужо хадзіць. Вярнуўшыся на вячэру, мужчыны — Васіль — з работы, Мікола — з мястэчка, куды насіў прадаваць свае лыжкі, вельмі ўсцешыліся, угледзеўшы ўрэшце дзяўчыну за стадом. Даўно не сядзелі разам. Стрончык прынёс з мястэчка навіны і стаў іх расказваць.
Ужо некалькі дзён як вярнуўся Алёкса: следавацель,
кажуць, адпусціў, атрымаўшы ад доктара пратакол. Доктар той рэзаў Прузыну і ніякіх азнакаў гвалтоўнай смерці не знайшоў, а што на галаве нябожчыцы была рана'—дык гэта аб вядро, як ляцела, ударылася; прымералі — якраз даходзе формай, і на гэтым скончылася і ўсё следства. Местачковыя — адны вераць усяму гэтаму, другія ж: Гуронку, кажуць, шмат каштавала, але як засыпаў, дык і пусцілі хлопца. Гуронак на гэтыя гутаркі злуе, як звер, і агрызаецца на ўсе бакі, а Алёкса сядзіць у хаце — сароміцца І вочы людзям паказаць.
Зося, зачырванеўшая, як мак, хціва слухала і пільпа ўглядалася бліскучымі, яшчэ хворымі вачыма ў пабялеўшы твар Васіля, каторы праз увесь час сядзеў моўчкі, апусціўшы нізка галаву.
Цяпер у Зосі было адно жаданне: як найхутчэй набрацца сілы, каб вырвацца ў мястэчка і самой усё разведаць. 3 вялікай труднотай старалася яна паказацца жвавай і спраўнай, каб толькі дамашнія не рабілі перашкоды, і гэткім спосабам на трэці дзень, у пятніцу, выбралася ў мястэчка — да Янкеліхі пібыта купіць сабе свежых булак. Там, адазваўшы Двэрку ў баковачку, пачала распытваць. Двэрка перадала горшыя навіны, чым магла спадзявацца Зося.
Стары Гуронак грызе сына, што той ублытаўся ў гэткую дрэнную справу. «Ліха,— кажа,— цябе ведае, як і што там у вас было, а толькі пэўпа, што цяпер пі адна дарэчная фамілія дачкі сваёй за цябе не аддасць. Пакуль усё гэта ператрэцца, забудзецца, едзь у Амерыку зарабляць грошы, няма чаго тут рабіць: і без цябе ёсць каму ў хаце за місай сядзець». Алёкса і рад. «Лепш,— кажа,— з’ехаць мне на край свету, чымся маюць тут мяне пальцамі вытыкаць ды ў вочы лезці». Дык, пэўна, за тыдні тры і выедзе з кампаніяй, бо ў гэтым часе заўсёды выязджала з мястэчка некалькі чалавек у Амерыку. Зося ўпрасіла Двэрку як-колечы наказаць Алёксу,
каб прыйшоў сюды—да Янкеліхі ў аўторак, калі менш круціцца народу ў мястэчку.
Вярнуўшыся дахаты, дзяўчына праз увесь час старалася абдумаць, чаго трымацца ў гэтым новым, саўсім неспадзяваным для яе палажэнні. Тыя думкі, мары тыя, якія буялі перш у яе хворай галаве — такія чароўныя мары—цяпер, калі яна спакойна, цвяроза разабрала іх — развеяліся як туман. Ісці да Гуронка старога, рабіць данос на Васіля — гэта ж адна глупасць! Васіль або адрачэцца, або яе ўблытае. Чым яна тады дакажа? Хто ёй дасць веры? От, скажуць, захацелася Стрончыкам чужой працай пажывіцца, дык уздумалі хлапца ўпратаць. I скажуць. Не, цяпер не тое — цяпер прыйшоў канец і яе падзеям і яе марам. Абы пабачыцца яшчэ з Алёксам, разгаварыцца з ім, нагледзецца на яго, а тады? — тады — хоць у вір галавой. Каб толькі хутчэй прыждаць аўторка!
КНІГІ ОНЛАЙН
